Qanlı terror ve totalitarizm: Oktâbr devrimi Qırımğa nasıl tesir etti

Noyabrniñ 7-sinde Qırım kommunistleri “Oktâbr devrimi”niñ 101 yıllığını qayd ete. Aqyarda numayış sebebinden merkeziy Nahimov caddesi yol areketi içün qapatıldı.

Rusiye imperatorlığında “Oktâbr inqilâbı” adlandırılğan bolşevik devrimi 1917 senesi oktâbr 25-inde (yañı taqvimge köre - noyabr 7-sinde) olıp keçti. Onınıñ neticesi olaraq, Rusiyede Muvaqqat ükümet devirildi ve İçki cenk başlandı. Qırım, general Pötr Vrangelniñ aq gvardiya ordusınıñ soñki qalesi edi. 1920 senesi noyabr ayında ise olar yarımadadan tahliye etilmek mecbur oldılar.

Ukrain tarihçısı, tarih ilimleriniñ doktorı Yuriy Şapoval, Qırımnıñ bolşevikler tarafından assimilâtsiya tarihinı hatırlata.

- Ebet, Qırım facialı vaqialar içün bir sana kibi oldı, çünki bolşeviklerge yutquzğan aq ordularnıñ sağ qalğan askerleri anda toplandı. Olarnıñ bir qısmını attılar, bir qısmını aldattılar: bolşevikler amnistiya ilân etip, kimsege zarar ketirmeycekler dep söz berdi, amma qaydiyetke kelgenlerniñ episi yaqalandı. Laf aq zabitler aqqında yürsetile. Soñra bolşevikler ekiyüzlü siyasetni keçirdi. Tahminen 1920-nci senelerine qadar olar yerli sakinlernen ve atta qırımtatarlarnıñ diniy teşkilâtlarınen oynaşmağa tırıştı, soñ ise er yerde kibi basqı ve mahkeme davaları açılıp başladı. Oktâbr devriminen başlanılğan zorbalıq, Qırımğa, başqaları içün olğan kibi aynı kederli aqibetlerni ketirdi. Akimiyet, yarımadaki adamlarnıñ yaşayışını, olarnıñ ruhiy ve maddiy dünyasını idare etmek istedi.

Yuriy Şapoval, o vaqialarnı Qırımda şimdiki rusiyeniñ akimiyetiniñ areketlerine oşata. Memurlar er şeyni idare etmek istey, atta insanlarnıñ ömürlerini. Tarihçı, yarımadada qırımtatar milliy areketi bolşevik rejimi içün ciddiy telüke olğanını qayd ete.

- 1917 senesi Ukrain Merkeziy Rada peyda olğan zamanda, Muvaqqat Qırım-Musulman icra komiteti, Milliy Qırım Cumhuriyetiniñ tiklemesi aqqında laf yürsetip başladı. Onıñ yolbaşçısı Noman Çelebicihan oldı. O zamanları bu - bolşevikler içün büyük telüke edi. 1923 senesi olar tamırlaştıruv siyasetini başladı - olar, Rusiye civarlarında yerli kadrlar yardımınen pekinmek istedi. Başından olar riayetkât, insaniyetli olğanlarını, Rusiye “halqalar türmesi” olğanını köstermek istedi. Amma bu siyasetke inanğan, oña qol tutıp bir şey yapqan insanlarnıñ soñunda episi yoq etildi. Mında akimiyet çoq şeyden qorqa edi, Qırım - keskin ve qattı areketlerge lâyıq bir topraq sayıla edi. Tarih, bolşevikler ve kommunistlerge iç inanmaq mümkün olmağanını tasdıqladı: er şer zorbalıq ve rusiye-sovet totalitarizmınen bite.

​Rusiye tarihçısı Boris Sokolov, şimdi Qırımda bolşeviklerniñ cinayetleri gizlenmegenini qayd ete.

- Rusiye tarihçılığında, İçki cenk vaqtında Qırım tarihınıñ qanlı tarafını alsaq, tamam şu Vrangel tahliyesinden soñ Qırımda qalğan aq ordularnıñ zabit, asker ve qaçaqları repressiyalarğa oğrağanlarına diqqat ayrıla. Çeşit malümatqa köre, onlarca biñler adamnıñ 1920 -1921 seneleri atılğanı belli. Bu aqiqiy qanlı deşet edi, aynı zamanda, oña oğrağan adamlar ise sovet ükümetine ögünde öz qabaatını duymadı ve afuğa ümüt ete ediler. Anda ise qanlı terror başlandı, ve atta Qırımnıñ yerli kommunistik akimiyeti, bu siyasetniñ o qadar kerilgenine qarşı edi, onı sıñırlamağa tırışa edi, amma emirler Moskovadan kele edi. Şimdiki Rusiye Federatsiyasınıñ Kommunisler Partiyası (RFKP)- şartlı kommunistlerdir, olar akimiyetnen razı ve Rusiye imperatorlığına narazılıq köstermey, amma bu hucurdır.

Boris Sokolov, zemaneviy rusiyelilerniñ añında aq ordulularnıñ da, sovet devriniñ da ğayeleri qarışqanını beyan ete.

- İçki cenk aqqında esas fikir - aqlar da, qızıllar da küçlü devlet içün küreşe edi - bu yahşıdır, yaramayı - olar bi maqsat oğrunda küreşkenini añlamağanları. Böyle paradoksal fikir. Volgogradda “Aq poloniyalılarğa qarşı ortaq sefer yapmaq içün Vrangel ve Stalinniñtüşünip taşınğanı” eykelini qoymağa şaqalaşıp teklif etem.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)