Mustaqil medianıñ blok etilmesi, jurnalistlerniñ kütleviy apis etilmesi. Rusiye Qırımda 2023 senesi söz serbestligini nasıl bastırğan edi

AQMESCİT - Qırım yarımadasını zapt etüvniñ birinci künlerinden başlap Rusiye Qırımda söz serbestligine ücüm etmege başladı. Rusiye Federatsiyasınıñ Ukrayinağa arbiy istilâsı başlanğan soñ Qırımda vaziyet bayağı fenalaştı. 2023 senesi Qırım yarımadasında alternativ malümat menbalarını nasıl toqtatmağa tırıştılar - bu materialda oquñız.

Kütleviy yaqalanuvlar

2023 senesi Qırımda söz serbestligine qarşı yapılğan davalarda eñ tarqalğan alet olaraq, içtimaiy müim vaqialarnı aydınlatqan jurnalistlerni yaqalav qullanıla edi. Qırımdaki uquq qoruyıcılar tarafından temsil etilgen Rusiye qanunları, kütleviy haber vastalarınıñ hadimlerine izin berilmegen kütleviy tedbirler keçirilgen yerlerde bulunmağa ruhset bere, çünki olıp keçkenlerni aydınlatmaq - olarnıñ işiniñ bir qısmıdır.

Amma, polis ve Rusiye Federatsiyası kontrol etken Qırım mahkemeleri bu aqnı körmemezlikke urmağa devam ete - 2023 senesi devamında 5 vatandaş jurnalisti memuriy mesüliyetke çekildi, olar zenaat vazifelerini eda etkende tutuldı. Tutulğan beş kişiden üçü memuriy apiske alındı, jurnalistlerden biri - Kulamet İbraimov eki kere apiske alındı.

Bir yıl içinde ekinci kere tutulğanını izaatlap, İbraimov, mahkeme oturışında iştirak etmek içün muracaat bergen soñ, kütleviy haber vastalarınıñ vekili olaraq, mahkemeden çıqqan soñ, polits tarafından yaqalanğanını añlattı.

''Jurnalistler adise-vaqialarnı aydınlatqanları içün sıq-sıq diñleyicilernen beraber polis bölügine ketirile, çoqusı allarda olarnı da para cezaları bereler ya da memuriy apiske alalar. Çantañızdan telefon ya da kamera çıqaracaq olsañız, anda polis hadimleri kelip, siziñ işiñizni toqtatmaq içün er şey yapalar. "Siyasiy'' mahkemeler olmasa, diger künleri polis hadimleri tarafından bu qadar diqqat körmezsiñ", - dep qayd ete "Gratı" neşiriniñ jurnalisti Lutfiye Zudiyeva.

Onıñ sözlerine köre, Qırımda "nezaketli ve cesür zenaatdaşları bar", amma bu taqipler, matbuatqa izaat bergenlerniñ kommunikatsiya usullarını yañıdan baqmağa mecbur ete. Meselâ, mahkeme binası ögünde advokatnıñ izaatını almaq mantıqlı olur - bu yasaq degil, amma şimdi bunı bile qanuniy bozuv olaraq añlata bileler.

"Evelden mahkeme zalında malümat almaq problemleri bar edi, lâkin siz tışta vaziyetni añlap, reportaj içün malümat toplay bile ediñiz, şimdi ise mesele bayağı qıyınlaştı", - dey Lutfiye Zudiyeva.

Aqiqat bu suistimaldır

Tek malümat toplağanlar degil de, onıñ tarqatılmasına alâqası olğanlar da taqip etile. 2023 senesi aprelniñ 25-nde uquq qoruyıcı Abdureşit Cepparovnıñ evinde tintüv keçirildi, o, polis hadimlerine qarşılıq köstergeninde qabaatlanıp, 12 künge apiske alındı.

Cezasını çekken vaqıtta, Rusiyeniñ Ekstremizmge qarşı küreş merkezi oña qarşı Qırım Gayesiniñ Facebook saifesinde yazğanları içün daa eki memuriy cinayet uydurdı. Bir protokol Rusiye ordusını itibardan tüşürgeni içün tizildi, ekincisi ise - haber serbestliginiñ bozuluvı içün. Rusiye quvetçilerine Rusiye ava mudafaasınıñ işinden soñ Kefede evlerniñ zarar körmesi, balalar içün tatil lagerleriniñ Rusiye arbiyleriniñ yerleştirilmesi ve bir sıra diger malümatlar aqqında yazılar pek hoş kelmedi.

Cepparovnıñ özü yañı taqipler aqqında mahkeme celpnamesini alğan soñ bildi. O, Qırım Gayesi Facebook saifesiniñ idare etüvinen iç bir alâqası olmağanını bildirdi, bundan evel bu birleşmeniñ teşebbüsçilerinden biri edi. Mahkeme oturışı başlamazdan evel, resursnıñ saifesinde bütün malümatlar silinecek, dep yazılğan edi, çünki olarnı saqlap qalmaq, Cepparovnıñ "Rusiye ordusınıñ itibardan tüşürilüvi" içün cinaiy taqip telükesini arttıracaq edi. Bugün bu saife yañartılmay. Ğaliba, söz ''E'' merkezi Qırım Gayesiniñ faaliyetini toqtatqanı aqqında kete.

Eki vaziyette de Cepparovnıñ davası boyunca mahkeme, insan aqları qoruyıcısı yanında protokol tizilgenini tasdıqlaycaq şaatlarnı tapıp olamadı. Bir kere, şaat kelgende, o, mahkemege protokol tizilgende iştirak etmegenini bildirdi. Amma bir aftadan soñ bu şaat mahkemege muracaat etip, onı tekrar sorğuğa çekmege rica etti, çünki o, evel red etken adiselerni "hatırladı". Bu eki dava neticesinde Ceppar qabaatlı tanıldı ve 45 biñ ve 40 biñ ruble (umumen 1 biñ dollar) para cezasını aldı.

Telegram-kanallarnıñ cenki

İşğal etilgen Qırım territoriyasında endi bir qaç yıldan berli onlarnen mustaqil kütleviy haber vastalarınıñ (şu cümleden Qırım.Aqiqatnıñ) blok etilmesi devam ete . Daa soñra Facebook, Twitter ve Instagram kibi içtimaiy ağlarnı blok etmege başladılar. Belki de, VPN-hızmetleri ile çalışmağa ögrengen qullanıcılar bunı körmegendirler, lâkin bugünki künde Qırımda böyle hızmetlerniñ çoqusı, em bedava, em de ticariy segmentlerniñ işi blok etile.

Bu sebepten Telegram kanallarınıñ rolü daa ziyade arttı. "Jovta striçka", "Krımskiy veter" ve diger leyhalar 2023 senesi oquyıcılarnıñ sayısını on biñlernen adamğa arttırdı.

Aynı zamanda Telegram müdiriyeti Rusiye Federatsiyasınıñ FSB ile bağlı Qırım kanallarından birisini blok etti, anda ukrayin vatanperverlerine qarşı zorbalıq çağıruvları, böyle qırımlılarnıñ şahsiy malümatları ve politsiya bölüklerinde olarğa qarşı yapılğan ahlâqiy zorbalıqnen bağlı videolar tarqalğan edi.

Rusiye teşviqatçılarınıñ ''reportlar'' çağıruvlarına baqsaq, aynı şekilde olar Qırımda diñleyicileri olğan Ukrayina tarafdarı kanallarnı yoq etmege tırışalar. Rusiye mahsus hızmetleri bir qaç yıldan berli yarımadada bu kanallarnı "sıñırlamaq" içün daa semereli aletler tapıp olamay.

Amma, saifelerni idare etüvden şübeli sayılğanlar sıq-sıq yaqalana. Sentâbr ayında ''E'' merkezi, Rusiye ordusını itibardan tüşürgen belli olmağan TG kanalınıñ idare etmesinde qabaatlanğan Kefe sakini Andrey Babıçenkonı yaqaladı. Neticede oña para cezasını berdiler ve polis hadimlerine boysunmağanı içün apis cezası berildi. Em de, tek o degil, onıñ ana-babası da qarşılıq köstergen edi. Mahkemeci Yekaterina Danilenkonıñ fikirince, olar da poliske qarşılıq kösterip, qabaatlı tanıldı.

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi 2022 senesi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d1ug5n8f9xpr1h.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.