Qırımnıñ Rusiye akimiyeti Ukrayina tarafından Qırım yarımadasına Dnipro suvu ve elektrik energiyasınıñ berilmesi toqtatılğanı sebebinden zararlarnıñ tanılması ve ödenilmesini talap ete. Bu sual Ukrayina ve Rusiye Federatsiyası arasında olacaq barışıq añlaşmasına kirsetile bile, dep bildirdi Qırımnıñ Rusiye parlamenti spikeri Vladimir Konstantinov. Qırım.Aqiqat bu kibi adise-vaqialar ola bilemi, dep ögrendi.
Rusiye Federatsiyasınıñ prezidenti tarafından taqdim etilgen Ukraнina ve Rusiye Federatsiyası içün 28 maddeni teşkil etken barışıq planınıñ devletler seviyesinde muzakere etilmesi Qırımnıñ Rusiye akimiyetini öz tekliflerini bildirmege teşviq etti. İhtimal kelecek vesiqa yardımınen olar Dnipro suvu ve elektrikniñ berilmesini 2014 ve 2015 seneleri toqtatqanı içün Ukrayinadan tazminatnı talap etmek isteyler. Bu kibi teşebbüsler ilk sefer degil. Amma siyasiy ve uquqiy meseleler bar.
"Fırsatlar penceresi"
Qırımnıñ "qamaçavı"ndan zarar, Rusiye Federatsiyasınıñ Ukrayinağa istilâsını yekünlemek içün muzakere etilgen plannıñ maddelerinden biri ola bile, dep bildirdi Qırımnıñ Rusiye parlamentiniñ spikeri Vladimir Konstantinov.
"Şimdi siyasiy ceetten bir fırsat penceresi peyda oldı, menimce. Ukrayina boyunca barışıq muzakereleri şimdi cemaat diqqatınıñ merkezinde buluna ve bütün meseleler muzakere etile, şu cümleden tışarıda buzlatılğan aktivlerimizni nasıl toplamaq kerek... amma kimse Qırımğa SVO (Rusiye Federatsiyasında öz tam kölemli cenkini "mahsus arbiy operatsiya" dep adlandıralar — QA) zararını nasıl qaytarmaq kerek olğanını muzakere etmey", — dep bildirdi o.
Aynı zamanda spiker qayd etti ki, barışıqnıñ şaraiti nasıl olsa da, Ukraнinağa "qamaçav" davaları açılacaq.
"Mümkün olğanda, biz halqara müessiselerge federal akimiyet organları vastasınen muracaat etecekmiz", — dey o.
Kreml kontrolindeki Qırım Akemlik mahkemesi boş ayda Ukrayina tarafından "qamaçavdan" zarar körgen yuridik şahıslarnıñ 12 davasını qanaatlendirip, 5,3 milliard rubleden ziyade zararnı ödemege qarar berdi, dep bildire Rusiye kütleviy haber vastaları.
Bundan evel Qırım mahkemeleri Ukraнina akimiyetine suv "blokadası" içün 2,5 trillion ruble ve energetik "blokada" içün 3,15 trillion ruble talaplarını qanaatlendirdi. Qırım qamaçavı sebebinden Ukrayinağa qarşı talaplarnıñ umumiy miqdarı tahminen 10 trillion rubleni teşkil ete, dep iddia ete Vladimir Konstantinov.
Evel Vladimir Konstantinov Qırımnıñ suv ve energetik qamaçavından ketirilgen zararnıñ miqdarını 14 trillion ruble olaraq adlandırğan edi. Qırımnıñ rusiyeli akimiyeti aşayt, naqliyat ve bank qamaçavı, em de Ukraina mudafaa quvetleriniñ Qırımdaki Rusiye arbiy obyektlerine ücümlerinden ketirilgen zararnı esaplamaqnı niyetlene edi.
Bu miqdarlarnıñ obyektivligini teşkermek imkânsızdır. Em de bu zarar meselesini çezmek içün yurisdiktsiya sual altında qala. Tazminat aqqında qararlar Ukrayina ve halqara toplulıq tarafından tanılmağan mahkemeler tarafından qapalı rejimde çıqarıldı.
Ukrayinada BMT nezaret missiyası daa evel, Qırım yarımadasınıñ ilhaqı sebebinden "Rusiye Qırımda qorçalanğan şahıslarnıñ suvğa irişimini temin etmek içün esas mesüliyetni taşıy", dep bildirgen edi.
"Qırım qamaçavı RF arbiy plasdarmınıñ qurulmasını zorlaştırdı"
Qırımnıñ "blokadası" içün ketirilgen zararlarnuñ tazminatı barışıq añlaşmasına kirsetilmesi pek ihtimal degil, dep qayd ete Qırımtatar halqı Meclisiniñ reisi Refat Çubarov.
"Konstantinovnıñ bu lafları, bir taraftan, özüni hatırlatmaq, diger taraftan ise Qırımlılarnıñ diqqatını soñki vaqıtları toplanğan içtimaiy ve iqtisadiy meselelerden ayırmaq ıntıluvınen bağlı. Bular inflâsiya, fiyatlar ve işsizliktir. Şunıñ içün bu mevzularnı bir şekilde toqtatmaq, duşman kim olğanını köstermek kerek. Olar "suv ve energiya qamaçavı" içün degil de, 2014 senesi Qırımnıñ Rusiye tarafından ilhaqına yardım etkeni içün cevap bermege mecbur olacaqlar, hususan Konstantinov tarafından", — dep bildirdi o Qırım.Aqiqatqa.
Refat Çubarovnıñ aytqanına köre, 2015-2016 seneleri Qırımğa mal ve hızmetlerniñ ketirilmesini blok etilüvi vatandaşlıq aksiyaları Rusiye içün yarımadanıñ teminlevi meselesini qıyınlaştırmaq maqsadınen ötkerildi, bu da Rusiyeniñ Ukrayinağa tam kölemli cenkini başqa künge qaldırmağa yardım etti.
"Biz, Qırım Rusiye içün paalı bir zevq olsun dep, qanunğa esaslanıp, imkânlarımıznı maksimal derecede qullanmaq kerek olğanımıznı közde tutqan edik. Ve bu, kerçekten de, Rusiyeniñ Qırımnı temin etüv masraflarınıñ keskin artmasına ketirdi. Rusiye boyunca generatorlarnı nasıl avuştırğanlarını, Uzaq Şarqtan Qırımğa nasıl uçaqlarnen ketirgenlerini, Aqmescit ve Balıqlavada ne qadar acele TES qurğanlarını hatırlamaq mümkün. 2014 senesinden berli Rusiye Qırımda arbiy baza, ilerideki arbiy ekspansiya içün plasdarm olaraq pekitile edi. 2022 senesiniñ vaqiaları bunı tasdıqladı. Bizler Rusiye içün Qırımnı bu arbiy plasdarmğa çevirüv esnasını qıyınlaştırmağa tırıştıq. Amma küçümiz yetmegenini köremiz", — dedi Meclis reisi.
"Kremlniñ uquqçıları qaysı qapılarnı açqanını añlaylar"
"Ukrainağa talaplar" Qırım teşebbüsleri "yalan iddialarnıñ kütleviy yaratılması ile işğalni qanuniyleştirmek içün siyasiy kampaniyanıñ bir qısmıdır", dep sayalar Ukrayina milliy tirenüv merkezinde.
"İşğalci qurulışlarğa resmiy olmağan talimatlar berildi: er angi qaza ya da muvafaqiyetsizlik olsa, Rusiye şirketleriniñ tehnikiy ihmalinden olsa bile, Ukrayinağa muracaat etmek. Teşkilâtta qayd etkenlerine köre, "Ukrayinadan büyük zarar körgenimiz" illüzsiyasını yaratacaq ve siyasiy basqı aleti olaraq qullanılacaq sahte qıdıruvlar bazası şekillene", — dep qayd eteler teşkilâtta.
Milliy tirenüv merkezinde hatırlattılar ki, Rusiye kontrolindeki Qırım mahkemeleri dünyada tanılmay ve olarnıñ qararları tek Rusiye içinde keçe.
Avropa insan aqları mahkemesi de bunı tasdıqladı. Bu yılnıñ başında "Novaya gazeta" ve digerleri Rusiyege qarşı davası boyunca çıqarılğan qararında Avropa insan aqları mahkemesi Rusiye kontrolindeki Qırım mahkemeleriniñ yurisdiktsiyasını "konvensiyanıñ 6-ncı maddesine zıt kelgen" dep tanıdı, dep bildire halqara uquqçı Boris Babin.
Ukrayinanıñ "Qırım reintegrasiyası birleşmesi" teşkilâtında qayd eteler ki, soñki yıl Rusiye kontrolindeki Qırım Akemlik mahkemesine Vladimir Konstantinov aytqanı kibi "suv ve energetik qamaçavlar" sebebinden degil de, "Qırımnıñ suv qamaçavı" sebebinden 28 dava açıldı. Teşkilâtta qayd etkenlerine köre, büyük şirketlerniñ bir çoq davası soñra lâğu etildi ya da "yañı tapılğan vaziyet sebebinden" daa baqılmaycaq.
"Davalar" ile bağlı vaziyet, "Qırım spikeri" tarafından "mahkemelerniñ Ukrayinağa qarşı" teşebbüsi Kreml tarafından qabul etilmegenini köstere, "reqabet etken klanlar" onı bozmağa qarar bergenini köstere. Em de Moskvadan "kerekli qararlarnıñ qabul etilmesi" aqqında bir şey aytılmay. Böyle vaziyetniñ sebeplerini tek qabul etmek mümkün. Amma ananeviy "klan küreşinden" ğayrı, Kremlniñ degil de, Aqmescitniñ adliyecileri añlaylar ki, "iqtisadiy davalarda" Ukrayinanıñ devlet immunitetini lâğu etip, sahte "arbitrajlar" Ukrayina mahkemesinde ve er angi üçünci milliy yurisdiktsiyada Rusiyege qarşı kerçek ticaret davalarınıñ qapısını açacaq. Devlet immunitetleri böyle allarda qarşılıq printsipi boyunca lâğu etile, ve Qırım mahkemeleriniñ sahteligi artıq rol oynamay", — dep bildire teşkilât.
Suv oğrundaki davalar muvafaqiyet ketirmedi
Qırım ve Rusiyeniñ davacıları 2014 senesinden berli Dnipro suvunıñ Qırımğa berilmesini toqtatqanı içün defalarca Ukrayinağa tazminat talap etmege tırıştılar.
2017 senesi boş ayda 2014 senesi özüni "Qırım balıq istisal kombinatı" ukrayin köy hocalıq şirketiniñ mirasçısı olaraq ilân etken Rusiyeniñ "Qırım balıq istisal kombinatı" aksionerlik cemiyeti Ukrayina suv resursları devlet agentliginden yarımadanıñ suv "qamaçavı" sebebinden 53 million rublelik zararnı mahkeme tertibinde talap etmege tırıştı. Amma Kıyivniñ İqtisadiy mahkemesi davacı 240 biñ ğrivnâ mahkeme parasını tölemegeni içün davanı baqmaqnı red etti.
Bundan soñ şirket Avropa insan aqları mahkemesine muracaat etti. Avropa insan aqları mahkemesi şikâyetni red etip, "davanıñ daa baqılmasını talap etmey" dedi.
2021 senesi oraq ayında Rusiye İnsan aqları Avropa mahkemesine şikâyet berip, Ukrayinanı Şimaliy-Qırım kanalını blok etkeninde qabaatladı. 2023 senesiniñ yazında (Rusiyeniñ Ukrayinağa tam kölemli cenki başlanğan vaqıtta) Avropa insan aqları mahkemesinde bu davanı baqmaqnı red ettiler, çünki Rusiye o vaqıt Avropa Şurasından çıqarılğan edi ve mahkeme sorğularına cevap bermey edi.
Qırımtatarlarnıñ milliy lideri, Ukrayina halq deputatı Mustafa Cemilev, halqara mahkemelerniñ Qırım qamaçavı davasını Rusiye tarafınıñ faydasına baqmasına inanmağanını bildirgen edi.
Akis alda, Avropa insan aqları mahkemesine muracaat ete bile.
