Qırımtatar teatri Rusiye yasağı altında

Mahsus Qırım.Aqiqat içün

İşğal etilgen yarımadada mustaqil milliy birleşmeler yasaq altında buluna. Qırımtatarlar ve ukrainlerni ana tili, tasil ve medeniyet aqqından marum ettiler. Bu sefer bürokratik basqığa Qırımtatar muzıkalı drama teatriniñ sabıq hadimleri qurğan mustaqil qırımtatar teatri oğradı.

Canköyde «Altın beşik» yañı mustaqil qırımtatar teatriniñ dekabrniñ 8-nde olacaq spektakliniñ premyerası lâğu etildi. Teatrniñ bediiy reberi Bilâl Bilâlovnıñ Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, yerli medeniyet evi spektal içün yer ayırmağa razı olmadı. Memurlar «Altın beşikniñ» premyerasına yol bermemek içün er seferinde çeşit manaçıqlar uydura edi.

«Başta spektakl şeadetnamesini bermek kerek dediler, o yoq. Soñra medeniyet nazirliginden izin talap ettiler. Bizler – nazirliknen iç bir alâqası olmağan mustaqil teatrmiz. Olmaycaq şey. Bizni sanağa kirsetmemek içün çeşit türlü manaçıqlar uyduralar», – dep haber etti Bilâl Bilâlov.

Bediiy reber işbu qararnı teatrniñ faaliyetini blok etmege istegen yarımadanıñ Rusiye akimiyeti tarafından yapılğan basqı dep adlandırdı. «Rayon ve medeniyet evleriniñ reberleri «yuqarıdan» emir alalar. Olar Balbekten (Rusiye Devlet dumasınıñ Qırım deputatı Ruslan Balbekten – QA) kelgenini ögrendik. Onıñ emri ile bu şaraitlerde bile çalışmağa imkânımız olmasın dep, er şey yapıla. Onıñ tarafından bu çirkinlik devam ete», – eminliknen ayta rejissör.

Truppa bir qaç ay azırlağan «Beş daqqa nefes» spektaklini taqdim etmege istey edi. Bilâlovnıñ aytqanına köre, aman-aman bütün biletler satıldı. Rejissör, seyircilerden afu sorap, eñ yaqın vaqıtta spektakl köstermek içün elinden kelgenini yapmağa vade etti.

Bilâl Bilâlov Qırımtatar akademik muzıkalı drama teatriniñ bediiy reberi ve rejissöri vazifesinden aqımdaki sene avgust ayında çıqarıldı. Memurlar onı bücet parasını yañlış qullanğanında qabaatladı. Rejissör qabaatını red etip, onıñ işten boşatılması arqasında Rusiye Devlet dumasınıñ deputatı tura, dey. «Devlet dumasınıñ deputatı Ruslan Balbek bar, o, er yerge öz adamlarını qoya. Bizim teatrimiz oña boysunmağan soñki bastion edi. O, bütün emirlerini yerine ketirecek qulnı tayin etmek içün vaziyetni qullandı», – dedi Bilâl Bilâlov Rusiye jurnalistlerine.

Ruslan Balbek iddialarğa razı olmayıp, teatrdeki deñişmelerge iç bir alâqası olmağanını ayttı ve Bilâl Bilâlovnı siyasiy oyunlarda yüzledi. Deputat kene de Ukraina aqqında hatırlamaq imkânını qaçırmadı. «Çoqusı allarda iş cinayetleri ya da vazifelerni yerine ketirüv ile bağlı problemler birden milliy meselelernen örtüle. Ukraina zamanlarınıñ mirası. İnsan işten boşatılmasını qanunsız dep saysa, bunı mahkemede şikâyet etmege aqqı bar», – dep qayd etti Balbek. Faqat, olğan tecribege köre, Qırımda memurlarnen davalaşmaq manasızdır. Rusiye mahkemeleri, adet üzre, akimiyet tarafını tuta.

Qırımnıñ Rusiye medeniyet nazirligi teatrniñ yañı müdiri olaraq Mecede Melgaziyevanı tayin etti, bundan evel o, müdirniñ hocalıq meseleleri muavini edi. Hadimler bu qararnıñ siyasiy sebepleri bar dedi. Malüm ki, yañı müdirniñ oğlu Dilâver Melgaziyev Keriç Rusiye memuriyetiniñ yolbaşçı muavini ola. Ükümetniñ qararına razı olmağan aman-aman 20 oyuncı Bilâl Bilâlovnen beraber ayrı teatr qurdı. Premyerası Canköyde olacaq edi.

Qırımtatar oyuncılarına yapılğan basqı ve teatr truppasınıñ işine keder etmek ıntıluvları çoq şeyni köstere. Birinciden, Balbekniñ cumhuriyetteki tayin meselelerine dos-doğru alâqası bar: memuriy apparat, tasil teşkilâtları, kütleviy haber vastaları, tasil ve medeniyet müessiseleri.

Onıñ ortaqlarından biri Eyvaz Umerov Sudaq Rusiye memuriyetiniñ yolbaşçı muavini oldı. Bundan ğayrı, Umerov Kreml kontrolindeki qırımtatar «milliy-medeniy muhtariyetinde» reberlik yapa. Devlet dumasınıñ deputatı yarımadada Rusiye akimiyetinde çalışqan qırımtatarlarnı idare ete. Biriniñ Balbek ile meselesi çıqsa, memur işten boşatılacaqtır. Misal olaraq – Aluşta Rusiye yolbaşçısınıñ sabıq muavini Enver Arpatlı, o, 2015 senesi avgust ayında vazifesinden ayırıldı. Soñra jurnalistlerge bildirdi ki, Ruslan Balbek ve Qırımnıñ milletlerara meseleleri Rusiye Devlet komitetiniñ sabıq reisi Zaur Smirnov ile añlaşıp olamadı.

Mesele şu ki, Ruslan Balbek kütleviy haber vastalarında çıqışta bulunmağa, Rusiyeni maqtamağa, Kyivni ve onıñ ğarbiy ortaqlarını tenqit etmege talap ete. Eyvaz Umerov – akimiyetke qoltutqan «Millet» telekanalında sıq-sıq körüngen musafirdir. Onı esasen Ukraina siyaseti aqqında söz yürsetilgen yayınlarğa davet eteler. Belki de, Bilâl Bilâlov, ondan evel ise Enver Arpatlı siyasetni «laf etkenke baş» olmağa istemedi.

Ekinciden, işğal etilgen Qırımda akimiyetniñ emri ya da kontroli olmayıp qurulğan bir-de-bir milliy birleşmeler yasaq etile. Hususan qırımtatarlar ve ukrainler zarar köre, olarnı Kreml ana tili, tasil ve medeniyet aqqından marum ete. Yerli yolbaşçılıqnıñ fikirince, memurlarğa bağlı olmağan mustaqil qırımtatar teatriniñ qurulması Bilâl Bilâlov ve oña qoltutqan oyuncılarnıñ «ters areketi» ola.

Üçünciden, mustaqil milliy teatr ne qadar medeniyetnen bağlı olsa da, vatandaş cemiyetini köstere. Ruslan Balbekni ve işdeşlerini eñ çoq bu raatsızlay bile, çünki olar beş yıldan berli memur ve qoltutqan bazı ziyalılardan ibaret cep «milliy areketini» qurıp olamaylar.

Rusiye memurları açuvlana, çünki qurulğan «şura» ve «cemaat teşkilâtları» karton körüne, rejissör ise truppanı meydanğa ketirip, oyuncı ve seyircilerni celp etip oldı.

Yañı teatrniñ adı timsaliy oldı. «Altın beşik» – belli qırımtatar efsanesidir. Onıñ bir qaç manası bar, amma er birinde qırımtatarlar, qaray ve qırımçaqlar içün beşik olğan Qırım ve milliy servet ğayesi mevcut. Halq ağır taqdiri ve duşmanlarnıñ yapqanlarına baqmadan, bu «beşikte» canlana. Rivayette siyasiy münderice de körmek mümkün. «Altın beşik» – tamır halqnıñ çar Rusiyesine, Stalinniñ 1944 senesi sürgünligine dayanıp, Kremlniñ daa bir işğaline dayanacağınıñ timsalidir. Ne yazıq ki, böyle adı olğan mustaqil milliy teatrniñ yarımadadaki Rusiye akimiyetiniñ problemleri bitmeycek.

Sergey Stelmah, qırımlı közetici (müellifniñ adı ve soyadı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)

«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün