Bu sene, fevralnıñ 25-nde, Lesâ Ukrainka edebiy tahallüsi ile tanılğan ukrain şairesi, yazıcı, tercimeci Larisa Kosaç-Kvitkanıñ doğumından 150 yılı tola. Şaire Qırımda çoq kere oldı ve tahminen üç yıl anda yaşadı. Bir sıra eseri yarımadada yazılğan ya da oña bağışlanğan.
Bugünde Qırımda Lesâ Ukrainkanıñ bir qaç abidesi bar, Yaltada ise müzey evi. Qırım şeerlerindeki bir qaç soqaq onıñ adını taşıy. Şaireniñ Yaltadaki müzey evi ise soñki bir qaç yıldan berli ziyaretçiler içün qapalı. Lesâ Ukrainkanıñ yarımada ile bağlı mirası aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yaynında söz.
Qırımlı tarihçı Gülnara Bekirova Qırım.Aqiqatqa, Lesâ Ukrainkanıñ Qırım boyunca seyatları ve bu onıñ icadına nasıl tesir etkeni aqqında aytıp berdi.
Bağçasarayğa Lesâ Ukrainaka üç sonet bağışladı, olar Qırım hatıraları” sırasına kirdiGülnara Bekirova
– İlk sefer Qırımğa o 1890 senesi keldi. O pek hasta edi, Qırımnıñ avası ise şifalı. O bir ay devamında çamurlarnen tedaviylengeni ve başta Saqta, soñra Kezlevde yaşağanı aqqında bellidir. Mında o, Qırımdaki birinci şiirini yaza “Deñiz tınçlığı”. Soñra Kezlevden Aqyarğa deñiz boyu seyaat ete ve soñra Qırım Hanlığınıñ evelki paytahtı Bağçasarayğa. Bağçasarayğa Lesâ Ukrainka üç sonet bağışlay, olar Qırım hatıraları” sırasına kire.
Gülnara Bekirovanıñ qayd etkenine köre, öz sonetlerinde şaire Bağçasaraynı cennet bağçası ile qıyaslay, amma tarihını bilgenini de köstere.
Bağçasaray sarayınıñ sıfatında Lesâ binalardan daa büyügini tarif ete: o, oquyıcığa qırımtatar halqınıñ faciasını köstereGülnara Bekirova
– Bağçasaray sarayınıñ sıfatında Lesâ binalardan daa büyügini tarif ete: o, oquyıcığa qırımtatar halqınıñ faciasını köstere. Bilgili ve ğayet hassas bir insan olaraq o, olğan facianı elbette bile edi, dep tüşünem. Qırımnı ziyaret etken bir çoq yazıcıdan farqlı olaraq Lesâ Ukrainaka etraftaki adamlarnı köre edi. O zaman Qırımda çoq qırımtatar edi, olarnıñ yaşayışını, turmışını közete edi.
1891 senesi yazda Lesâ Ukrainka kene Qırımğa Kezlevge tedaviylev içün kele. Gülnara Bekirovanıñ bildirgenine köre, bu yolculıq şaireni bir qaç şiir yazmağa ilhamlandırğan.
Soñki sefer Qırımda 1907-1908 seneleri bulundı – bu Aqyar, Balıqlava, Alupka, Yalta ediGülnara Bekirova
– O Yalta merkezine köçe ve bu yerde “Qırım akisseda” şiirler sırası yaratıla, aynı zamanda "İfigeniya v Tavride" dramatik poema üzerinde çalışa. Mında Lesâ Ukrainka ayatınıñ eñ büyük sevgisi Sergey Merjinskiy ile tanışa. Bu dülber, utançaq insan, inqilâpçı, siyasiy tögereklerniñ teşkilâtçısıdır. O Lesâdan bir qaç yıl büyük, ve o kibi verem hastasıdır. Vaqıt keçken soñ munasebetleri büyük sevgige çevirile, amma 1901 senesi Sergey Minskte öle. Lesâ Ukrainka bir qaç yıl devamında sevdalıq çeke. Soñki sefer Qırımda 1907-1908 seneleri bulundı – bu Aqyar, Balıqlava, Alupka, Yalta edi. Bu onıñ Qırımğa soñki ziyareti edi. Hastalaıq ep ileriledi. Amma buna baqmadan o, yaratıcılığınen ögraşmağa devam ete. O, 1913 senesi 42 yaşında Gürcistanda öle.
1991 senesi Yaltada Lesâ Ukrainkanıñ memorial müzeyi açıla. Rusiye Qırımnı işğal etken soñ, 2016 senesi müzey tamir içün qapaldı ve alâ daa açılmadı. “Krımska svitlıtsâ” gazetiniñ baş muarriri Andrey Şçekun bunı Rusiye akimiyetiniñ sabotajı kibi saya.
Qırım Lesâ Ukrainkanı unutmadıAndrey Şçekun
– Elbette, Qırım Lesâ Ukrainkanı unutmadı. İşğalden evel er sene Yaltada şairege bağışlanğan Bütünqırım yarışı keçirile edi. Şahsen men öz vaqtında Bağçasaraydaki mekteplerden birine onıñ adını bermege teklif etken edim. Yazıq ki, amma öyle de bir şey yapılmadı. Belkide ukrain tilinde bir mektep açılmasını da istemey ediler, belli degil, çünki cevap öyle de kelmedi. Yaltadaki müzeyge kelgende, bazı meseleler 2014 senesinden evel de bar edi, yerli akimiyet er angi ukrain leyhalarnı red ete edi. Amma bu meseleler nasıldır çezile edi. Müzey qapalmağan edi. İşğalciler ise onı yoq eteler.
Fevralnıñ 25-nde ise Kyivde “Qırım evinde” “Orman türküsi” pyesasınıñ qırımtatar tilinde taqdi etüvi olmaq kerek edi, amma karantin sıñırlavları sebebeinden tek bir qaç levhası kösterildi. Ukrain aktörı ve rejissörı Ahtem Seitablayev icadiy fikirni añlata.
Pyesa bizge ukrain ve qırımtatar edebiyatı, til medeniyeti bir-birine ne qadar bağlı olğanı aqqında içki keşifler ketirdiAhtem Seitablayev
On eki yıl evel, bu pyesanı rastketirdim, onen qırımtatar mızka ve dramma teatrinde çalışqan edik. Daa o zaman onı şair Yunus Qandım tercime etken edi. Bu pyesa sayesinde ukrain ve qırımtatar edeiyatı, til medeniyeti ne qadar bir-birine oşağanını añladıq. Soñra sualler peyda ola: ne içün böyle? Lesâ Ukrainkanı oquğanda, metinde öz içün pek çoq duyğulı ve beklenmegen keşif yapasıñ. Ve neticede “Orman türküsi” pyesasını sanalaştırmağa istedik. Amma qayd etmek isteyim ki, aktörlar arasında bir dane bile qırımtatar yoq, tek ukrainler. Bu ayrı bu mesele, amma men pek memnünim.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
