Saban ayınıñ 20-nde Norveç baş naziri Yonas Gar Ster ile beraber matbuat konferentsiyasında çıqışta bulunıp, Ukrayina lideri Volodımır Zelenskıy, bundan evel Amerika prezidenti Donald Trampqa Qırım yarımadasınıñ ukrayin halqı içün ne qadar müim olğanını añlatqanını tarif etti. Amma Zelenskıy Qırımnıñ rolüni qıtadan raatlanğanlar içün daa evel populâr olğan "turistik yönelişte" qaldırdı, dep tüşüne Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ muavini Ahtem Çiygoz.
"Qırımnı yalıñız" unikal tabiatı olğan turistik topraq olaraq körmek ve bu, Ukrayinağa ve demokratik degerliklege sadıqlığı sebebinden işğalci tarafından daimiy telüke ve terror altında bulunğan qırımtatar halqınıñ vatanı olğanına diqqat ayırmamaq — meseleniñ esasını körmemezlikke urmaq demektir!" — dep yazdı Ahtem Çiygoz Facebook saifesinde.
Milliy dayanıqlıq ve birdemlik platformasınıñ tesisçilerinden biri Yuliya Tışçenkonıñ fikrince, Zelenskıynıñ aytqanları Kıyivniñ Qırımnıñ rolü aqqında kerçek tasavurını aks etmey.
"Menimce, bu Qırımnıñ sadeleştirilgen añlamı degil", — dep ayta Tışçenko Qırım.Aqiqatqa.
Ekspertniñ qayd etkenine köre, Kıyivniñ Qırım yarımadasına nisbeten siyaseti Rusiyeniñ Qırım işğalini tanımamağa, Qırım territoriyasında RF organları tarafından ukrayin vatandaşlarına ve ilk nevbette qırımtatarlarğa qarşı yapılğan repressiyalarnı belgilegenine esaslana.
Amma, Tışçenkonıñ fikrince, büyük cenk vaqtında Qırım aqqında er angi devlet kommunikatsiyası halqara uquq ve qırımtatar halqınıñ aqlarınıñ bozuluvına diqqat ayırmalı.
"Ukrayina tarafı bugün kerçekten de Qırımda qırımtatarlarnıñ aqlarını qorçalamaq, Qırımnı işğalden qurtarmaq kerekligi aqqında aytmaq ve bu narativ ve mesaj basımına dayanmaq kerek", — dep qayd etti ekspert.
Zelenskiyniñ beyanatında ne yañlış?
Saban ayınıñ 20-nde Volodımır Zelenskıy, ABD prezidenti Donald Tramp ile telefon subetinde Qırımnıñ Rusiye territoriyası olaraq Birleşken Devletler tarafından tanılması meselesini muzakere etmegenini bildirdi.
Qırım bu unikal tabiat, bu turizm. Turizm içün eñ müim şey nedir? TuristlerVolodımır Zelenskıy
Ukrayina lideri şunı da bildirdi ki, Qırım yarımadası Ukrayina ile iqtisadiy ve içtimaiy ceetten bağlı olğanı içün Ukrayina olmadan "ölmekte".
«Крым – это уникальная природа, это туризм. Что самое главное для туризма? Туристы. В Крыму 11 лет нет туристов. В Крым приезжали летом три миллиона туристов. Два миллиона восемьсот тысяч – украинцы», – подчеркнул Зеленский.
"Qırım bu unikal tabiat, bu turizm. Turizm içün eñ müim şey nedir? Turistler. Qırımda 11 yıldan berli turistler yoq. Qırımğa yazda üç million turist kele edi. Eki million sekiz yüz biñ ukrayin", — dep qayd etti Zelenskıy.
Semafor neşri menbalarına atıf etip, ABD işğal etilgen Qırımnı Rusiye qısmı olaraq resmiy şekilde tanımaq imkânını köz ögüne ala, dep bildirdi.
Ahtem Çiygoz, Volıdımır Zelenskıynıñ Qırım aqqında aytqanlarını izaatlap, şunı qayd etti ki, Qırımnıñ ilhaqı aqqında ayıp da, Qırımnıñ tamır halqını yoq etmek maqsadınen yapılğan Stalin repressiyaları, 1944 senesiniñ sürgünligi ve genotsidi, em de Rusiyeniñ Qırım yarımadasınıñ işğaline razı olmağanlarğa qarşı yapqan cinayetleri aqqında aytmamaq mümkün degil.
"Bu esas mesaj olmalı, çünki halqara uquq qaidelerine ve bütün halqara institutlarnıñ, hususan ABD-niñ, tamır halqlarnıñ aqlarını qorçalamaq mecburiyetlerine esaslana. Avropa devletleri de, ABD de Qırımnıñ işğalini qanunsız dep adlandırğan ve qırımtatarlarnıñ Qırımnıñ tamır halqı olaraq öz Vatanına aqqını qayd etken rezolütsiyalarnı qabul ettiler. Eger de biz bularnı açıq beyanatlarımızda körmesek, ortaqlarımız bizni añlamaycaq", — dep ayttı Çiygoz.
O şunı da qoştı ki, Qırımda soñki üç yıl devamında turistler yoq, ekologik ve iqtisadiy problemler sebebinden degil, 2022 senesi kiçik aydan başlap Ukrayina arbiy areketlerniñ mantığı sebebinden Moskva tarafından işğalden soñ kütleviy şekilde ketirilgen Rusiye köçip kelgenleriniñ tınçlığını boza.
Bu halqnı qorumaq bizim borcumızdırEskender Bariyev
"Sadece Qırımnıñ güzel olğanı, anda çoq sayıda turist ola bilecegi ve bu sebepten Ukrayinağa ait olğanını tüşünsek... Bu prezidentniñ hatasıdır. O, Trampqa cevap bergende, oña qarşı cinayet yapılğan, genotsid keçirilgen memleketniñ lideri olaraq Ukrayina tamır halqınıñ taqdiri içün mesüliyetli olğanını aytmaq kerek edi... Bu halqnı qorumaq bizim borcumızdır. Ve bizim içün Qırım yalıñız turizm ve güzel bir yer degil", — dep ayttı Qırım.Aqiqatqa bergen izaatında Qırımtatar resurs merkeziniñ idare yolbaşçısı Eskender Bariyev.
Onıñ fikrine köre, Zelenskıy Donald Trampnıñ diqqatını ABD-de tamır halqlar faktorı da içki siyasetniñ bir qısmı olğanına celp ete bile. Bariyev şunı da hatırlattı ki, şimdiki Kongresste Şimaliy Amerika tamır halqlarından kelgen bir qaç qanun çıqarıcı bar.
Böyleliknen, qırımtatar halqınıñ aqlarını qorçalav meselesi Amerika prezidenti içün daa añlayışlı ola bile, dep tüşüne Eskender Bariyev.
Kıyivniñ Qırımğa nisbeten siyaseti nasıl?
Zelenskıynıñ Qırımnen bağlı añlaşılmağan laflarına baqmadan, Ukrayina akimiyeti qırımtatarlarnıñ aqlarını em Ukrayina içinde, em de halqara toplulıqnen çalışıp qorçalamaq içün kompleks siyasetini alıp bara, dep qayd ete Yuliya Tışçenko.
Qırım.Aqiqatqa bergen intervyusında Tışçenko, hususan, 2023 senesi Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki Temsilciligi cemaat teşkilâtları ve ekspertlernen beraberlikte azırlağan Qırımnıñ kelecegi viziyasınıñ misalini ketire.
"Bu viziyada bile... söz kurortlar aqqında degil, Qırımnıñ belli bir inkişaf noqtaları, Avropa Birligi ile bütünleşüv, mümkün olğanı qadar... ve qırımtatarlarnıñ aqlarına riayet etüv aqqındadır", — dep qayd ete Tışçenko.
Bu siyasetniñ eñ müim halqara parametri "Qırım platforması" — Ukrayina akimiyetiniñ, Ukrayina ve halqara ortaqlarnıñ Qırım sakinleriniñ aqlarını qorçalav ve ilhaq etilgen yarımadanı işğalden qurtaruv areketlerini koordinatsiya etüv içün muzakere meydançığını meydanğa ketirüv teşebbüsi oldı.
"Qırım platformasınıñ" esas maqsadlarından biri — Qırım reintegratsiyası meselesini halqara kün tertibinde aktualleştirmektir. 2024 senesi sentâbr ayında keçirilgen "Qırım platforması" sammitine 60-tan ziyade memleket ve teşkilâtnıñ vekilleri qoşuldı.
Munaqaşa meydançıqları seviyesinde, şu cümleden vatandaş cemiyetiniñ siyasiy elita ile körüşüvlerinde, Qırım statusı ve muhtariyetiniñ muzakereleri devam ete.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov, Qırımnıñ muhtariyet statusı saqlanmalı, amma onı deñiştirmek kerek, dep saya.
Onıñ aytqanına köre, Ukrayina Anayasasında qırımtatar halqınıñ Ukrayinada tamır halqı olaraq öz taqdirini belgilemek aqqı Qırım muhtariyetiniñ hususiy statusınıñ menbası olğanını qayd etmek kerek.
"2014 senesi olğanı kibi, kimse Qırımnıñ taqdirini qırımtatarlarsız çezmemek kerek", — dep qayd etti Çubarov 2014 senesi kiçik ayda "RBK-Ukrayina"ğa bergen intervyüsında.
Yuliya Tışçenkonıñ qayd etkenine köre, Ukrayinada arbiy vaziyet vaqtında Anayasağa deñişmeler kirsetmek qıyın. Şunıñ içün şimdi bu muzakereler o qadar faal alıp barılmay.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
