Ermeni Bazar şeeriniñ Rusiye mahkemesi qırımtatarlarnıñ lideri Mustafa Cemilevniñ cinaiy davasını temelden baqıp başladı. Mahkeme diñlevlerinde ne oldı, Cemilevniñ qıdırıluvı «Rusiyeniñ milliy menfaatları içün ne sebepten telüke ola» ve qırımtatarlarnıñ lideri aydınlatılğan qabaatlarınen ne içün razı degil, Qırım.Aqiqatnıñ maqalesinde oquñız.
Kiriş yasağı olğanda «kelmekten vazgeçüv»
Rusiye prokuraturası malümatnı Ermeni Bazar şeer mahkemesine bergen soñ, tezden Qırımnıñ Rusiye prokurorı Sergey Bulgakovnıñ imzasınen muracaat yollanıldı, qabaatlayıcı davanı maznunsız baqmağa rica etti. Mahkemede qabaatlayıcınıñ ricasına razı olıp, ğıyabiy baquv yapmağa qarar bergenler, amma imaye tarafınıñ fikrini soramağa unutqanlar.
Advokat Nikolay Polozov yazğan itirazında bu qarar ne içün qabul etilmemeli edi dep añlattı. Advokatnıñ aytqanına köre, Rusiye qanunlarına köre, cinaiy davalar istisna olaraq maznunsız baqıla bile, amma maznun memleket tışında bulunıp, kelmekten vazgeçmeli. Sergey Bulgakov imzalağan muracaatta bu alda nesi istisna ola aytılmay. İmayeniñ fikirince, istisna ola bilecek iç bir variant Mustafa Cemilevniñ davasına kelişmey.
«Mahkemege kelmekten vazgeçe» ibaresini aytsaq, Cemilevniñ Rusiyege ve işğali altındaki Qırımğa kirişi yasaqlanğan edi, böylece sual peyda ola: nasıl eti «kelmemekten vazgeçmek» kerek edi. Prokuror Mustafa Cemilevni qıdıruv ve ekstraditsiya neticesiz olğanını isbatlamaq kerek edi. Faqat, Polozovnıñ aytqanına köre, cinaiy davada İnterpol ya da Ukraina uquq qoruyıcılarınen maznunnıñ tutuluvı ve ekstraditsiya meselesinde bir bağ olğanına dair vesiqa yoq.
Lâkin başqa vesiqa bar – Rusiye FSBsiniñ reberlerinden biriniñ imzası olğan mektüp, anda tahqiqatçılarğa Mustafa Cemilevniñ cinaiy davası çerçivesinde Ukraina uquq qoruyıcı organlarına uquqiy yardım içün muracaat etilse, «Rusiye Federatsiyasınıñ milliy menfaatlarına zarar ketirile bile», dep haber etile.
Mahkeme ğıyabiy baquvğa razı olmaqtan evel halqara qıdıruv nasıl keçirilgenini ve davada «istisna» içün sebepler bar olğanını añlatmadı, Mustafa Cemilevniñ davasında bu olmadı – qadı Venera İsroilova Rusiye quvetçilerine kelişken bir qarar aldı.
Mahkeme tahqiqatınıñ toqtatıluvına – red cevabını bermek
İmaye tarafı mahkeme tahqiqatını toqtatmağa rica etti. Resmiy olaraq eki şart olmalı – mahkeme maznunnıñ bulunğan yerini bilmeli ve mahkeme esnasında şahsen iştirak etip olamağanını isbatlağan delilleri olmalı.
Rusiye quvetçileriniñ Mustafa Cemilevniñ yaşağan adresini bilmegenini aytıp, cinaiy dava toqtatıluvı meselesini qapatmağa çareleri bar edi. Faqat mahkeme qararlarından birinde qabaatlav qararınıñ kopiyası qırımtatar halqınıñ liderine Kyivge yaşağan adresi boyunca yollanıldı, dep qayd etile. Böylece, dava toqtatıluvı içün kerek olğan şartlardan biri yerine ketirildi.
İmaye Mustafa Cemilevniñ esnasta iştirak etip olamağanını isbatlamaqta proble körmedi. Rusiye ükümeti koronavirus pandemiyası vaqtında çetel devletleri vatandaşlarınıñ kirişini yasaqladı. Bu yasaq Rusiye işğal etken Qırımğa da tesir ete. Kene de, Ermeni Bazar şeer mahkemesiniñ oturışuvında qadı İsroilova mesleat odasında bayağı qalıp, muracaatnı qanaatlendirmege razı olmadı.
Qırım – Ukrainadır
Mahkeme oturışuvınıñ esas dubarası qabaatlav qararınıñ seslendirilüvi oldı, anda cinayetni qayd etken uquqiy faktlar bar. Rusiye sıñırını qanunsız keçüv maddesi aytılsa, prokuror Moskvanıñ Şeremetyevo ava limanında Mustafa Cemilevge Rusiyege kiriş yasağı aqqında haber etildi, dep bildirdi, bundan soñ, prokurornıñ aytqanına köre, Cemilev «areketleriniñ qanunsız olğanını añlap, belli olmağan insanlarnen añlaştı ve «Armânsk» keçiş noqtasında sıñırdan keçmege tırıştı».
Cemilevniñ evinde olğan patronlar ve «diqqatsız saqlav» meselesinde mahkemede Ukraina tahqiqatınıñ malümatı berildi, yañı bir şey qoşulmadı.
Bundan soñ qadı diger mevzularğa keçmege tırıştı, amma imaye seslendirilgen qabaatlav qararına qarşı fikrini bildirmekte israr etti. Advokat Nikolay Polozov müvekkiliniñ adından qabaatlavnen tolusınen razı olmağanını aytıp, onıñ fikrini bildirdi. Mustafa Cemilev adından Polozov müvekkili içün Qırım vaqtınca işğal etilgen Ukraina toprağı, cinaiy taqip ise uydurılğan ve sebepsiz ola, dep bildirdi. Cemilevniñ fikirince, cinaiy davasınıñ Ukraina topraq bütünligi meselesindeki fikri sebebinden siyasiy sebepleri bar.
Nikolay Polozov mahkeme diñlevlerinde qabaatlav qararını Rusiye qanunları ceetinden de izaatlamağa tırıştı. Silânı itinasız qullanuv ile bağlı cinayetlerni aytsaq, advokat müddeti bitti, dep israr ete.
Rusiye sıñırlarından qanunsız keçüvni aytsaq, Polozov, Mustafa Cemilevge kiriş yasağı aqqında keregi kibi haber etilmedi, dep bildirdi. Advokatnıñ aytqanına köre, Moskva ava limanında Rusiye sıñır bölügi vekiliniñ ağzaviy şekilde aytması sayılmay, çünki Cemilevge yasaq vesiqalarını bermege mecbur ediler. Amma bu vesiqa cinaiy dava malümatlarında bile yoq. Müvekkili haberdar etilmegeni içün yapqan areketleriniñ cinayet olğanını añlamağandır ve aqlanmalı, dep tüşüne advokat.
İmaye tarafınıñ aytqanına köre, o vaqıt devlet sıñırı, hususan «Armânsk» keçiş noqtası uquq ceetinden yoq edi. Bu yerde sıñırcılar rejiminiñ kirsetilüvi, advokatnıñ aytqanına köre, tek 2014 senesiniñ soñunda oldı. Tahminen o vaqıt keçiş noqtaları quruldı ve keçüv nizamı belgilendi. 2014 senesi mayısınıñ başında o yerde Rusiye devlet sıñırınıñ alâmetleri yoq edi.
Qadı İsroilova imaye fikrini diñlegen soñ, oturışuvda delillerni berüv tertibi belgilendi. Nikolay Polozovnıñ aytqanına köre, başta qabaatlav şaatları sorğuğa çekilecek, aralarında 2016 senesi quvetçiler tarafından hırsızlanğan Ervin İbragimov (Dünya qırımtatar kongressiniñ İcra şura azası, Bağçasaray regional Meclisiniñ azası – QA) bar. Şimdi prokuror bu şaatnıñ ne içün qayd etilgenini ve kelip olamağanını mahkemede añlatmağa mecbur olacaq.
Mustafa Cemilev – qırımtatar milliy areketiniñ lideri, dissident, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi (1991 senesinden 2013 senesine qadar). Repressiyalarğa oğratılğan edi, 15 yıl sovet apishanelerinde yattı. 303 kün devamında Omsk apishanesinde açlıq tuttı. Rusiye akademiki, dissident Andrey Saharov Cemilevge qol tutıp, BM baş kâtibine mektüp yazdı.
Mustafa Cemilev 1991 senesi Qırımğa qaytıp oldı.
III-IX çağırılış Ukraina Yuqarı Radasınıñ halq deputatı ola.
Cemilev – Türkiyedeki Selçuk universitetiniñ uquq fahriy doktorı, «Ukrain cemiyetiniñ demokratizatsiyası içün» Orlık halqara mukâfatınıñ laureatı ola. Nansen medali (BM), V ve IV seviyeli Yaroslav Mudrıy knâziniñ nişanınen taqdirlengen edi.
2014 senesi Rusiyeniñ Qırım işğaline qarşı çıqtı. Rusiye oña qarşı bir qaç cinaiy dava açtı. 2016 senesi Cemilevniñ namzeti Saharov mukâfatına kösterildi.
