Sentâbrniñ 28-nde Rusiye işğal etken Qırımda belli tarihçı, alıp barıcı ve yazıcı Oleksa Gayvoronskiy ile vedalaştılar. O Bağçasarayda yaşay edi ve bir çoq qırımlı onıñ işiniñ neticeleri ile bir şekilde tanıştır. Birisi onıñ Qırım Hanlığv ve Osmanlı devletiniñ devrinde Qırım tarihı aqqında onıñ kitaplarını oqudı, birisi onıñ stsenariyi boyunca çıqarılğan "Hıdır-dede" qırımtatar bala filmini baqtı, birisi ATR telekanalında çıqqan "Oleska Gayvoronskiy ile kezintiler" tarihiy programmanı baqtı. Seyirciler onen beraber Sudaq qalesini ziyaret ete ediler, Manğup Qale ve Çufut Qalege köterile ediler, Bağçasaraynıñ eski soqaqlarında keze ediler, qırımtatar bayrağınıñ tarihını ögrene ediler ve elbette Qırım Hanlığı dünyasına seyaat ete bile ediler. Bu dünyanı Gayvoronskiy özü, oquyıcaları ve seyircileri içün keşif ete edi.
Qırım ve qırımtatar halqınıñ tarihına qoşqan issesi aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ alıp barıcısı Sergiy Mokruşin tarih ilimleri namzeti, Qırım ukrayinleri Şurasınıñ vekili Andriy İvanets ve Qırım tarihçısı Gülnara Abdullayeva ile laf etti.
Andriy Іvanets Oleksa Gayvoronskiyni studentlik künlerinden berli tanıy. 1991 senesi olar beraber Aqmescit devlet universitetiniñ tarih fakültetinde beraber oqudılar. Anda Oleksa Qırım Hanlığınıñ tarihını ögrenip başladı. O, bu devirniñ eñ istidatlı populârlaştırıcılarından biri oldı ve bunı istidatlı bir insan kibi özgün bir şekilde yaptı, dep saya İvanets.
"Onıñ "Haynsaray boyunca qılavuzları" meşurdır. Hususan da Qırım Hanları aqqında ikâye etken kitapları bellidir. Kiçik bir kitabı "Geraylar burcusı" ve eki qısımdan ibaret olğan "Eki qıta ükümdarları" kitabı. Olarnıñ em münderecesi meraqlı, em de resimlenmesi de". - dep ayta Andriy İvanets.
2004 senesi "Qırım Yurtu. Qırım Hanlığınıñ sımaları ve vaqiaları" kitabı dünya yüzü kördi. Bu kitapta o yarımadadaki tarihiy vaqialar aqqında aytıp berdi. 2016 senesi ise "Qırım Yurtu. Qırım Hanlığınıñ tarihiy abideleri aqqında eserler" kitabı neşir etildi.
"Qırım aqqında onıñ abideleri vastasınen ikâye ete edi. Esasen qırımtatar ve Qırımda yaşağan diger halqlarnıñ abideleri vastasınen. Bu da istidatlı bir iştir. O Qırımnı alışılmağan ceetten köstere2, - dep ayta İvanets.
Bağçasaray tarihiy ve medeniyet qoruğında çalışqan O leksa Hansaraynıñ fondlarını tedqikk ete edi, öz kitaplarında eski kitaplarnıñ dizayn üslübini qullana edi. Tarihçınıñ kitaplarındaki hanlarnıñ resimleri başqa kişiler tarafından öz işlerinden qullanılğan.
"Kitap yazmaqtan ğayrı o "Oleksa Gayvoronskiy ile Qırım boyunca seyaatlar" yayınnıñ müellifi ve alıp barıcısı edi. Bu ATR-de çıqqa pek meraqlı yayın edi. Bu yayınlarda em tarihiy münderece em meraqlı malümat edi", - dep ayta İvanets.
Andriy İvanetsniñ sözlerine köre, O leksanıñ daa bir avesi bar edi - landşaft fotoresimler. O, Qırım tarihınen bağlı yerlerniñ foto bazasını toplay edi.
"Fotoresimler em kitaplarda, em diger malümat mahsullarnıñ azırlanmasında qullanıla edi. Ve bugünde bu da O leksanıñ bizge qaldırğan medeniy mirasnıñ bir parçasıdır", - dep ayta o.
Onıñ işleri olmadan Qırım ve qırımtatarlarnıñ tarihını añlamak ve qaytarmaq qıyınca olur edi, dep qayd ete İvanets.
"Bu pek ciddiy mirastır. Bir çoq qırımtatarnıñ minnetdarlıq bildirgenini endi köremiz. Ukrayinanıñ tarihiy müitinde onıñ ölümini ne qadar qıyın qabul etkenlerini köremiz.
"Onıñ elinde arhivler bar edi. Bularnı işley edi ve olğanı kibi obyektiv bir tarih bere edi. O pek çoq şey yaptı ve soñra Qırım tarihını ögrenip başlağan genler içün bir temel oldı. Yani olarnı meraqlandırdı. O öz işine sevda edi ve bunı insanlarnıñ diqqatını celp eterek yapa edi", - dep Gülnara Abdullayeva.
1990 seneleriniñ soñunda ve 2000 seneleriniñ başında qırımtatarlar aqqında nasıl aytıp bermek kerek olğanını kösteregn mifler ve "akademik müit" ile küreşmek pek qıyın edi, dep ayta o. Amma O leksa bunı ustalıqnen becerip ola edi.
"Qırımtatarlarnıñ tarihını bam-başqace köstermek içün Kremlge çalışqan bir sıra tarihçı bar edi. Tam o zaman Oleksanıñ ilk yazılara peyda olıp başladı. Men bunı pek yahşı hatırlayım. Bu "Poluostrov" gazeti edi", - dep hatırlay tarihçı.
O, 1930 seneleri qırımtatarlarnıñ tarihiy ve medeniy mirasınıñ eski alına ketirilmesi ile oğraşqan qavmiyatçı, Hansaraydaki müzeyniñ tesisçisi Üsein Bodaninskiyniñ ve tarihçı, atiqiyatçı ve şarqşınas Osman Aqçoqraqlınıñ emeklerini tedqiq etti.
Oleksa poloniya ve Türkiyede saqlanğan Osmanlı devletiniñ devrine ait olğan arhivlernen çalışa edi. O kerçekten de Qırım ve onıñ tarihına sevda olğan adam edi6 dep qayd ete Abdullayeva.
"O pek çoq yaalışa, tedqiq ete edi. Bizim tarihımız daima böyledir... Yazıq ki, amma öyle oldı ki, biz tarihımızni kiçik parçaçıqlardan toplamaq kerekmiz. 1783 senesiniñ ilhaqı, sürgünlik... Bu kerçekten büyük bir ğayıptır. Bu daa pek yaş adam edi. Daa ne qadar şey yapa bilir edi", - dep ayta o.
Tarihçı, alıp barıcı ve yazıcı Oleksa Gayvoronskiy vefat etti devamlı hastalıqtan soñ sentâbrniñ 27-nde vefat etti.
Gayvoronskiy Bağçasarayda yaşay edi. «Hıdır dede» ilk qırımtatar bala masal filminiñ stsenaristi edi, «Terciman» filmi içün İsmail Gasprinskiy ve «Yigit yolu» filmi içün Bekir Çoban-zadeniñ ayatını tedqiq etken edi.
2011-2014 seneleri Gayvoronskiy ATR telekanalında «Oleksa Gayvoronskiy Qırım kezintileri» yayınınıñ müellifi ve alıp barıcısı edi. Qırım.Aqiqat leyhası içün Qırım hanlığınıñ keçmişi ve Ukrayına ile munasebetleri aqqında yazğan edi.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
