İSTANBUL-AQMESCİT-KIYİV — 1783 senesi yarımadanıñ Rusiye imperiyası tarafından zapt etilmesiniñ aqibetleri neticesinde dünyağa tarqalğan qırımtatar cemaatçılığı, Qırımnıñ Rusiye tarafından ilhaq etilmesinen beraber, vatanını ekinci kere ğayıp etmek telükesi ögünde kene birleşti. 2014 senesi Moskvanıñ qanunsız areketlerine kesen-kes qarşı çıqqan qırımtatarlar, 2022 senesi fevral ayında Rusiyeniñ Ukrayinağa tam miqyaslı istilâsı başlağanda, Ukrayina suvereniteti ve topraq bütünligini qorçalamaq içün birleşip, ayaqqa turdılar.
Moskvada Türkiyedeki ayrı qırımtatarlarnen öz mustaqil bağlarını qurmaqtalar. Bu usullar arasında kene de doğrudan-doğru satın aluv ve global eki taraflı iqtisadiy leyhalarğa celp etüv qullanıla. Kreml bu meselelerde qırımtatar halqınıñ "demir birligini" bozmağa tırışa, bu birlikni Türkiye Cumhuriyetiniñ Ukrainanıñ, şu cümleden Qırımnıñ topraq bütünligine ve dünya memleketlerinde qırımtatar diasporasınıñ umumiy pozitsiyasına esaslanğan.
Rusiyeniñ "Vefa Araci" ve "Ünver Sel" leyhaları biri-birine bağlımı? Qırımtatar cemiyetinde, Mecliste ve Bütündünya qırımtatar kongressinde Rusiye tarafdarlarına nasıl davranıla? Kremlniñ Türkiyedeki qırımtatarlarnıñ işlerine qarışmaq ıntıluvlarına nasıl qarşılıq köstermek mümkün? Bu ve diger meselelerni Qırım.Aqiqat ekspertlernen beraber baqtı .
Türkiye metsenatı, Rusiye ile iş ve Meclisni suçlav
İbrahim Vefa Araci — Türkiyeniñ Kocaeli vilâyetinde Qırım Dernekleri Federatsiyasınıñ prezidenti. Mında Türkiye iqtisadiyatınıñ merkezi, mallarnı işlep çıqarğan istisal quvetleri, em de büyük taşıma merkezleri bar: Mermer deñizindeki deñiz limanı, demiryol ve avtomobil ağları.
Vefa Araci — millioner ve meеыenat, KORUMA büyük himiyeviy şirketiniñ başı ve saibi, Kocaeli-Gebze mahsuslaştırılğan sanayı zonasınıñ (GEBKIM) idare reisi, Türkiyeniñ Kocaeli vilâyetiniñ Deñiz ticaret palatasınıñ reisi. İzmit limanında qoşma yalı qurulışlarını satın aldı ve donattı. Rusiye ile muvafaqiyetli biznes alıp bara, bir sıra leyhalarnı ömürge keçire.
2021 senesi iyün ayında Rusiye Federatsiyasınıñ Tataristanda ştab-kvartirası olğan "Tatneft" şirketi GEBKIM-de malein angidridiniñ istisal etilmesi aqqında protokol imzaladı. Tataristan Cumhuriyetiniñ prezidenti Rustem Minnihanov Türkiye sanayı ve tehnologiyalar naziri Mustafa Varank ile körüşüvde Rusiye bu zonağa yatırım yapacağını bildirdi.
2022 senesi iyün ayında Tataristanğa ziyareti çerçivesinde belli "Kamaz" avtomobil istisalcınıñ istisal küçlerinde Türkiye Cumhuriyeti Sanayı ve tehnologiyalar nazirliginiñ eyyeti bulundı, onıñ terkibinde nazirlikniñ devlet destegi ve çetel sermiyası işleri idaresiniñ baş müdiri Mehmet Yurdal Şahin, sanayı zonaları idaresiniñ baş müdiri Fatih Turan, em de GEBKIM mahsus teşkil etilgen sanayı zonasınıñ idare reisi Vefa Araci bar edi.
2013 senesi Vefa Araci öz teşebbüsi ile Qırım Muhtar Cumhuriyeti Nazirler Şurasınıñ o vaqıtki reisi Anatoliy Mogilöv ile körüşüv keçirgeninen hatırlana. O devirde qırımtatar halqınıñ Meclisinen munasebetleri kergin edi. Türkiyeli millioner ve Qırım baş naziri işbirlik aqqında añlaştılar. Aynı şu sene Araci, qırımtatar halqı Meclisini 100 biñ dollarlıq hayriye yardımını maqsatqa uymağan şekilde qullanğanında qabaatlap, daa bir açıq qavğada iştirak etti.
Vefa Araci 2014 senesi mart ayında Kremlni sert bir şekilde tenqit etip, Qırım ilhaqına qarşı narazılıq bildirdi. Amma 2015 senesi yerli Rusiye akimiyetiniñ davetinen Qırımtatar Milliy Meclisine alternativ olaraq qırımtatarlarnıñ yañı cemaat şurasına qoltutmaq içün o, Türkiye ve Romaniya diasporalarınıñ vekillerinen beraber Qırımda bulundı. Bundan soñ o yarımadanı bir qaç kere ziyaret etti.
2022 senesi mart ayında, Rusiyeniñ Ukrayinağa büyük miqyaslı istilâsı sebebinden Vefa Araci Kremlniñ istilâsını tanıdı, "qırımtatarlar bu cenkte taraf olmamalı", dep bildirdi ve Türkiyege kelgen qırımtatarlarğa yardım etmege azır olğanını tasdıqladı.
"Rusiye teşviqatı içün laf etken baş"
Ankarada Qırımtatar Dernekler Federatsiyası 2014 senesiniñ vaqialarından soñ qayd etildi. Onıñ yolbaşçısı Türkiye vatandaşı Ünver Sel. O, 2015 senesi Rusiye Federatsiyasınıñ Türkiye elçihanesiniñ iştiragi ile teşkil etilgen Ankara Qırım inkişaf Fondunıñ başıdır.
Media meydanında Selniñ açıqtan-açıq Rusiye tarafdarı faaliyeti, işğal etilgen Qırımğa bir qaç kere qanunsız ziyaretleri, "Rosotrudnichestvo" tarafından doğrudan-doğru qol tutuvı ve Rusiye vatandaşlığınıñ olması aqqında Qırım.Aqiqat evel yazğan edi.
Qırımtatar dernekler federatsiyası 2014 senesi iyün ayında Qırımnıñ Rusiye tarafından ilhaq etilmesine qol tuttı. Bunı Aqmescitte matbuat konferentsiyasında Ünver Sel bildirdi.
Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ muavini İlmi Ümerov Qırım.Aqiqat içün bergen izaatında, Ünver Sel çoqtan berli Rusiye tarafdarı olaraq belli olğanını ayttı.
"O, daima Rusiye tarafını tutqanı ile belli edi. O, daima Qurultay ve Bütündünya qırımtatar kongressiniñ faaliyetini itibardan tüşürmege tırışa. Eki medeniy cemiyetni teşkil etip, olarnı Qırımtatar medeniy cemiyetleri federatsiyasına birleştirdi. Ünver Selniñ Türkiyeni er yerde temsil etmek aqqı olmağanı aqqında aytmayım bile", — dep bildirgen edi İlmi Umerov 2019 senesi noyabr ayında.
Meçnikov adına Odesa milliy universitetiniñ halqara munasebetler, siyasetşınaslıq ve içtimaiyat fakultetiniñ büyük ocası, Türk studiyaları merkeziniñ koordinatorı Yuliya Tarasük de, Ünver Sel akimiyet temsilcisi olmağanı içün Türkiye devletiniñ menfaatlarını temsil etip olamay ya da mevamını ifade etip olamay, dep tüşüne edi.
O Qırım.Aqiqatqa Türkiyede 1955 senesinden berli qırımtatarlarnıñ resmiy teşkilâtları bar olğanını ayttı: Ankarada baş ofisi, İnternette saifesi olğan ve bir sıra regional qurulışlarnı birleştirgen Qırımtatarlarnıñ medeniyet ve yardımlaşma assotsiatsiyasıdır. 1993 senesi qırımtatar (dernek) teşkilâtlarınıñ qurulması ve qayd etilmesi aqqında emir Türkiye Cumhuriyetiniñ resmiy haberinde derc etildi, mında memleketniñ bütün uquqiy qararları, qanun ve normativ aktları basıla. Assotsiatsiya daima Qırımnıñ Rusiye tarafından ilhaqınıñ qanunsız olğanını bildire, vaqialarğa tez cevap bere.
Diasporanı "özüñki"lerge ve "yabancı"larğa bölip, Kreml qırımtatar halqını aqaretley
Qırım.Aqiqat Türkiye Cumhuriyetindeki Qırımtatar Milliy Meclisiniñ vekili, "Emel-Qırım" Fondunıñ prezidenti (Türkiye), jurnalist Zafer Karatayğa Ünver Sel ve Vefa Aracınıñ faaliyetini tefsir etmekni rica etti.
"Rusiye çoq yıllar devamında iqtisadiy bağlarnı, Türkiyede çalışqan Rusiye şirketlerini, musafirhanelerni ve digerlerni cemiyetniñ farqlı sınıfları ve zenaatlarından insanlarnı özüne celp etmek içün qullana edi, şimdi ise olarnı öz teşviqatı içün qullana. Kerçekten de, bizge belli degil edi ki, Moskva Ukrayinağa ücüm etkenine qadar bu qadar büyük işni yapa ve kadrlarnı azırlay edi. Rusiye propagandasınıñ Türkiyede semereli olmasınıñ müim sebeplerinden biri, menimce, ABD ve Ğarp memleketleriniñ Türkiyege nisbeten yañlış siyaseti ola. ABD ve AB memleketleri Qırım ve Donbas işğalinden soñ Ukrayina ve Rusiyege nisbeten eki taraflı siyaset alıp barmağa tırıştılar, Kıyivge yeterli qadar destek köstermemege tırıştılar, dep bildirdi ekspert.
Onıñ aytqanına köre, qırımtatar diasporasınıñ birligi Rusiyeniñ Qırımnı işğal etmek ıntıluvınıñ ilk künlerinden başlap körüne.
"2014 senesi Rusiye Qırımnı işğal etken soñ, biz bütün dünyadan qırımtatar diasporasını Ankarada Bütündünya qırımtatar kongressine topladıq. Biz Rusiye işğaline qarşı olğanımıznı, Rusiyege boyun egmeycegimizni ve qırımtatar halqınıñ Meclisine qoltutacağımıznı bildirdik. O vaqıt liderimiz Mustafa Qırımoğlu Rusiye qırımtatarlarnı, hususan Türkiyedeki diasporanı bölmek ve olardan bazı teşkilât ve şahıslarnıñ tarafdarlarını yapmaq içün millionlarnen ruble ayırdı, dep bildirdi. Bu maqsatnen Rusiye içün eñ uyğun namzet Ünver Sel edi, onı 1990 seneleri "ahlâqiy" sebeplerden "Emel" mecmuamızdan ve Ankaradaki Qırım birleşmesiniñ taqımından çıqarğan edik. Bundan soñ o, iç bir vaqıt bizim dairemizge kirip olamadı. Onıñ vastasınen Türkiyede meydanğa ketirilmege tırışqan Rusiyege qoltutqan teşkilâtlar ya blok etildi, ya da cemiyet tarafından ürmet etilgen belli insanlarnıñ iştiragi olmadan zayıf ve semeresiz qaldı. Bugün bu şahısnıñ separatist areketleri semereli degil, çünki Türkiye Cumhuriyetindeki bütün qırımtatar teşkilâtları Ünver Selni tanıy ve ondan qaçınalar. Onıñ etrafında pek zayıf insanlar bar. Bir sıra gazeta ve mecmua, em de Rusiye nezaretindeki neşirler oña ve faaliyetine qol tutsa da, umumen olar ne türk halqına, ne de diasporamızğa tesir etip olamadılar", — dep qayd etti Zafer Karatay.
Qırım.Aqiqat mühbiriniñ subetdeşiniñ fikrince, diger insan — Vefa Araci — milliy duyğuları ve baqışları olmağan iş adamı.
"O, iqtisadiy imkânlardan faydalanmağa tırışa. Türkiyedeki qırımtatarlarğa da tesir etmey. Bugün Türkiyede yarım asırdan ziyade qırımtatar teşkilâtı birleşip, Rusiye işğali ve Rusiye propagandasına qarşı küreşni devam ete".
Tarih ilimleri doktorı, Bilkent (Türkiye) universitetiniñ professorı, qırımtatar Hakan Qırımlı Qırım.Aqiqat içün bergen eksklüziv izaatında, Kremlniñ qırımtatarlarnı "özüñki"lerge ve "yabancı"larğa bölmesi bütün qırımtatar halqına yapılğan bir aqaretlevdir, dep hulâsa çıqardı.
"Tek şunı aytmaq isteyim: yuqarıda qayd etilgen şahıslar, hususan yaramaz ve hain, Rusiyeniñ "icracısı" Ünver Selniñ qırımtatar diasporasında iç bir ağırlığı, akimiyeti, temsilciligi ve itibarı yoq. Ünver Sel ile bir-eki adamdan ğayrı kimse yoq, olar da onıñ kibi hainler. Qırımtatar diasporasınıñ büyük qısmı Türkiyede "Qırımtatar teşkilâtları platforması" adı altında birleşip, Rusiyeniñ Qırımdaki qaraman ükümranlığını iç bir vaqıt qabul etmeyceklerini ve Vladimir Putinniñ bundan soñ Ukrayinağa ücüm etecegini añlattılar. Sel ise, Rusiye istilâcısınıñ tarafında olğanını bildirgen edi ve bildirmege devam ete. Bundan da ğayrı, menimce, "öz ruhlarını (eger olarda ruh olsa!) ve qırımtatar diasporasını qatillerge satqan bir qaç şahısnıñ adlarını aytmaq ve olarnı bir tarafta, digerleri ise diger tarafta kibi köstermek — qırımtatar halqını aqaretlemektir", — dep yekünledi Hakan Qırımlı.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnıñ bildirgenine köre, bütün dünyağa tarqalğan qırımtatarlar Qırımnıñ azat etilmesinde biri-birine qol tutmağa tırışalar.
"Qırımtatarlarnıñ sayısına köre eñ büyük diasporası Türkiye ve Romaniyadadır. Qırımtatarlarda birdemlik duyğusı pek büyük, ve bu olarğa belli bir derecede assimilâtsiya esnaslarından uzaq turmağa yardım ete. Amma er kes añlay ki, esas mesele — öz toprağında, Qırımda, inkişaf imkânları. Şunıñ içün er kes Qırım, halq, tuvğanlarınen qonuşmaq imkânını bekley. Er kes Qırımnıñ azat etilmesini bekley ve onıñ azat etilmesine yardım etmege tırışa", – dep qoştı Refat Çubarov "Ukrinform" içün bergen izaatında.
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
** ** ** ** **
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
