Nariman Celâl: "Qırım cenkke azırlanmalı"

Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini, disident ve sabıq Kreml mabüsi Nariman Celâl aman-aman üç yıl apishanede yatqan soñ, Ukrayinağa qayttı. Kremlniñ qırımlı mabüsleri nasıl ayaqta qala ve olarnı nasıl azat etmek mümkün, Rusiyeniñ Ukrayina ile büyük cenki şaraitlerinde Qırımnı ne bekley ve işğalden azat etilmesine nasıl azırlanmaq — bunı Nariman Celâl Qırım.Aqiqatqa tarif ete.

Nariman Celâl Rusiyede qanunsız olaraq ilân etilgen Meclisniñ, qırımtatarlarnıñ temsiliy organınıñ eñ belli azalarından biridir. Buña baqmadan, o, qorantasınen beraber ilhaq etilgen Qırımda qaldı ve Rusiyeniñ Ukrayinağa istilâsı başlağanına qadar anda yaşadı. Uquq qorçalayıcı faaliyetinen, jurnalistika ile oğraşa, Qırım.Aqiqat müellifi edi.

2021 senesi sentâbr ayında Rusiye telükesizlik hadimleri onı Aqmescit rayonınıñ Anğara köyünde gaz borusında diversiya teşkil etüvde qabaatladı. Bu, qırımlı Kıyivde "Qırım platforması" halqara sammitiniñ tesis toplaşuvında iştirak etken soñ oldı. Bu halqara meydançıq, onıñ çerçivesinde Ukrayinanıñ dünyadaki ortaqları Qırımnı işğalden qurtarmaq içün birleştiler. Aq qorçalayıcılarnıñ çoqusı Nariman Celâlnıñ cinaiy taqipini bunen bağlay ve oña siyasiy mabüs deyler.

O, qabaatını red etip, oña qarşı adaletsiz mahkeme olğanını bildire. Rusiye mahkemesi qırımlını 17 yılğa azatlıqtan marum etti. Nariman Celâl 2021 senesi sentâbr ayından berli apiste buluna.

İyünniñ soñunda o, Rusiye vatandaşlarına deñiştirilgen Kremlniñ on ukrayinalı mabüsi arasında Ukrayinağa qaytıp oldı. Bunıñ fiyatı ne olğanı şimdilik tam olaraq belli degil. Celâlovlar qorantası Qırımnı terk etip oldı ve şimdi Kıyivde yerleşe.

Bu ve başqa şeyler aqqında Qırımnıñ sabıq siyasiy mabüsi Qırım.Aqiqatqa bergen eksklüziv intervyüsında tarif etti .

"Qız babasını tek fotoresimlerde kördi"

– Nariman-bey, hos keldiñiz. Serbest topraqta, Qırım.Aqiqatnıñ Kıyiv ofisine hoş keldiñiz. Aman-aman üç yıl devamında siyasiy sebeplerden Rusiye apishanesinde qaldıñız. Azatlıqta endi neler yapıp oldıñız?

– Men serbest bir adam olğanımnı añlamağa yetiştirdim. Buña alışmağa tırışam. Şimdi, kerçekten de, qorantama, dostlarıma, işke qaytmaq ve üç yıl devamında olmağan yañı yaşayış tezligine alışmaq kerek. Men yavaş-yavaş alışam.

– Siziñ içün bu alışuv esnası qıyınmı?

– Yoq, qıyın degil. İçimde yeterli küçüm bar. Bütün bu vaqıt devamında men olarnı inkişaf ettirmege tırıştım, toplap, şimdi özüme, etrafımdaki er keske ve devletimizge fayda ketirmek içün qullanmağa tırıştım.

Ve men endi ayttım: Rusiye esirliginde bulunğan bütün siyasiy mabüslerimiz — vatandaşlarımız menim kibi, kerçek serbestlik nefesini duysun, tuvğanlarını quçaqlasın ve sadece serbestlik quvançını duysun dep, küçümni qullanacam.

– Aileñiz sizni nasıl qarşıladı?

– Bu pek duyğulı bir vaqia edi. Öz balañnı, apayıñnı quçaqlamaq ne qadar quvançlı olğanını tarif etmek bile qıyın.

Menim içün hususan qıyın olğan şey, kiçik qızımnıñ qaytıp kelgenime munasebeti edi. Çünki o pek kiçik edi, ayırılğanda 11 aylıq edi. Bütün bu vaqıt devamında o, babası aqqında tek fotoresimler ya da evel çıqarılğan videolardan bile edi. Onı tek resimlerde kördim ve öskenini közettim.

Men eñ güzel vaqıtnı qaçırdım, bala yürmege, laf etmege başlağanda. O, meni pek samimiy qabul etti. Ve, elbette, bütün balalar. Ve biz şimdi, birinciden, beraber olmaq imkânından zevq alacaqmız. Ve, elbette, yañı şaraitlerde, teessüf ki, Qırımda degil de, uzaqtan, normal yaşayışnı qurmaq içün, şimdi, teessüf ki, Ukrayinada olğan normal olmağan şaraitlerde neler yapmaq kerek olğanını tüşünecekmiz.

"Duşman bar — Rusiye, memleketimiz bar — Ukrayina"

– Siz qorantañıznen beraber Rusiye ücümleri altında Kıyivde yaşamağa nasıl alışasıñız?

– Bu deşetli atışlar ve bala hastahanesine raketanıñ urulması (Kıyivde iyülniñ 8-nde - QA) kerçek bir psihologik sınav edi.

Patlav sesleri yañı bir şey degil. Qırımda da ola. Sebebi belli. Yani bizim balalarımız içün bu stresli bir vaziyet degil. Amma biz qarar berdik ki, balalar havflı vaqıtlarda saqlanacaq yerge barmalı, qayda bulunacağını, nasıl areket etecegini, ne alıp ketkenini bilmeli. Biz balalarğa bunıñ sebebini añlattıq, kim ateş açqanını, ne istegenini añlattıq.

– Bunı balalarğa nasıl añlatasıñız?

– Daa Qırımda duşman bar olğanını añlatqan edim. Bu Rusiye. Bizim devletimiz bar — bu Ukrayina. Ve balalarımnıñ doğru ve yañlış ne olğanını ve olarğa nasıl davranmaq kerek olğanını yahşı bileler. Meraqlı bir ikâyemiz bar edi. Bala bağçasından ve mektepten balalarnı alıp ketkenimde, evge maşinada ketken edik. Biz keçken Qırım köyleriniñ bazı sakinleri Rusiye üç renkli bayraqlarını astılar. Ve kiçik bala, menim ekinci qızım Emine, añlamayıp, dey: "Ay, baba, baq, ne güzel bayraq!"

Men maşnanı toqtattım ve dedim: "Balam, bu Rusiye Federatsiyasınıñ bayrağı. Bu duşman devleti. Olar memleketimizge ücüm ettiler. Bizim memleketimiz ne olğanını hatırlaysıñmı? "Ebet", — dep ayta o. — Ukrayina". Ukrayina bayrağı ile tatañnen beraber: "Ukrayina" dep qıçırğanıñnı hatırlaysıñmı? — "Ebet, hatırlayım, baba!"

"Bu — bizim memleketimiz, o ise ücüm etti ve bizge pek yaramay yapa. Añladıñmı? — Añlaştım.

"Amma, — aytam, — bunı iç bir yerde aytma: mektepte, dostlarıñ arasında aytma. Amma bunı bilmelisiñ. Añlaştıqmı?". — "Añlaştıq".

Vaqıt keçken soñ, biz onen kene bir yerge kete edik. O, biraz büyüdi ve: "Bu memleketni sevmeyim" dedi.

Yani menim içün balalarnıñ aqiqatnı bilmesi pek müim edi. Ve men soñra bir çoq Qırım sakinine muracaat etip, dedim: "Balalarnı qaldırmañız! Olarnı bu yalanlardan qurtarıñız, olar ne yahşı, ne yaramay olğanını bilsinler. Men apishanege tüşkenimde ise, olar içün (Celâlovlar qorantasındaki balalar - QA) er şey añlayışlı oldı.

"Cebedeki ğalebeler insanlarnı azat etmege yardım etecek"

– Qırımtatar halqınıñ milliy lideri Mustafa Cemilev, Rusiye qırımtatarlarnı azat etüv meselesinde pek titiz olğanını aytqan edi. Ve bir qırımtatar içün Rusiye tahminen yarım yüz Rusiye vatandaşını istey. Azatlığıñıznıñ fiyatını bilesiñizmi?

– Yoq, bilmeyim. Bu mevzuda çeşit fikirlerni eşittim. Rusiyeniñ maña ve qırımtatarlarğa nisbeten munasebetini pek añlamayım. Belki de, olar qırımlılarnıñ ve qırımtatarlarnıñ azat etilmesi içün belli bir tendentsiya bar olğanını añlaylar, çünki olar Qırımtatar Milliy Meclisi ile bağlı ve Ukrayina akimiyeti tarafından desteklene. Ve bundan faydalanmaq isteyler. Menim içün Ukrayina ne bergenini bilmeyim. Menim içün esasen bu pek müim degil. Bu esnasqa qoşulğan er keske teşekkürlerimni bildirem. Men bellesem, er bir ukrayin vatandaşınıñ ayatı qıymetlidir. Ve biz, imkânımız olsa, olarnı azat etmek içün belli sıñırlar içinde elimizden kelgenini yapmalımız. Ve men endi bu işke qoşulmağa tırışam.

– Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı cenki başlağanından berli vatandaşlarnı deñişim esnası "buzlatılğanını" köz ögüne alıp, Qırım siyasiy mabüsleriniñ nasıl azat etilecegini köresiñizmi? Siziñ vaziyetiñiz — 2019 senesinden başlap istisna ola.

– Mehanizmlerni işlep çıqmaq kerek. Tabiiy ki, siyasiy irade olsa, bu ceryan mümkün. Ve bu defalarca isbatlanğan edi. Ve biz bunı tam olaraq ayta bilemiz. Amma halqara uquqta, milliy uquqta ve qanunlarda bu mehanizmlerni işlep çıqarmaq, añlaşmaq kerek. Elbette, Rusiye ve Ukrayina arasında munasebetler olmağan vaziyette bu pek qıyın.

İç bir şekilde toqtatılmamalı. Vaziyet deñişecek. O, belli bir şekilde cebede olğan adiselerge bağlı. Ve, elbette, bizim qorçalayıcılarımıznıñ ögünde alğanları da, insanlarımıznı azat etmege yardım etecek.

– Deñişüv çerçivesinde Ahtemov qardaşlarınıñ soyadları da aytılğan edi, olar da siziñ davañız boyunca mahkeme etilgen ediler, Leniye Ümerova ve Server Mustafayev. Amma olarnı azat etmediler. Olarnen şimdi ne olğanını bilesiñizmi?

– Leniye aqqında çoq eşitmedim, çünki o yaqında esirlikke tüşti. Ve biz şahsen tanış degilmiz.

O, qayda olğanını şimdi ögrenecekmiz. Server Mustafayev ve qardaşlarnı (Ahtemovlarnı - QA) men esirlikke alınmazdan evel tanıy edim.

Yani emin oluñız, devletke belli olğan bütün siyasiy mabüslerniñ soyadları cedvelde bar. Amma kim deñişimge çağırılacağı soñki daqqalarda belli ola. Rusiye qolundan kimni qurtaracağımıznı aytmaq pek qıyın.

"İrına Danılovıç SİZO-da insanlar ümütini coymasın dep yırlay edi"

– Apishanede başqa qırımlılarnı — Kreml mabüslerini kördiñizmi? Meselâ, Vladislav Yesipenko, İrına Danılovıç yoqsa başqalarını?

– Ebet, bir çoq adamnı kördim ya da yaqınlarda olğanlarını bildim. Olarnıñ vaziyetini ögrenmek imkânım oldı. Olarnıñ arasında, elbette ki, 1-nci Aqmescit tahqiqat izolâtorında bulunğan Vlad Yesipenko da bar edi.

Bizni körmege, quçaqlamağa, destek laflarını aytmağa bile imkânımız bar edi. O vaqıt o, maña Rusiyeniñ "Sobosednik" gazetini bergen ilk insanlardan biri edi, az-çoq liberal bir gazeta edi, anda biz propaganda haberlerini degil de, başqa bir şeyni ala edik, atta diqqatnen yazılğanını.

Men Aqmescit SİZO-sınıñ üçünci qatında otura edim, o ise ekinci qatında. Ve men yürgenimde, biz biri-birimizge: "Nasılsıñ?" dep qıçıra edik.

Bu pek açıq, müsbet bir insandır. Ve men, onıñ er şeyge dayanmasını, er şeyge añlayışnen yanaşmasını ve er şeyni yapmasını, maneviy ve fizikiy ceetten serbest olmasını tileyim.

İrına Danılovıç menim pek yahşı tanışımdır. Serbestlikte çoq körüştik. Ve onıñ da apishanege tüşkenini bilmek menim içün pek qıyın edi.

Bir kere SİZO-da biri "Men serbestim" adlı meşur bir rok-balladnı yırlağanını eşittim. Daa soñra men, bu yırnı İrına ve onıñ kamera yanındaki daa bir yırcı yırlağanını bildim - belli bir şaraitlerde bulunğan, amma özüni serbest is etken bir qız. Olar dost oldılar ve soñra maña: "Eşitesiñmi? Bular biz edik. Yırlamız, sen içün de, er kes içün de, ümüdini coymasınlar dep. Ve bu, biri-birimizge köstermege tırışqanımız destekniñ bir mislidir.

"Aldanmañız: Qırımda arbiy operatsiya olacaq"

– Siziñ fikiriñizce, Qırımnıñ işğalden azat etilmesi nasıl ola bile?

– O, ağır olacaq. Ve bu tek diplomatik ya da siyasiy olacaq dep aytmaq mümkün degil.

– Yani arbiy areketlerge azırlanmaq kerekmi?

Biz endi azır olmalımız. Ve bu ğayeni red etmeñiz. Hayal etmeñiz. Hayal bile etmeñiz. Ve Ukrayina bunı (Qırımnıñ diplomatik yolnen işğalden azat etilmesini - QA) istemegeni ya da dünya bunı istemegeni içün degil. Rusiye bunı istemey! Şunıñ içün Qırımnıñ çeşit yollarnen azat etilecegi añlaşıla. Ve şu cümleden arbiy yolnen de. Ve azır olmaq kerek. Ve qurbanlar olacağını añlamaq kerek. Şunıñ içün bu arbiy operatsiya başlağanda nasıl areket etecegimizni özüñiz belgilemek kereksiz.

– Rusiye propagandası Qırımda sanki tınç yaşayış olğanını köstere.

– Şunıñ içün men Qırım sakinlerine muracaat etmek isteyim: diqqatlı oluñız, anda ayat normal olmağanını añlañız. Ve kelecekke azırlanmaq kerekmiz. Çantalarnı, yedeklerni, arbiy ameliyatta yardım etecek er angi kerekli şeylerni azırlañız. Olsa da, olmasa da oña azır oluñız. Büyük ihtimalnen, o olacaq. Öz-özüñizni aldatmañız, er şey yahşı olğanını aytqan bu propagandağa qulaq asmañız. Bu yahşı degil! Azırlanıp, ne olacağını bekleñiz. Em de, faal areket etmek istegenler de azırlansınlar. Bu da kerek olacaq.

"Qırımlılar ukrayin olıp qala ve bu bizim ğalebemizdir"

– Siziñ fikriñizce, Qırımnıñ işğalden azat etilmesinden soñ Ukrayina ögünde eñ büyük çağıruvlar ne olacaq?

– Qırımnıñ işğalden azat etilgen soñ Ukrayina içün eñ büyük çağıruv Qırım sakinleriniñ "ukrayin zihniy alanına" qaytması olacaqtır.

Bazıları pek küçlü, olar pek çoq. Amma daa çoq kişi çeşit sebeplerden şaşmaladılar. Olarnıñ ne anda, ne de mında qol tutuvları yoq. Olarnıñ pek çoq qorquları bar. Çünki Rusiye propagandası olarğa: "Ukrayinalılar — duşmanlarıñız, olar sizi öldürir", dep zorlay.

Qırım sakinleriniñ çoqusı qaytmaq istey. Bunı istegenler de bar. Bazıları Ukrayina devletinden Qırım Ukrayina nezareti altına qaytqan soñ ne yapılacağı aqqında açıq cevap almaq istey. Bu er şeyni aytmaq kerek, añlatmaq kerek, insanlar buña azır olsunlar. Amma esas beyanat şudır ki, biz memnünmiz ve siziñ qaytqanıñıznı isteymiz, biz sizge yardım etecekmiz. Ukrayina bunı aytmalı

– Qırımğa qaytmaqnı planlaştırasıñızmı?

– Ebet, öyle. Bu şimdi yapmaq istegen ilk şeyimdir. Amma şimdi bu imkânsız olğanını añlayım. Añlaşıla ki, menim qaytmam - apishanege qaytmam demektir. Apishanede elimden kelgen er şeyni yaptım. Bu yerde çalışmaq kerek. İnsanlarnı apishaneden çıqarmaq kerekmiz.

– Belki de, Qırımda bitirilmegen işleriñiz bar, olarnı bitirmek isteysiñizmi?

– Elbette bar. Men bütün vaqtımnı, esas işlerden ğayrı, insanlarnıñ öz añlarını, öz kimliklerini saqlap qalmasına bağışladım. Ve, hususan, azat etilüvime olğan reaktsiyağa köre, men ğalebe qazandım, dep ayta bilem. Tek men degil, maña yardım etken ve qol tutqan bütün insanlar. Biz ğalebe qazandıq. Biz Ukrayina vatandaşlarınıñ, hususan qırımtatarlarnıñ büyük bir qısmınıñ, bu yalancı Rusiye teşviqatına oğramasına yol bermedik.

Elbette, olar anda bir şekilde yaşamaq kerekler — işğal etilgen Qırımda. Amma içlerinde, añlı olaraq olar ukrayin olıp qalalar. Ve bu bizim ğalebemizdir. Ve bu neticeni şimdi pekitmek kerek. Cemiyetimizni birleştirmek büyük bir vazifedir. Bu bağ şimdi ne qadar küçlü olsa, ileride Qırım Ukrayinağa kerçekten qaytqan soñ o qadar qolay olur.

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

** ** ** ** **

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.