«Vaqıt bizge qarşı çalışa». Arsen Jumadilov – Qırımnıñ işğalden azat etilüvi, muhtariyet ve qırımtatarlarnıñ aqları aqqında 

Qırım bu yıl işğalden azat etilirmi? Resmiy Kyiv Qırımnıñ kontroli altına qaytmasına azırmı? Qırımğa bugün qırımtatar milliy-territorial muhtariyet kerekmi? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında Katerina Nekreçaya qırımtatar cemaat ve siyaset erbabı, Ukrayına Silâlı quvetleriniñ arbiyi Arsen Jumadilovnen laf etti.

– İşğal bitermi, siziñ fikiriñizce?

– Bitsin ister edimmi? Ebet, isteyim. Tek men degil, Qırımdan çıqqan bütün qırımtatarlar bunı istey. Qırımda qalğanlar da, 95 fayızından çoqusı – epimiz bunı isteymiz. Şimdilik memleketimizniñ yüksek arbiy-siyasiy reberligimizge işanmamaq içün bir sebebim yoq.

– Resmiy Kyiv Qırımnı kontrol altına qaytarmağa azırmı?

– Yahşı sual. Qırımnıñ işğalden azat etilüvini soñu bahtlı olğan bir film finalı olaraq köremiz, dep kele maña: «Ve soñunda evlenip, uzun bahtlı ömür yaşağanlar». Qırımnıñ işğalden qurtarıluvı ve umumen bu cenkniñ soñu aqqında şimdi böyle tüşünemiz. Cenk bitse, uzun ve bahtlı yaşaycaqmız deymiz. Allah bersin de, uzun yaşayıq. Amma eminim, başta bahtlı bir ömür olmaycaq. Bir sıra mesele, cevaplanması kerek olğan sualler olacaq. Bazı cevaplar tapamız, dep tüşünemiz. Amma umumen, eminim, çoqusı açıq sualniñ cevabı daa berilmedi, hususan qırımtatarlarnen, statusları, rolü ve yañı cenkten soñraki, topraq bütünligi ğayrıdan tiklengen Ukrayınada qırımtatar halqınıñ yerinen bağlı suallerniñ.

– Bu cevaplarnı kim bermeli?

– Bu cevaplarnı er kes bermeli. Başta qırımtatarlar nege irişkenini bilmeli. Muhtariyet aqqında aytqanda aslında bir şekil aqqında aytamız. Bu muhtariyetni mündericenen toldurmağa tırıştıq. Felsefe ve siyasiy-uquqiy münderice bermege tırıştıq. 2017-18 seneleri Ukrayına prezidentiniñ Anayasa komissiyasında iş gruppası qurulğan edi, Qırım Muhtar Cumhuriyeti qısmında Ukrayına Anayasasınıñ deñişmeler leyhasını azırladıq – o vaqıt aktual olğan bir leyha teklif ettik. Amma 5 yıl keçti. Büyük cenkten evelki leyha edi. Müit pek tez deñişe: barışıq, Ukrayına, epimiz memleketimizdemiz. Belki, kelişmegen bir şey aytarım: bu leyha alâ daa aktual olğanından emin degilim. Şimdi belli bir dispozitsiyadamız sanki: qırımtatarlarnıñ bir leyhası bar ve qabul etilmesini isteyler ve Ukrayına devleti buña azır degil. Mence, kerçekten böyle degil. Biz tam bilemeymiz, Ukrayına devleti ise er angi fikrimiz aqqında samimiy laf etmege azır degil.

– 2023 senesi Qırımnıñ işğalden azat etilüvi aqqında aytsaq, çezilmesi kerek olğan ilk mesele degilmi?

– Bu meselede beklememizni istemez edim. Çünki biz – qırımtatarları – daima bekleymiz. Qurmaq istegenlerini bilseñ, beklemege acet yoq. Cenkten soñ quracaq memleketimizni ya da şimdi quracaqlarımızdan başlamaq kerekmiz. Ukrayınada dünyabaqış aynılığı nasıl olacaq? Bu yañı Ukrayınada qırımtatarlarnıñ rolü ne olacaq? Yani başta umumen sistema aqqında tüşünmelimiz.

– Milliy-territorial muhtariyet. Qırım içün ne demek? Yarımada nasıl olmalı?​

– Teklif etilgen model – Qırımda telükesizlik meseleleri çezilgen soñ qullanılması mümkün olğan pek keyfiyetli, tüşünilgen bir model. Qırımda akimiyetni islâatlardan keçirüv aleti olaraq saylavlar olsa. Ukrayına devleti buña uzun zaman azır olmaycaqtır. Bu cenkten soñ adiy bir ikâye degil. Belli bir vaqıt devam etecek stabilleştirüv ikâyesidir. Ve mında, mence, bir telüke bar, qırımtatarlar başqa bir şey teklif etmese, bu mesele kene unutılacaq, dep qorqam. Şimdi inkişafımızğa yardım etecek aletlerimiz yoq. Vaqıt bizge qarşı çalışa. Tilimizni coyamız, qayda ketmelimiz, kimmiz, qayda ketemiz añlamaymız. Teklif etken leyhamız keyfiyetli, yahşı edi. Bir kün, bir 5 yıldan soñ, belki, 3-4 yıldan soñ oña qaytarmız. İşğal bitken soñ Qırım nasıl yaşaycaq ve qırımtatarlarnıñ aqlarına nasıl emiyet berilecek – bu açıq bir sual. Eminim, bu mesele şimdilik sırası degil manaçığınen unutılmamalı.

Malümat: Arsen Jumadilov – qırımtatar cemaat ve siyaset erbabı. 1985 senesi Qırımda doğdı. Üç aliy tasili bar, uquq ve siyasetşınaslıq magistri derecesini Taras Şevçenko Kyiv milliy universitetinde aldı. Devlet idareciligi magistri derecesini London iqtisadiyat mektebinde aldı. Rusiyeniñ Qırım işğalinden evel Ukrayna ve çetelde korporativ sektorda çalıştı. 2014 senesi meslekdeşlerinen beraber «Qırım strategik tedqiqatlar institutı» cemaat teşkilâtını qurdı. Soñra Ukrayına prezidentiniñ qırımtatar halqı işlerinden vekâletlisiniñ faaliyetini temin etüv bölügini idare etti. Odesa vilâyeti Belâyıvska rayon vilâyet memuriyetiniñ reisi (2015-2017 seneleri) edi.

Şimdi Arsen Jumadilov – «Kyiv-Moğıla akademiyasınıñ» milliy universitetiniñ siyasetşınaslıq kafedrasınıñ üyken ocası. 2019 senesi aprel ayından berli «Ukrayınanıñ tibbiy satın almaları» milliy agentliginiñ yolbaşçısı edi. Rusiye Ukrayınağa büyük istilâ kerçekleştirgen soñ Ukrayına Silâlı quvetleriniñ Tibbiy komandanlığına seferber etildi.

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi 2022 senesi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

​***

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.