Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Qırımlılarnıñ mektüpleri: “rus Qırımınıñ” çürip turğan timsali


Suvorov emeni
Suvorov emeni

Qırımda, Qarasuvbazar rayonında, Aq Qayada Qırımnıñ rusiyeli akimiyetinde ğurur doğurğan meşyr Suvorov emeni bar. Kreml propagandacıları emenden efsane ve “rus Qırımı” timsalini uydurdı: sanki bu emen tübünde 1777 senesi mart ayında Aleksandr Suvorov Türkiye sultanınıñ elçisini qarşılay emiş, ve o vaqıt birinci Qırım ilhaqı aqqında laf yürsetilgen emiş.

Birden aytmağa isteyim, Qırımnıñ tamır halqı olğan qırımtatarlar içün Suvorovnıñ şahısı şübelidir. Rusiye seraskeri Qırımda ve başqa yerlerde zulum ile cenkleşkeni aqqında ikâyeler ecdatlardan kelip yetti. Tarihke köre, serasker raqipniñ topraqlarında köylerni yaqıp çıqqan, böylece raqibini yardım ve desteksiz qaldıra edi em de tuvğanlarınıñ ölüminen ruhtan tüşüre edi. Böyle cenk usulları, belki de, muvafaqiyetlidir, amma pek müthiş.

Suvorov emeni yanında yazı
Suvorov emeni yanında yazı

Bunıñ içün qırımtatarlar, rusiyelilerge ve Rusiye tarafdarı olğan qırımlılarğa köre, Suvorov emenini o qadar saymay veziyaret etmey. Qırım tamır halqı arasında oña Dört ağa deyler, çünki emenniñ dört qalın pıtağı bar ve olardan 30 metrge qadar diametri olğan tögerek terek tacı östi. Terekniñ yaşını - 800 yıl dep sayalar. Amma emen içün bu pek de çoq degil. Misal içün, Litvada olğan Stelmuj emenine bir yarım biñ yıl deyler, v o Avropanıñ eñ eski emeni sayıla.

Amma Suvorov emeniniñ kelecegi telükelidir. Daa keçken yıl terekniñ temelinde kevdelerniñ arası çatladı, bu - terekni oğru baqmağanlarnıñ neticesidir. Bu yıl ise al fenaaştı.

Daa keçken yıl terekniñ temelinde kevdelerniñ arası çatladı, bu - terekni oğru baqmağanlarnıñ neticesidir

2018 yılınıñ soñunda “Yüksek seviyeli qoruv astında olğan Qırım tabiat yerleri” Devlet muhtar müessisesiniñ mütehassısları, emenniñ alını tetqiq etti. Olar, havflı çatlaqnıñ sebebini terek kevdesiniñ ortası çürügeninde köreler. Bu yerde evelde bir pıtaq quruğan eken ve soñra onı pıçıp aldılar. Amma kerek olğanı kibi, pıtaqnıñ temelinde degil, biraz uzaqça. Yañlış pıtalama içün bu pıtaqnıñ çürümesi terek kevdesine keçti. İşte, aynı şu “mütehassıslar” kene de terekni yahşı etmege tırıştı ve çürügen yerde olğan quvuşqa tsement tökti. Amma onı temizlemediler, plombanı germetik yapmadılar ve, bundan sebep, vaziyet yaramaylaştı.

Suvorov emeninde tsement plombası
Suvorov emeninde tsement plombası

Ve işte bu yıl çatlaq emenniñ temeline uzandı. Yani küçlü yel vaqtında terek ekige bölünmek mümkün. Böyle alda terekniñ sadece çirkin olmasınen iş bitmez, o yoq olıp keter.

Aynı şu “mütehassıslar” kene de terekni yahşı etmege tırıştı ve çürügen yerde olğan quvuşqa tsement tökti. Amma onı temizlemediler, plombanı germetik yapmadılar ve, bundan sebep, vaziyet yaramaylaştı.

2019 senesi mayıs 7 yerli akimiyet ve regional emiyeti olğan tabiat abidesiniñ teşkerüv ve baquvını keçirgen gruppanın azaları “hasta dev”ni ziyaret etti. Nikita nebatat bağçasınıñ dendrologlar mütehassıslarınen beraber terekni mahsus cihazlar vastasınen teşkerdi. Teşkerüv neticeleri kevdeniñ ortasında olğan çürümelerni kösterdi. Araştırma neticelerine köre, terekniñ alı aqqında yekün çıqaracaq ve onı qurtarmaq içün tevsiler berecek olalar. Şimdilik ise, bir ay keçkeninden soñ, emenni yahşı etmek içün iç bir çareler baqılmadı. Keçken yıl peyda olğan çatlaqtan soñ terekniñ alı bayagı fenalaşqanını köz ögüne alsaq, onı acele qurtarmaq kerektir.

Suvorov emeniniñ çatlagı
Suvorov emeniniñ çatlagı

Yaqında bu tarihiy dev yanına barğanda, terek zayıf olğanını kördim, bunı, pıtaqlarnı ücüm etken parazitlerden körmek mümkün.

Suvorov emeniniñ yaralanğan pıtaqları
Suvorov emeniniñ yaralanğan pıtaqları

Terekniñ zayıf olğanını, pıtaqlarnı ücüm etken parazitlerden körmek mümkün

Özü “çatlaq” sözü ise, felâketniñ kerçek alını akis etmey. Terek qabuğı çatladı, amma içinde endi balaban bir teşik bar, bu ise “yüksek seviyeli qoruvga lâyıq” olğan obyektke diqqatsızlıqnı köstere.

Ne ise, bu Rusiye akimiyeti içün yaramay alâmettir - Qırım ilhaqının timsali çürip başladı ve er an yıqıla bile. Ya belki bu alâmettir?..

Zarema Seitablayeva, qırımlı, bloger (müellifniñ adı ve soyadı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)

«Bloglar» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün

XS
SM
MD
LG