"Fikir» rubrikası"
Qırım ve sendviç aqqında bir mem bar. Onıñ müellifi belli, amma bu vaziyette bu müim degil. Qırımnı qaytarıp olamaymız, dep aytalar. Şimdi o, Rusiyeniñki ve noqta.
Sovetler Birliginden kelgen insanlar, vaqıt keçken sayın olmasa da, eñ azından zihniyet olaraq, şunıñ farqında degiller: Ekinci Cian cenkinden soñ ilân etilgen ve halqara uquq ve BM nizamnamesiniñ esasına qoyulğan halqara qurulış ve devletlerara munasebetlerniñ bütün printsipleri, em de global telükesizlik sisteması, bir devletniñ toprağınıñ bir qısmınıñ diger devletke küç qullanuvı neticesinde keçe bilecegini qabul etkende bozulır.
Olar añlamaylar ki, bir şeyni sessizce qabul etseñiz bile, sendviç keri ya da pasta tüpke qaytarılmasa bile, bu, dünyanıñ idaresine küç aqqı qaytqanını ve uquq aqqı ketkenini qabul etüv olacaq. Bunı qabul etseñiz, dünyanı haos bastırır.
"İnsanlar! İnsanlar böyle istediler!" — dey işğalci akimiyet. Amma halqnıñ bir qısmı öz menfaatlarını ileriletmek içün başqa bir qısmınıñ aqları ve menfaatlarını tamamen körmemezlikke urğanda, bu felâketke ketire.
2014 senesiniñ saban ayından soñ, onıñ müstemlekeleştirilmesiniñ yañı basamağı başlandı
Qırım ealisiniñ çoqusı Rusiyege yaqın olğanını ve böyle bir saylav yapqanını bir daqqa bile qabul etsek, böyle fikirde olmağanlarğa ne oldı dep tüşünmek kerek. Bu kimniñ azlığı? Ve biz, elbette, şunı añlaymız ki, çoqluq olaraq sayılğanlar, bu topraqlarda bulunğanları, uzaq keçmişte azlıq olaraq sayılğanlarğa nisbeten kütleviy cinayetler yapılğanı sebebinden oldılar. Men yarım asır devamında sürgün etilgen ve öz toprağında yaşamaq imkânından marum etilgen qırımtatar halqını aytam, Qırımğa ise Rusiye Federatsiyasından ve SSCB-niñ diger cumhuriyetlerinden bir çoq insan köçürildi.
Amma bu çoqluqnıñ iradesi de obyektiv şekilde kösterilmedi, çünki obyektiv irade aqqında aytmağa imkân bergen bir mehanizm yoq edi, halqara uquqta ise, belli bir topraqta yaşağan er kesniñ fikrini köz ögüne almağa imkân bergen mehanizmler bar edi. Şu cümleden, Rusiye imperiyasınıñ ve soñra Sovetler Birliginiñ müstemleke siyasetiniñ neticesinde yañı köçip kelgenler de. Ve bütün bularnı bu insanlar yaşağan Ukrayina devletiniñ topraq bütünligini bozmayıp yapmaq mümkün edi.
Amma neticede biz Qırım ealisiniñ deñiştirilüvini kördik. 2014 senesiniñ saban ayından soñ, onıñ müstemlekeleştirilmesiniñ yañı basamağı başlandı. Rusiye devleti yüz biñlernen öz vatandaşını ipoteka, "Zemskiy doktor" ya da "Narodnıy uçitel" kibi programmalar vastasınen teşviq ete, bu da Rusiyeniñ iç vilâyetlerinden işğal etilgen Qırımğa köçmege sebep ola. Bu qavmiy balansnı deñiştire.
Rusiye tarafdarları: baqıñız, tışarıda er şey nasıl deñişe! Amma olar qırımtatarlar körgen şeylernen razı olmaq istemeyler: arbiy bazalarğa yañı yollar qurula, yañı arbiy obyektlerni temin etmek içün yañı elektrik küçleri peyda ola, olarnıñ toprağı Rusiyeniñ ilerideki ekspansiyası içün arbiy noqtağa çevirile.
İşğalden biraz evel öz toprağında toplanğan qırımtatarlar, bu topraq kene olardan ketip, yañı insanlarnen tolğanını qorqu ile añlaylar. Bu insanlarnıñ aynı beklevleri ola bile — telükesizlik, yahşı aylıq, sağlıq, balalarnıñ terbiyesi, amma qırımtatarlar içün olar topraqlarını tutıp alğan, olarğa daa az yer qaldırğan "topraq" olalar. Aynı zamanda repressiyalar, taqipler, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ yasaq etilmesi, söz serbestliginiñ yoq olması, mustaqil matbuat vastalarınıñ ana tilinde yayınlavınıñ yasaq etilmesi... Şunıñ içün qırımtatarlar olıp keçkenlerni tam bir yamanlıq, olarnı tamır halq olaraq yoq etmek ıntıluvı olaraq qabul eteler.
Bu bir areketnen tüzetile bilgen bir yamanlıq — andan ketmek. Yarım asır evlerine qaytmaq içün küreşken insanlarğa aynı böyle bir şart qoyula: ebet, öz-özüni qurtarmaq mümkün, bu zor degil, balalarıñıznı, evleriniñizni alıp, siziñ telükesizligiñizni temin etecek bir memleketke barıñız.
Amma olar içün bu qabul etilmez. Olar kene öz vatanları olmadan qalacaqlar. Yani, kelecegi yoq. Siziñ fikriñizce, ölmege, yoq olmağa razı olğan halqlar barmı?
Ne vaqıt ve qayda keteceklerini añlamaq kerekler. Ve olar ketmege mecbur olacaqlar
Amma olarnıñ yerine kelgenler de, bu da devamlı olacaq dep ümüt etmesinler. Qırım cebedeki topraq oldı ve olarnı bu köçüvni yañlış yapıp olmağanları meraqlandıra.
Ne vaqıt ve qayda keteceklerini añlamaq kerekler. Ve olar ketmege mecbur olacaqlar. İstegenlernen ise, Qırımğa yolnı açqan devlet yapqanı kibi areket etecekler.
Bu adamlarnı yaqın kelecekte büyük bir sarsıntılar bekley ve bunı ne qadar tez añlasalar, o qadar qolay olar yañı şaraitlerge alışa bileler.
Olar bu hırsızlanğan topraq olğanını bile ediler
İşğal etilgen Qırımda Ukrayina qanunlarını bozıp yerleşkenler cinayet işledi. Ve bu cinayetniñ aqibetlerini tüzetmek kerek olacaq. İnsaniyetlilik şu ki, bu insanlarğa öz isteginen ketmek içün şaraitler yaratıla bile. Bundan ziyade insaniyetçilikni tasavur etip olamayım. Çünki olarnıñ yapqanları, ayatnıñ mecburiyetinen bağlı degil. Bu añlı bir qarar edi, olar bu hırsızlanğan topraq olğanını bile ediler, amma anda yerleştiler.
Bu insanlar Qırım toprağı Rusiye toprağı oldı dep, ayrı imtiyaz ve bonuslar qıdırıp öz memleketini terk ettiler, amma Qırımda yapqan areketleri Ukrayina qanunlarını boza. 2014 senesi Qırım işğal etilgen soñ bütün uquqiy añlaşmalar, mülk satın aluvı, topraq damartılarınıñ resmiyleştirilmesi qanunsız ve uquqiy ceetten boş sayıla.
Qırım territoriyasında Ukrayina qanunlarına zıt kelgen bütün uquqiy areketler lâğu etilecek. On biñlernen, belki de yüz biñlernen insan birden mal-mülksüz qalacaq. Olar onı aqiqiy parağa satın alğanları ya da işğalci devlet tarafından ayırılğanı müim degil. Rusiye akimiyetiniñ işğalci organları tarafından berilgen bütün vesiqalarnıñ uquqiy emiyeti lâğu etilecek. Bugün Ukrayinada bu insanlarnı işğal etilgen Qırımda yapqan areketleriniñ aqibetleri aqqında tenbiyelegen qanunlar bar. Bu qanunlarnı bilmegenleri olarnı mesüliyetten boşatmay.
Qırımnı birden yüz biñlernen adamnıñ terk etmesi meselesi ayrı muzakerelerniñ mevzusı ola bile. Amma bu yerde qalmaları aqqında laf yürsetilmeycek. Üç yüz biñ qırımtatar içün Qırımğa qanunsız sürette köçip kelgen bir million insannıñ bulunması qabul etilmey.
Biz bu mesele aqqında halqara meydançıqlarda açıqtan-açıq aytamız, çünki söz ukrayin Qırımınıñ ve onıñ tamır qırımtatar halqınıñ kelecegi aqqında kete. Bir vaqıtları Avropa Şurasında subetdeşlerimizden biri Qırımnı terk etmek qolay olmaycağını ve kimeriniñ endi qaytmağa yeri olmağanını tahmin etti. Men cevap berdim: tamam, eger siz añlayışnen cinayet yapqan insanlarğa yardım etmege isteseñiz, ve halqara teşkilâtlar bunı qasevet ete, daa bir programmanı tasdıqlap, Rusiye territoriyasında bir qaç şeer qurıp, olarğa qaytmaqnı teklif etiñiz.
Yani, nazariyette bu insanlarğa qaytmağa yardım etmek kerek olğanını tüşünem. Amma bu insanlarnıñ Qırımda qalmasına bir daqqa bile izin bermem.
Refat Çubarov — Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.