Veciye Kaşka qırımtatar milly areketiniñ faal iştirakçisi edi, oña bitmegen küreşniñ timsal ve efsanesi deyler. O, FSB-nıñ Aqmescitte mahsus operatsiyası vaqtında, 83 yaşında vefat etti.
2017 senesi noyabr 23 künü Aqmescit merkezinde Rusiyeniñ FSB ve SOBR hadimleri, Bekir Degermenci, Kazim Ametov, Asan Çapuh ve Ruslan Trubaçnı tutıp aldı. Olarnı Türkiye vatandaşı Yusuf Aytandan para talap etüvde qabaatladılar, soñra olarğa qarşı cinaiy iş açıldı. Tutulğanlarnıñ aytqanına köre, olar qanunsız aqça talap etmedi, sadece, Aytan bir kün evelsi Veciye Kaşka qorantasından alğan paranı qaytartmağa istedi.
Faallerniñ tutulıp alınğanı vaqtında o yerde Veciye apte de bulundı. O anda yaramadı ve “acele yardım” maşnasında elâk oldı. Ekimlerniñ resmiy rivayetine kore, qadın yüregi tutqanından keçindi. Amma, ölümden bir yıl soñra, Kaşka qorantası ölümniñ resmiy rivayetine inanmay.
Faaller alâ daa Aqmescit SİZOsında tutula.
Üç Köz (Novoklönovo) köyünde, Veciye Kaşka yaşağan evde, milliy areket liderleri toplana edi. Evniñ ögünde asılğan plakada qırımtatar ve ukrain tilinde “Bu evde 1989 senesi qırımtatar milliy areketiniñ teşebbüs gruppaları azalarınıñ bütünsoyuz muşaveresi keçirildi” dep yazılğan.
Evde farqlı tillerde yazılğan yarlıq ve minnetdarlıqlarnen tolu qutu bar, ve olarnıñ episi “Ürmetli Veciye Kaşka” sözlerinen başlana.
Genç faallerniñ çoqusı onen 2014 senesi vaqialarından soñ, Qırımda qırımtatarlarğa qarşı cinaiy işler açılıp başlağanından soñ, şahsen tanış oldı.
“Sıcaqqa baqmayıp - sabadan mahkemelerge çapa edi. Yanına mıtlaq bir kün evel azırlağan bir oba pişken şey ala edi. Soñki künlerinece özü qartop saça edi, özü sarımsaq qazıp ala edi, sığır baqa edi, - dep hatırlay Veciye apteniñ oğlu İbraim Kaşka. - Qısqası, şimdi maña “yürek tutulıvı” anamnıñ resmiy ölüm sebebini aytsalar… Onda kibi sağlam yürekni olarğa tilleyim”.
Bütün qırımtatarlar kibi Veciye Kaşka 1944 senesi Qırımdan sürgün etildi. 9 yaşında o Özbekistanğa tüşti. O, ayatınıñ çoqusı, tuvğan Üsküt (Privetnoye) köyündeki evine qaytmaq içün küreşti.
İbraim ağa aytqanına köre, anası milliy areketke 1964 senesi qoşuldı. 1969 senesi ise o Qırımğa qaytıp oldı ve qorantasınen beraber Qarasuvbazar (Belogorsk) rayonınıñ Üç Köz köyünde yerleşti.
O KGB hadimlerini uzaqtan duya edi, adamnıñ ne olğanını añlamaq içün oña bir daqqa yete ediİbraim Kaşka
1986 senesi akademik Andrey Saharov, qapalı şeerde yedi yıllıq sürgüninden qaytqan soñ, Veciye Kaşka onı yoqlamağa azırlandı. “Ebet, yerli KGB hadimleri bu aqta birden bildi ve anama “musafirlikke” keldi, - dep hatırlay İbraim Kaşka, - o ise tamam o vaqıt bostanda domates cıya edi. Ziyareti aqqında sorap başladılar, anam ise olarğa baqa ve dey: “E, azırlanam. Köresizmi, Andrey Dmitriyeviçke domates cıyam, siz onı aşatmaysız da”.
İbraim ağa, bu qısqa lafta Veciye Kaşkanıñ özü edi dey - şaqacı, “yabancılarnen” özcesine ters, özünkilerinen ise qansıcaq, iç bir akimiyetten qorqmay: “O KGB hadimlerini uzaqtan duya edi, adamnıñ ne olğanını añlamaq içün oña bir daqqa yete edi. Amma, hastalığı sebebindendir, diqqatı eksildi, aysa bu türkke inanmaz edi”.
Türkiye vatandaşı Yusuf Aytan, Veciye apteniñ tornu Aliyenen nikâh merasimine azırlıq körmek içün Veciye apteden 7700 dollar aldı. “O, bizim aile qurmamızğa azırlanmaq içün bitamdan aqça borcğa aldı. Senet berdi, quvetçiler, evimizde tintüv keçirgende, onı taptı. Nikâhımız qıyıldı, bir qaç afta beraber yaşadıq, soñra Yusuf ğayıp oldı. Bir künden soñ mennen bağlandı ve qoranta yaşayışımız bunen bitkenini ayttı”, - dep hatırlay Aliye.
Cinaiy “Veciye Kaşka davası”nıñ malümatına köre, Yusuf Aytan “zarar körgen taraf” kibi çıqa, sanki Degermenci, Çapuh, Asanov ve Trubaç ondan qanunsız para talap ete edi. Aliye, olarnıñ tutılıp alğanından soñ, aqçanen çanta tapılmağanını belgiley. Bundan ğayrı, Kaşkanıñ evini tintkende, andan bir aqay yüzügi ğayıp olğanını ayta. “Quvetçilerden birisi onı parmağına keçirip: “Böyle soyunı taqar edim”, - dep aytqan edi, o, yüzükni soñki sefer körgenim edi”.
Veciye bita, tornunı mektep çağından, anası keçingeninden soñ östüre edi. 1992 senesi mart ayında Veciye Kaşka, Kyivdeki silâsız aktsiyanıñ iştirakçilerinden birisi edi. O zaman faaller, Qırımda qırımtatar milliy devletçilikniñ ğayrıdan tiklenmesini talap ete edi. Ukrain parlamentiniñ binası tübünde küçük Aliye de bar edi.
Kergin anlerden birisinde, “Berkut” hadimleri miting iştirakçilerini aydap quvmaq istegende, Veciye Kaşka balanıñ ğayıp olğanını sezdi. “Başta o, bala coyuldı dep qıçırdı, soñ quvetçilerniñ ögüne asfaltqa yattı. Bu beklenilmegen adise, narazılıq köstergenler ve “Berkut”-nıñ arasındaki kerginlikni biraz eksiltti. Men tez tapıldım - yaqın edim. Amma, o arada maña bir şey olsa edi, bitam er kesni yırtmağa azır edi, ğaliba, - dey Aliye. - Men alâ daa onıñ endi aramızda olmağanına inanıp olamayım. Qızım ise başta bitam Türkiyede dep belley edi, yaqında ise yanıma kelip: “Ana, bitamıznı öldürdiler, e?”, - dep soradı.
1944 senesi sürgünliginden başlap, 2017 senesi noyabr ayınace onıñ ayatı daa çoq küreşke beñzey edi: evge avdet içün, Qırımda qayd olunmaq içün, qırımtatar halqınıñ aqları içün, rejimge qarşı, 2014 senesi ilhaqtan soñ yarımadada peyda olğan siyasiy mabüsler içün. Bunı onıñ tuvğanları da tasdıqlay:
Veciye Kaşkamıznıñ özü tamam öyle edi - o canlı meşal kibi edi
“Bir sefer aşhanede oturamız, qave içemiz - sade qoranta aqşamlığı. Ve soñ anam, öz töşeginde ölmek istemegenini, özüni baqmaqnen başqalarğa yük olmaq istemeginini ayttı: “Men küreşte ölmek ister edim, cemaat arasında, öz halqımnıñ yanında. Ve ayatımnı nafile yaşamağanımı bilmek”. Veciye Kaşkamıznıñ özü tamam öyle edi - o canlı meşal kibi edi”.
