"İlon Maskqa Qırım tarihı Rusiye imperiyası anda kelmezden evel başlanğanı artıq aytıldı". Refat Çubarov ile intervyü

Ukrayina istihbaratınıñ yolbaşçısı Kırılo Budanov Ukrayina 2023 senesiniñ baariniñ soñuna qadar Qırım üzerinde nezaretni ğayrıdan tikleycegini bildirdi. Amerikalı iş adamı İlon Mask ise Twitterde "Rusiye ile Ukrayina arasında barışıqqa irişmek" içün dört şart teklif etti. Olarnıñ arasında da Qırımnıñ Rusiye terkibine "resmiy qoşluması". Qırım yarımadasınıñ taqdiri kimniñ tarafından ve nasıl tayin etilmek kerek olğanı aqqında Qırım.Aqiqat Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov ile laf etti.

–Kırılo Budanov Qırım kelecek baarniñ soñunace azat etile bilir, dep bildirdi. Bu tahminde onen razısıñızmı?

– Eger Ukrayina Silâlı Quvetleriniñ ilerileyici areketleri ep böyle devam etse, o zaman er şey ola bilir. Ukrayina silâlı quvetleriniñ çoq temelli olmasa da, amma izçen ilerilemesiniñ neticesi olaraq bir çoq amil peyda ola bilir. Ne qadar çoq ukrayinlerde yeñiş olsa, o qadar çoq Rusiyeniñ arbiy ve siyasiy reberliginde yayğara, telâş olur. Ve belki de Qırımnı azat etmek içün baarniñ soñunı da beklemek kerek olmaz. Bu daa tez ola bilir. Esnasqa beklenmeden qoşula bilecek bir çoq amil bar.

– Amerikalı iş adamı İlon Mask Qırım meselesine dair fikrini bildirdi. O, Qırımda referendum keçirip, onıñ aytqanı kibi "Hruşçovnıñ hatasını" tüzetmek ve şu statusta yarımadanı suv ile temin etmek teklif etti. Masknıñ yazğanları ukrayin cemiyeti arasında Vladimir Putinniñ yañı ilhaqnı ilân etmek ıntıluvlarından daa çoq qarşılıqqa sebep bergeni kibi kele, öyle degilmi?

– Mask Ukrayina cemiyetine bir taraftan beli edi, yani Starlink aqqında deyim. Şimdi ise o, ukrayinler içün qabul etilmez fikirni bildirdi. Böyleliknen rezonans oldı. Kenardan eşitilgen bu kibi tevsiyeler ve fikirlerge büyük emiyet bermez edim, amma aynı zamanda bir şey olmağanı kibi de davranmaz edim. Olarnıñ aqqında aytmaq, böyle areketlerniñ sebeplerini köstermek kerek.

Bu vaziyette, belki de, bu bazarnı saqlamaq ya da Twitterni Rusiye territriyasına qaytarmaq istektir. Menimce, böyle beyanatlarğa büyük emiyet bermek kerekmey, amma aynı zamanda diplomatiyanı qullanıp, bu vaziyette bunıñ kibi fikir denemelerge yalıñız Ukrayina tarafından degil, ortaqlarımızdan da kerek olğan cevaplar bermek.

Masknıñ degeni, 2022 senesi fevralniñ 24-ne qadar türlü Avropa siyasetçileri tarafından aytılğan tekliflerinen aynıdır. Qırım uzaq bir istiqbal olğanı aytıla edi. Yalıñız Mask açıqtan-açıq fikrini bildirdi: Hruşçovnı, 1783 senesini hatırladı.

Maskqa Qırım tarihı Rusiye imperiyasınıñ anda kelmezden evel başlanğanı artıq aytıldı.

– İlon Masknıñ esas hatası ne?

– Menimce mesele milliardlarğa saip olğanlarnıñ pragmatizminde. Olar kosmopolitlerge çevirileler. Olarnıñ sayılmaz barlığı olarnıñ diger şuurı olmasına sebep ola. Ve olar içün halqlar, millionlarnen adamğa müim, qıymetli tanılğa vatan, topraq, til, medeniyet kibi şeyler artıq yoq.

– Halqara uquqqa köre, Qırımnıñ kelecegini kibi belgiley bile? Böyle subyekt barmı?

– Halqara uquqqa esaslanmalımız. Bizim milliy qanunlarımız bu yönelişte esasaen oña uyğu kele, hususan keçken sene Ukrayinanıñ tamır halqarı aqqında qanun qabul etilgende. Bir çoq halqara vesiqada, BMT-nıñ nizamnamesinden başlap, halqlarnıñ öz muqadderatını tayin etmesi aqqnda aqları qayd etilgen. Diger halqara vesiqalarda ise bu tertiplengen. Eger er şeyni pek sadeleştirmek, mesele böyle körünir: er bir halqnıñ öz muqadderatını tayin etmege aqqı bar, Qırımda böyle halqlar qırımtatarlar, qaraylar ve qırımçaqlardır. Ve bu aq bu ya da diger halqnıñ sayısına bağlı degil. O tabiiydir.

Zemaneviy halqara uquq, ömürge keçirilmesi öz muqadderatını tayin etme aqqını kerçekleştirgen halqlarnıñ yaşağan devletniñ topraq bütünligini bozmağanda bu kibi öz muqadderatını tayin etme şekillerini alğışlay.

Qırımtatar halqınıñ öz muqadderatını tayin etme aqqını Ukrayina devletiniñ terkibinde Qırımnıñ qırımtatar milily territorial muhtariyeti şeklinde ömürge keçirilmesini teklif etkeni yalıñız halqlarnıñ öz muqadderatını tayin etmek aqqı aqqında halqara aktlarğa degil, aynı zamanda dünya toplulığında qabul etilgen eñ yañı tevsiyelerge de uyğundır.

– Artıq bu muhtariyetniñ korüşi ne derecede şekillengen?

– Bu aqnıñ şartsız ve Ukrayina ile beraber kerçekleştirilmesi kerek olğanına dair añlama bar. İç olmağanda bastırıcı ekseriyette. Amma bunıñ nasıl ömürge keçirilecegine dair munaqaşalar devam etecek, çünki bu munaqaşalarğa qatılğan bir çoq kişi muzakere sırasında kendi fikirlerine, tasavurlarına, miflerine esaslanacaq. Amma yavaş-yavaş bunı tertipleycek uquq aktlarnı qullanacaqmız.

Şimdi biz qırımtatar halqınıñ statusı aqqında qanun leyhası üzerinde çalışamız. Ümüt etem ki, bu sene Ukrayina Yuqarı Radası taarfında qabul etilir. Soñra Qırım Muhtar Cumhuriyeti qısmında Ukrayina Anayasasına deñişmeler kirsetmege qalacaq. Amma cenk vaqtında Anayasağa deñişmeler kirsetmek yasaq. Ukrayinanıñ Rusiye üzerinde ğalebesi ve Qırımnıñ azat etilmesi ile biz soñki basamaqqa kelecekmiz ve bu basamaq yalıñız bir şeyni - Qırımda qırımtatarlarnıñ aqlarınıñ qavmiy ukrayinleriniñ ve ruslarnıñ aqları ile teñ etmesine imkân bergen böyle uquqiy qaidelerniñ pekitilmesini köz ögünde tuta. Qırımda büyük bir topluluqnıñ (bular ise qavmiy ruslar) inhisarı artıq iç bir zaman olmaycaq. Er kes teñ olacaq.

Rusiye fevralniñ 24-nde Ukrayinağa büyük istilâ etti, amma istegenini alamadı, hususan ukrainalılarnıñ tirenüvi sebebinden Kyivni zapt etemedi.

Aprelniñ 22-nde Rusiye Ukrayinadaki «mahsus operatsiyanıñ» (anda büyük istilânı böyle adlandıralar) «ekinci fazası» vaqtında yañı planlar aqqında bildirdi. Rusiye arbiyleri işğal etilgen Qırımğa qara ayatını temin etmek ve Pridnestrovyege çıqmaq içün Donbas ve cenübiy Ukrayinanı kontrol altına almağa niyetlene.

Faqat, ğarbiy istihbaratnıñ malümatına köre, Donbasta Rusiye muvafaqiyetli sıñırlı ve Ukrayinanıñ küçlü tirenüvi sebebinden Rusiye ordusınıñ ğayıpları büyük.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.