Yanvar 20-sinde Qırımda, 1991 senesi Qırım muhtariyeti tiklenüv referendumınıñ nevbetteki yıldönümini qutlaylar. 2014 senesiniñ başında Rusiye Qırımnı ilhaq etkeninden soñ, bu kün bayram olaraq ilân etildi ve “Qırım cumhuriyeti künü” kibi adlandırıldı. Qırımtatar milliy meclisi, yarımadada qırımtatar milliy muhtariyetini qurmaq maqsadınen Ukraina Anayasasına deñiştirüvler kirsetmesini talap ete.
Şübeli bayram ve ilhaq etilgen Qırımnıñ statusı aqqında esas suallerge, 2017 senesi yanvar 20-sinde Qırım.Aqiqat Radiosı efirinde Qırımtatar Milliy Meclis azası Eskender Bariyev cevap bergen edi. Meselenin aktualligini közde tutıp, maqaleni tekrar derc etemiz.
– Yanvar 20-sinde “Qırım cumhuriyeti künü”ni qayd etmek kerekmi?
– Bir sefer maña hayırlavlarnen bayağı sms-mektüp yollağan ediler, men ise biraz şaştım. Hatırlatayım ki, Qırım ASSR tiklenmesi içün 1991 senesi yanvar 20-sinde keçken “referendum”, qırımtatar halqını er şeyden marum qaldırdı. Amma 1989 senesi SSSR Yuqarı Şurası, 1994-ünci senesi sürgünliginden soñ qırımtatarlarnıñ aqları, topraq meselesiniñ çezilüvi olmağance, tolusınen yerine ketirilmez dep qarar bergen. Bunıñ içün o vaqıt, 80-inci yıllarnıñ soñunda, ASSR-ni tiklemege qarar alındı, bundan ğayrı, bütün idare organlarınıñ terkibini qırmtatarlar vekilleri de kirmeli edi.
– Demek ki, 1991-inci senesinden soñ ukrain akimiyeti, sovet yolbaşçıları añlağan ve azırlağan şeylerni közde tutmadı?
Devletniñ topraqğında bir de bir halq sıq yaşasa, devlet terkibinde muhtariyetniñ tiklenmesi mümkünЭскендер Бариев
– Tamam öyle. Başından ukrain elitasını, mustaqil devletniñ terkibinde muhtariyet qorquza edi, çünki daa o vaqıtları bugünki “DNR”, “LNR” kibi psevdo-devlet yaratmalarınıñ peyda oluv telükesi bar edi. Faqat, devletniñ toprağında bir de bir halq sıq yaşasa, devlet terkibinde muhtariyetniñ tiklenmesi mümkün. Neticede, vaziyetni deñiştirmek qorqusından, Ukraina qırımtatarlarnen işbirlik yapmadı, amma Qırım Muhtar Cumhuriyetini saqladı.
– Bugün, Rusiye Qırımnı ilhaq etkeninden soñ, Ukraina bu meseleni ne etip çezу bile?
– Yañı qanun yazğanda ya da Anayasağa deñiştirüv kirsetkende, öz hatalarını qabul etip, er qararnı yahşı etip tüşünip baqmaq kerek. İlhaq yoq etüvinden soñ territorial muhtariyetni saqlamaq mantıqsız, mence. Biz milliy muhtariyet aqqında söz yürsetemiz - anda ise sıñırlar degil de, mündericesi müim, yani tamır halqlarnıñ saqlanuvı ve olarnıñ aqlarınıñ qorunması.
– Hatırlatıñız, ilhaq vaqtında Rusiye qırımtatarlarnı nege işandıra edi?
– Rusiyeliler, Qırım şeer şurasında 20% rutbelerni vekillerimizge ayıracaq edi, üç devlet tili aqqında dey edi ve ilâhre. Amma o vaqıt endi belli edi -halqara qanunlarını bozğan devletnen bir şeyni añlaşıp olamazsıñ. İşte, bunıñ kerçek olğanını kördik: Qırım Rusiyege tamır halq aqlarını qoruğan, barışıqlı bir bölge kibi degil de, öz idaresi ve aqları olmağan topraq parçası kibi kerek. Böylece,“Qırım cumhuriyeti künü”ni işğalcilernen beraber qutlamaq - olarnıñ yalan ve basqınçına qol tutmaq demektir.
