"Qabaatlav filmi, şok filmi". Yedi insan taqdiri Qırım.Aqiqatnıñ "Sessiz sürgünlik" vesiqalı leyhasında

Tamır qırımtatar halqınıñ taqip etilüvi ve Qırımdan sürgün etilüvi, sessiz sürgünlikke oşağan, dep aytıla Qırım.Aqiqatnıñ yañı vesiqalı leyhasında, onıñ premyerası bu künleri keçe. Film, Rusiye akimiyetiniñ basqısı altında tuvğan Qırım yarımadasını terk etmege mecbur olğan qırımtatar qorantalarınıñ taqdirini köstere.

"Sessiz sürgünlik" filminiñ premyeradan evel kösterilüvi First Conference Hall-de keçti. Filmni siyasiy erbaplar, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ vekilleri, uquq qoruyıcılar, siyasiy mabüslerniñ tuvğanları, cemaat faalleri kördi.

''Qırımtatarlar, 1944 senesinde olğanı kibi, Qırımdan sürgün etile. O vaqıt vagonlarda, şimdi ise sessiz, diqqat celp etmeden'' – bu işğal etilgen Qırımda tamır halqnıñ vekilleri aytqan ve Ukrayinada ve dünyada pek az bilingen şeylerdir. Böyleliknen "Sessiz sürgünlik" vesiqalı leyhası peyda oldı'', – dep tarif ete film müellifi, Qırım.Aqiqat teleleyhasınıñ muarriri Anjelika Rudenko.

''Sürgünlik, vagonlarsız, amma sürgünlik de. O yerde bunı aytqanlarına şaştım, biz ise, qıtaiy Ukrayinada, bunı bilmeymiz. Ve men añladım ki, bu ikâyeni aytıp bermek kerek, onı halqqa bildirmek kerek, bunı yapmaq kerek. Qırım.Aqiqattan ğayrı, 2023 senesi qırımtatarlarnıñ sürgünligi aqqında ikâyege kim qol tutacaq kimdir?'' - dep ayta Anjelika Rudenko.

Avgust ayında leyha taqımı – müellif Anjelika Rudenko, rejissör-ssenarist Dmıtro Djulay, operator Nikita Isaiko ve prodüsser Elvina Seitbullayeva filmni çıqarmağa başladı. İşğal etilgen Qırımnı terk etmege mecbur olğan insanlarnı-qaramanlarını qıdırıp başladılar. Bazıları daa 2014 senesi, Rusiye quvetçileri tarafından taqip etilgenleri içün, digerleri ise 2022 senesi, Rusiye ordusına kirmemek ve öz semetdeşlerine, Ukrayina vatandaşlarına qarşı cenkleşmemek içün. Film müellifleriniñ aytqanına köre, insanlarnı ikâyelerini aytıp berbelerine iqna etmek eñ qıyın edi.

"Elvina Seitbullayeva bu filmniñ prodüseri oldı. Onıñ sayesinde bir çoq insan bizge işandı, filmde oynamağa razı oldı. Esas qıyınlıq nede? Er kesniñ Qırımda soy-sopu bar. Ve bu büyük cesaret, öz ikâyeni aytıp bermekten qorqmağan cesaret. Qaramanlarğa ürmet köstermek kerek. Olar deyler: bu bizim küreşimizniñ bir qısmı, biz aqiqatnı aytamız, qorqmaycaqmız. Ve bu pek duyğulı edi, çünki filmde qaramanlar ağlay. Çünki bu olarnıñ qorantalarınıñ, memleketleriniñ, soy-soplarınıñ tarihıdır", - dep ayta Anjelika Rudenko.

Filmde yedi ikâye bar. Ve tek Rusiye quvetçileriniñ taqip etilmesinden qorqıp, öz vatanını terk etmege mecbur olğan insanlar degil. Amma, işğal etilgen Qırım apishanelerinde elektriknen işkencege oğrağanlar da bar, Renat Paralamov kibi.

Rusiye esirliginde sağ qalğan ve deñişimden soñ Ukrayinağa qaytqan Mariupol ve "Azovstal" zavodını qorçalağan arbiy ekim Asan İsenacıyev de bar.

Mümine Saliyevanıñ da ikâyesi bar, o, aqayı Seyran Saliyevni Rusiye quvetçileri "Hizb ut-Tahrir" teşkilâtında iştirak etkeni içün terrorizmde qabaatlap, Rusiye kontrolindeki mahkeme onı 16 yılğa azatlıqtan marum etken soñ, balalarınen Qırımda qalmağa qarar berdi.

''Siz Rusiye işğal akimiyetiniñ iskenceleri aqqında ikâye eşitesiñiz, olar [quvetçiler] nasıl elektriknen öldürmege tırışalar – bu aqta sabıq arbiy esir aytıp berdi. O çoq şey aytıp olamay, amma onıñ içinde olğan şeylerni duyasıñ, onıñnen beraber bütün ikâyeni yaşaysıñ. Er şeyni kördiñ, oqudıñ, amma olar özleri ikâye etkende, qaramanlarnen beraber yaşaysıñ. Ve bu eñ qıyın edi", – dep tarif etti film prodüseri Elvina Seytbullayeva.

Çekimler Poloniya, Belçika, Almaniyada keçti, Türkiyede çekmege zenaatdaşları yardım etti. Müellifniñ aytqanına köre, esas ve eñ qıyını ilhaq etilgen Qırımdaki çekimler oldı. Operatorlarnı tapıp, qaramanlarnı telükege oğratmayıp, filmni çıqarmaq kerek edi.

"Qırımdaki Rusiye akimiyeti tarafından çekim gruppası ve Mumineniñ özüniñ ne ola bilecegini tasavur etip bile olamaymız. Diqqatnen diñleñiz, soñki sözlerinde o, ne içün bu telükege razı olğanını ayta. O, telükeni añlay: onıñ dört balası bar, aqayı endi Rusiye apishanesinde buluna, ve o faal faaliyetini devam ete. Men cesürlikniñ seviyesini tasavur etip olamayım", - dep ayta Anjelika Rudenko.

Film üzerinde çalışmaq qıyın edi, dep aytalar müellifler. İş ziyaretleri, bir çoq çekim, qaramanlarnıñ şahsiy video arhivleri ile iş. Em de şahsiy facialarnen tolu duyğulı intervyülerniñ yazıluvı.

''Bu malümat berüv degil. Köresiñiz, başqaca çekildi, kinematografiya tarzında. Dima [Djulay] senarist, rejissör, o, vesiqalı film rejissörı. O, kerçek bir vesiqalı film olmasını istedi. Biz tek SONY 7-ge eki kamera ile çektik. Bu filmni ne içün eki kamera ile çekkenimizni añlaycaqsıñız. Aynı tehnika ile biz Qırım ve Ankarada da çektik, resim farqlı olmasın dep. Er bir tehnikiy noqta tüşüngen edi. Bu kerçekten qıyın edi'', - dep tarif etti Anjelika Rudenko.

Avgust ayında çekimlerni başlap, dekabr ayında çekim taqımı azır işni taqdim etti. Kıyivdeki First Conference Hall premyeradan evelki numayışqa arbiy, siyasiy erbaplar, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ vekilleri, aq qorçalayıcılar, siyasiy mabüslerniñ tuvğanları, cemaat faalleri davet etildi.

"Men pek ayrette qaldım. Qırım ve anda yaşağan ve Qırım toprağına ve ukrayin devletine sadıq qalğan insanlarnıñ şimdi başından keçken bu facianı añlama terenliginden ayrette qaldım. Taqım bu facianıñ felâketli olğanını köstere bildi", - dep ayttı Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov.

Onıñ aytqanına köre, "Sessiz sürgünlikni" Qırımda, qıtaiy Ukrayinada, dünyada körmek kerekler. Çubarovnıñ fikirince, bu film rusiyelilerge de faydalı olur.

''Belki de, olarnıñ çoqusı yañılaşacaq, amma bu bir qabaatlav filmi. Er bir Rusiye vatandaşı olarnıñ devleti Ukrayinağa, siyasiy millet olaraq ukrayinlerge, etnik ukrayinlerge, etnik qırımtatarlarğa qarşı yapqanları içün qabaatlana. Onı Rusiye Federatsiyasında olğan resurslarda köstermek doğru olur edi", - dep ayttı Refat Çubarov Qırım.Aqiqatqa bergen izaatında.

''Filmniñ bir çoq qaramanını bilem. Ağlamamağa qıyın edi'', – dep ayta Ukrayina prezidentiniñ Qırımdaki daimiy temsilcisi Tamila Taşeva.

Bu, yalıñız bir vesiqalı film degil, dep tüşüne o, bu "duyğular, ağrı ve yaşamağa istekniñ aşırı qarışıqlığıdır". Taşeva emin ki, Qırımda qarşılıq "soñki işğalci Qırımımıznı terk etkenine qadar" sönmeycek.

''Film pek müim. Film festivalde ya da telekanallarda kösterilecekmi, bilmeyim, amma kösterilmek kerek. Film qıyın olsa da, onı mektep talebelerine köstermek kerekler. Elbette, ukrayin tarihı dersinde Qırım ve qırımtatarlar bar, amma [film] 1944 senesi olğanlarnı, şimdi olğanlarnı daa yahşı añlata. Tabiiy ki, [kelecek seyirciler] bu genç studentler, bu universitetler. Elbette, bunı halqara ortaqlarımızğa köstermek kerekmiz", - dep qayd etti Tamila Taşeva.

Bu film 1991 senesinden berli Ukrayina yaşağan pempe közlükler aqqında, dep saya Ukrayina Milliy telükesizlik ve mudafaa şurasınıñ kâtibi Oleksiy Danılov.

''Dünyağa endi doğğan memleketniñ bala közleri ile baqa edik. Bala olaraq, o daa çoq şey añlamay. Bazı hayallarnı çizdi ve bu hayallarda yaşay. Biz memleketni idare etmey edik, ve bunı yapmağanımıznıñ aqibetleri de bar. Bu ne qadar kederli olsa da, bu kerçek", - dep ayttı Danılov filmniñ premyerasında.

Qırımtatarlarnıñ Qırımda taqip etilüvi ise Stalin siyasetiniñ devamıdır, dep emin Oleksiy Danılov.

''Bugün er keske belli ki, zemaneviy Gitlerniñ soyadı olğan Putin içün Stalin - bir puttır, bir ilâhtır. Ve Putin bunı yapmasa edi, şaşılacaq edi. O toqtaycaqmı? Tabiiy ki, yoq... qıyın taqdir'', - dep saya Danılov.

"Sessiz sürgünlik" filmi artıq milliy telemarafonı efirinde çıqtı. Onı Azatlıq Radiosınıñ YouTube kanalında seyir etmek mümkün. Müelliflerniñ Avropa prokatı içün inglizce subtitrlerni azırlamaq planları bar. Filmni seyir etkenler içün yañı, beklenilmegen ve atta şok etken şeyler olacaq, dep vade eteler müellifler taqımınıñ azaları.

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi 2022 senesi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.