Keçken aftanıñ soñunda Nyü-Yorkta BMT-nıñ Tamır halqlarnıñ meseleleri üzre Daimiy Forumınıñ 21-nci sessiyası tamamlandı. Mayısnıñ 5-nde Forum çerçivesinde Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı arbiy tecavuzınıñ tamır halqlarğa tesiri aqqında tedbir keçirildi. Onıñ moderatorı Enstoniyadan olğan "URALIC Center" ükümetke bağlı olmağan teşkilâtnıñ reberi, forumnıñ sabıq azası Oliver Loode edi. Qırım.Aqiqat Loode ile Rusiyeniñ Ukrayina ile cenki Rusiye tarafından işğal etilgen topraqlarda qalğan qırımtatarlarnıñ taqdirine nasıl tesir ete bilecegi, Ukrayinada sulhnıñ Qırımnıñ işğalden azat etilüvine nasıl bağlı olğanı ve ne içün BMT-nıñ tamır halqlarnıñ meseleleri üzre forumı qırımtatarlarnıñ meselelerini yıllar devamında körmemezlikke urğanı aqqında laf etti.
Yañı basqılar telükesi
Estoniyadan "URALIC Center" ükümetke bağlı olmağan teşkilâtnıñ reberi Oliver Loode Ukrayina cebesinden kelgen haberlerni diqqatnen haberdar olıp tura.
"O qadar çoq haber bar ki, bu aqında Qırım ve qırımtatarlarğa ait olğanlarnı apmaq qıyındır", - dep ayta o.
Keniş mıqyaslı cenkniñ başlanması ile Rusiye ordusı qırımtatarlarnıñ büyük bir cemiyeti de yaşağan Hurson vilâyetiniñ territoriyasını işğal etti. Loode qırımtatarlarnıñ ealiniñ qalğan qısmı ile beraber oğratılğan telükelerge diqqat çeke ve aynı zamanda bu topraqnıñ Rusiye ordusınıñ işğali altında qalmağa devam etse, milliy alâmetlerge köre basqılarnı da tahmin ete.
Ukrayina tarafdarı olğan bütün eali telüke altındadır
"Ukrayina tarafdarı olğan bütün eali telüke altındadır, qırımtatarlar ise öz qavmiy mensüpligi, dünyabaqışınıñ olarnıñkinden farqlı olğanı içün hususan. Öz tarihı, devletiniñ tarihı, milliy organları ve menligi olğan halqnıñ kollektiv aynılığı bu artıq Rusiye içün telüke yarata. Daa bir müim maddeni qayd etmelimiz - qırımtatarlarnıñ subyektivligi. Şimdiki Rusiye içün halqlarnıñ episi devletke ve belki de Rusiye halqına riayetkâr olmalı".
İşğal etilgen Qırımda qırımtatarlar içün peyda olğan yañı telükeler aqqında aytıp, ekspert, tamır halqnıñ genç temsilcileriniñ öz iradesi olmadan Rusiye ordusına celp etilmesi telükesini qayd ete. Onıñ bildirgenine köre, cenkleşkenlerge baqsaq, anda Rusiyeniñ tamır halqları ve milliy azlıqları mütenasip degil.
Lâkin mecburiy celp etüv cenkniñ yaratqan yekâne telükesi degil. Loode milliy alâmetlerge köre kütleviy basqılarnı da istisna etmey.
Em de Rusiye içün Qırımda qırımtatarlar ile "nizam tizmek" içün elverişli vaqıt ola bilir"
"Global mıqyasta bir çoq cinayetlerni biz eşitmeymiz ve körmeymiz, çünki bütün dünyanıñ diqqatı Ukrainadaki cenkke yönetilgen. Bu, totalitar rejimlerge zayıf gruppalarğa qarşı aktsiyalar keçirmege şarait yarata. Misal olaraq, bu, şimdi Çin içün uğurlarğa qarşı basqılarnı quvetleştirmek içün bir fırsattır, çünki dünyanıñ diqqatı şimdi başqa şege yönetilgen. Em de Rusiye içün Qırımda qırımtatarlar ile "nizam tizmek" içün elverişli vaqıt ola bilir".
Lâkin o, qırımtatarlarnıñ mudafaasına oynağan ve bir sigorta rolüni oynağan amellerniñ mevcutlığını qayd ete: salâhiyetli aq qoruyıcılar, halqnıñ öz-özüni teşkili, temsiliy organnıñ olması.
"BMT forumı içün büyük adım"
2014 senesi Oliver Loode BMT-nıñ Tamır halqları meseleleri üzre Daimiy forumınıñ azası oldı. Onıñ bu vazifede ilk çıqışlarından biri Qırımnıñ işğali Ukrayinanıñ tamır halqlarına nasıl tesir etkeni aqqında cemiyetni malümatlandırmağa oldı. Elbette, Loode bu mevzunıñ Daimiy forumnıñ esabatına kirsetilmesinden raatsız edi, çünki bu işiniñ mantıqlı neticesi olur edi.
Forum qararnı adetince könsensus ile qabul ete ve Rusiyeden eki azanıñ iştiragi bu esabatta Rusiyege qarşı iç bir şeyniñ yer almaycağını kefalet ete
"Amma menim zenaatdaşlarım arasında Rusiyeniñ eki temsilcisi bar edi: biri tamır halqlardan, biri devletten. Esabatta Qırım aqqında iç bir şey yazalmaycağı belli oldı. Çünki forum qararnı adetince könsensus ile qabul ete ve Rusiyeden eki azanıñ iştiragi bu esabatta Rusiyege qarşı iç bir şeyniñ yer almaycağını kefalet ete".
Loode Rusiyeniñ veto aqqına saip olğan ve Ukrayina ile bağlı meselelerde faal şekilde qullanğanını BMT Telükesizilik Şurası ile qıyaslay. O, Rusiye temsilcileri tarafından muvafıq meselelerniñ blok etmesi sebebinden BMT-nıñ Tamır halqhlar forumınıñ sadece olaraq öz missiyasını yerine ketire bilmemesini büyük mesele saya.
Endi bu vaziyetni biraz deñiştirmek mümkün oldı. 2023 senesinde BMT Forumınıñ terkibine Ukrayina temsilcisi, adliyeci Suleyman Mamutov kiricek.
"Suleymannıñ saylanması qırımtatarlar ya da Ukrayina içün büyük adım olğanından ğayrı daa umumen forum içün de müimdir", - dey o.
Devamlı sulh içün yekâne şans
Qırımda Rusiye kontrolindeki akimiyet FSBniñ yardımınen aprelniñ 30-nda qırımtatarlarnıñ vekiller toplaşuvı olıp keçti. Onıñ neticelerine köreiştirakçiler muracaat qabul ettiler. Anda diger şeyler arasında "qırımtatar halqınıñ adından Qırımda yaşağan qırımtatarlar aytmaq" kerek olğanı aqqında yazıla edi.
Loode böyle qurultaylarnı ve muracaatlarnı sıfır kibi qıymetlendire. Onıñ sözerine köre, ğarbiy ekspertler Rusiyedeki qavmiy teşkilâtlar Moskva tarafından idare olunğanını añlaylar ve olarnı ciddiy qabul etmeyler.
"Ukrayina ve Rusiye arasında sulh içün yekâne şans, Rusiye de-fakto 2013 senesi sıñırlarğa qaytmasıdır. Yani o Qırım ve Donbastan ketmek kerek. Menim içün er şey añlayışlı. Qırım Ukrayina nezaretine qaytmasa, çatışma devam etecek. Şunıñ içün Qırım Ukrayinağa qaytarılması cenk telükesi qalacaq", - dep añlata o.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net . Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
