Qırımtatar Milliy Meclisiniñ malümatına köre, Rusiye işğaliniñ 10 yılı devamında Qırımnı 50 biñ qırımtatar terk etti. Ukrayina prezidentiniñ Qırımdaki Daimiy temsilciliginiñ esaplarına köre, umumen Qırım yarımadasından tahminen 200 biñ Ukrayina vatandaşı ketti. Qırım sakinleri Qırımnıñ azat etilmesinden soñ evlerine qaytmaq isteylermi?
Qırım.Aqiqat bu aqta 2014 senesi Rusiye tarafından işğal etilgen yarımadanı terk etmege mecbur olğan qırımlılardan soradı.
Valentina Samar (Aqmescit): "Ümüt etem ki, bu menim ömrümde olur. Bir vaqıtları men de qaytıp olamaycağım, dep ayta edim, çünki menim içün Qırım bir şeyden zeerlenilgen kibi edi. Rusiye istilâsından soñ, Qırımnıñ müstemlekeleştirilmesinden soñ, bir çoq adamnıñ işbirliginden soñ, bu endi yaşağan Qırımımız degil, sevgen Qırımımız degil, anda yaşağan insanlar da öyle degil, mında Rusiye, bizden nefret etken bu müstemlekeciler, arbiyler, olarnıñ aile azaları çoqça yaşay, ve olar 2022 senesi bizni öldürmek içün Ukrayinağa ücüm ettiler. Amma, diger taraftan, özüñiz qaytmacaq olsañız, Qırımnı qaytarmaq ne kerek?"
Qırımtatar olaraq başqa vatanım yoqİmran Üseinov
İmran Üseinov (Saq): "Şahsen men Qırımğa qaytıp yaşamaq ister edim. Populizm ya da başqa bir şey kibi körünmesini istemeyim, çoq insan içün añlaşıla, dep tüşünem. Birinciden, bu ev, bu men ösken yer, bu ana-babam, bu soy-sopum ve bu, elbette, işğalden ğayrı, olmaq istegen müit. Şunıñ içün, ebet, men Qırımğa qaytır edim ve menim maqsadım kene de qaytmaq. Qırımtatar olaraq başqa vatanım yoq.
Boris Babin (Kezlev): "Aile ile, balalarımnen yarımadada yaşamaq isteyim. Qırımnı sevmegenim içün degil, qırımlılarnı sevmegenim içün degil. Olarnıñ çoqusı Ukrayina vatanperverleri, men böyle çoq adamnı bilem, amma, teessüf ki, Qırımda reintegratsiya esnası uzun sürecegini añlayım. Ve bu, eñ azından ilk bir qaç yıl içinde yaşamaq içün pek kelişikli bir yer olmaycaq. Daa bir kere, bu men köçmek istegenim manasına kelmey. Elbette, Ukrayinada yaşamaqnı planlaştıram, amma Qırımnen birinci nevbette işimnen bağlı olacağım".
Yevgeniya Gorünova (Aqmescit): "Ebet, men qaytır edim. Er şeyge baqmadan. Men anda ne beklegenini, mında ne qadar qıyın vaziyet olacağını, çoq-çoq başqa şeylerni yahşı bilem. Menim içün Qırım — ayatımnıñ büyük bir parçasıdır. Men o qadar genç adam degilim, menim içün vatanımnı terk etmek pek qıyın edi, çünki Qırımnen bağlı olğan şeylerim çoq. Anda ecdatlarımnıñ mezarları bar, anda gençligim, studentlik yıllarım, mektep yıllarımdan pek çoq hatıralarım bar, yani, pek çoq şey. Ve bu menim toprağımdır, ve men toprağımnıñ mensiz qalmasını istemeyim. Yani, men tuvğan toprağıma qaytmaq isteyim, çünki bu menim içün pek müim".
İnsan ömrüni daima yañıdan başlap olamayAnna Andriyevskaya
Anna Andriyevskaya (Aqmescit): "Bu qıyın bir sual, çünki insan ömrüni daima yañıdan başlap olamay. Ve ayta bilem ki, büyük ihtimal ile Qırımda yaşamaycağım. Amma anda qaytmaycağım, dep aytıp olamayım, menim içün evime kelmek kibi bir variantnı saqlap qalmaq kerek. Şimdilik men bunı böyle körem. Amma bu çoqusı allarda Qırımnı işğalden qurtaruv şekline bağlı olacaq. Çünki, o, azat etilgen soñ bile anda yaşağan insanlarnıñ ögünde pek çoq çağıruvlar olacaq. Ve qaytıp kelgen insanlarnen. Ve bu qolay ve qıyın olmağan bir şey olacağını tüşünmeñiz. Bu yengil bir yürüş olmaycaq. Ve, ebet, Qırım menim ayatımnıñ bir qısmı olıp qala ve, ğaliba, daima öyle qalacaq".
Sergey Vikarçuk (Kezlev): "Men qaytmaq ister edim. Belki de, bir oca ya da idareci olaraq, men ders bermek ister edim, çünki kelecekke yol gençlernen bağlıdır. Belki de tam olaraq emin degilim, amma, bir turizm işiniñ saibi olaraq, iş yerlerini açmaq ister edim, bir yerlerge de seyaat etmek ister edim. Qırım — beşiktir, anda qaytmaq kerek, anda yaşağan insanlar içün qayğırmaq kerek. Ve bugünge qadar eminim ki, Qırımda Ukrayinağa qoltutqan ve qayğıruvğa lâyıq olğan eali bar. Biz bunı yapmasaq, olarnı kene de Rusiye baqacaq".
Roman Martınovskiy (Aqyar): "Qırımğa daimiy yaşamaq içün qaytmaycağımnıñ bir sebebi şunda ki, anda alâqam olacaycaq insanlar ola bile. Olarnen bir evde yaşamaq istemeyim, istemeyim. Anda ise, teessüf ki, olar çoq. İşğal vaqtında nasıl areket etkenlerini bilgen insanlarnıñ yüzlerine baqıp, soqaqlarda yürmek istemeyim".
Ukrayina ükümeti Qırım ve diger işğal etilgen topraqlarnıñ reintegratsiyası boyunca programmalarnı endi azırladı. Olarda, qırımlılar aytqanı kibi, "kelgenlernen" ne yapmaq kerek olğanı yazılğan: "Yarımadada qanunsız bulunğan Rusiye Federatsiyasınıñ vatandaşlarını sürgün etüv halqara cinayetlerge alâqası barmı teşkerilgen soñ, şahsiy qararlar alınğan soñ ve halqara standartlar esapqa alınğan soñ yapıla".
Yarımadanıñ reintegratsiya programması qısmen açıq, qısmen yoq. Amma, Qırımlı jurnalist Valentina Samarnıñ aytqanına köre, ğarbiy ekspertlerniñ rusiyeliler aqqında qasevet etmesine acet yoq. Çünki işğal etilgen topraqlarnıñ reintegratsiyası boyunca programmalarnı ukrayin uquq qoruyıcıları halqara gumanitar uquq saasında ekspertler azırladı.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.