İşğal etilgen Qırımda "Qırım" qırımtatar gazeti cenkke qarşı maddesi ile taqip etile. Teşkilâtçısına memuriy madde boyunca Rusiye Ukrayinağa qarşı cenki ve Qırımda işkenceler aqqında yazğanı içün para cezası berildi. Neşirniñ baş muarririni de para cezasınen qorquzalar. "Qırım" Rusiye akimiyetiniñ kontroli altında olmağan az sayılı matbuat vastalarından biri olıp qala ve ilk sefer taqip etilmey. Gazet ve onıñ muarririyeti ne beklegeni aqqında Qırım.Aqiqatnıñ materialında tarif etemiz.
"Qırım" gazeti Qırımda 1989 senesinden başlap qırımtatar tilinde neşir etile. Halq Qırımğa Stalin sürgünliginden qaytqan soñ çıqqan ilk qırımtatar neşirlerinden biridir. Yarımadanıñ Rusiye tarafından ilhaqından soñ neşir Kreml kontrolindeki yerli akimiyetten mustaqilligini saqlap qaldı.
Gazetke abune olğanlar oña neşir etilmege imkân bereler. Neşir etüv hızmetleriniñ ve kâğıtnıñ paalılaşuvı gazetke inkişaf etmege imkân bermey. Muarririyet Aqmescitte eski bir binada yerleşe.
Buña baqmadan, gazetniñ faaliyetini Rusiye quvetçileri diqqatnen nezaret ete.
BMT Baş kâtibiniñ maruzası içün madde
Mayıs ayında Rusiye quvetçileri "Qırım" gazetiniñ baş muarriri Bekir Mamutovnıñ ve neşirniñ tesisçisi Seyran İbragimovnıñ evlerinde ve neşirniñ muarririyetinde tintüvler keçirdi. Advokatnı olarğa yibermediler ve taqiqat areketlerinden soñ Rusiye İçki işler nazirliginiñ Qırım bölügini Ekstremizm ile küreş Merkezige alıp kettiler.
Soñra belli oldı ki, eki yaqalanğanğa nisbeten uquq qoruyıcılar "Rusiye silâlı quvetleriniñ itibarını tüşürüvi" (RF Memuriy cinayetler kodeksiniñ 20.3.3 maddesi) ve "kerçek olaraq körüngen yalan malümatnıñ tarqatılması" (RF Memuriy cinayetler kodeksiniñ 13.15 maddesi) aqqında eki memuriy protokol tizdiler.
Cenkke qarşı madde boyunca taqipniñ sebebi "Qırım" gazetiniñ saytında qırımtatarlar ne içün Rusiyeniñ Ukrayinağa istilâsında iştirak etmemek kerekleri aqqında yazılğan edi.
Operativniñ fikrine köre, bu madde "Rusiye Federatsiyasınıñ Silâlı quvetleriniñ itibarını tüşürmek içün malümat tarqatqan edi".
Muarririyetni ise, BMT baş kâtibiniñ Qırımda insanlarnıñ sebepsiz tutulması ve köteklenmesi, em de yerli SİZO-larda işkence aqqında maruzasınıñ Bekir Mamutov tarafından qırımtatar tiline tercime etilgen qısmını derc etkeni içün, "kerçek haberler sıfatında açıqtan-açıq yañlış malümat tarqatqanında" qabaatladılar.
"E" Merkeziniñ hadimi qayd etti ki, 2017 senesinden başlap Qırımnıñ İç işler nazirligi, maqalede qayd etilgen küç strukturaları tarafından vatandaşlarğa qarşı qullanılğan işkence ve sert yanaşuv aqqında bir de bir malümat ve ariza almadı", — dep haber ete "Qırım birdemligi".
Onıñ aytqanına köre, "2-nci SİZOdan alınğan malümatqa köre, anda tutulğan şahıslarnıñ şaraitleri Rusiye Federatsiyasınıñ qanunlarına uyğundır".
Birinci mahkeme oturışı
İyün başında Rusiye kontrolindeki Aqmescitniñ Kıyiv rayon mahkemesiniñ mahkemecisi Anton Tsıkurenko "Rusiye Silâlı quvetlerini itibardan tüşürüv" içün "Qırım" gazetiniñ muarririyetine 300 biñ ruble para cezasını berdi.
Muarririyetke, uquqiy şahıs olaraq, eñ çoq million rublelik para cezası berilmesi mümkün edi. "Qırım" gazetinñ tesisçisi qabaatını tanımay. Onıñ imayesi Aqmescitteki Kiyev rayon mahkemesiniñ qararına itiraz bildirecek ola, çünki birinci instantsiya mahkemesi esapqa almayıp, davanıñ ciddiy bozuluvlarını qayd etti.
"Mahkeme, imaye tarafınıñ, gazet müdiriyeti, onıñ muarririyet siyasetine mesüliyetsiz olğanını aytqanlarını köz ögüne almayıp, böyle qarar çıqardı. Rusiye Federatsiyasınıñ kütleviy haber vastaları aqqında qanunı 18-inci maddesine binaen: "Tesisçiniñ kütleviy haber vastalarınıñ faaliyetine qarışmağa aqqı yoq, bu Qanunda, muarririyetniñ nizamnamesinde, muasır ve muarririyet (baş muarririyet) arasında tizilgen muqavelede qayd etilgen vaziyetlerden ğayrı", — dey qırımtatar faali Elmaz Akimova.
Onıñ aytqanına köre, mahkeme muarririyette keçirilgen tintüvde bulunğan eki studentni ve qırımtatar gazetiniñ asıl metnini rus tiline "tam ve ekili" tercime etken tercimecini sorğuğa çekmege red etti.
Bundan ğayrı, mahkeme, bu dava Kıyiv rayon mahkemesine ait olmağanını ve Aqmescit rayon mahkemesinde baqılmaq kerek olğanını bildirgen muracaatnı red etti, dep qayd ete Elmaz Akimova. Bu dava boyunca ilk mahkeme. Sözde "sahte malümat tarqatıluvı" aqqında maddelerni Aqmescitteki halqara mahkemesi baqacaq.
İşniñ baqılması iyün ayına tayin etildi.
Meclisni añğanları içün protokol
"Qırım" gazetiniñ yolbaşçılığı ve muarririyeti Rusiye kerçeklerinde böyle taqipke birinci kere rastkelmey. 2021 senesi Rusiye telükesizlik hadimleri, BM baş kâtibiniñ maruzasında Qırımtatar Milliy Meclisini "Rusiyede yasaq etilgen teşkilât" dep qayd etmeden añlağanı içün, neşirniñ baş muarriri Bekir Mamutovğa qarşı memuriy uquq bozuluv protokolını tizdiler.
Rusiye qanunlarına binaen, Rusiyede istenilmegen ya da yasaq etilgen teşkilâtlar aqqında aytılsa, Rusiye kütleviy haber vastaları böyle kösterişlerni derc etmege mecbur.
Hatırlatamız, Rusiyege boysunğan Qırım Yuqarı mahkemesi, soñra ise Rusiye Yuqarı mahkemesi 2016 senesi Qırımtatar Milliy Meclisini yasaq etip, onı ekstremist teşkilât olaraq tanıdı.
Meclis bu qararğa itiraz bildirdi, amma Rusiye mahkemesi şikâyet arizasını red etti.
Qırımtatarlarnıñ temsiliy organı Avropa insan aqları mahkemesine şikâyet berdi.
2017 senesi BMT Halqara mahkemesi, Ukrayinanıñ Rusiyege qarşı terrorizm ve ırq ayırımına qoltutqanı aqqında davasını baqıp, Rusiyege qarşı muvaqqat tedbirlerni qullanıp, onı Qırımda Qırımtatar Milliy Meclisiniñ yasağını lâğu etmege mecbur etti. Amma bu qarar Rusiye tarafından yerine ketirilmedi.
2021 senesi "Qırım" gazetiniñ neşir etilüvi etrafındaki davalar Rusiyeniñ nezareti altında olğan Aqmescit Kiyev rayonınıñ mahkemecilik mahkemesi Bekir Mamutovnı Rusiye Memuriy uquq bozuvları kodeksiniñ 13.15 maddesine istinaden (kütleviy haber serbestligini qullanuv) dört biñ ruble para cezasına mahküm etti.
O qabaatını tanımadı ve bu qararğa itiraz bildirdi. Amma istinaf şikâyeti red etildi.
Gazetke halqara teşkilâtlar qol tuttı.
Şiirler içün taqip
2018 senesi Rusiye uquq qoruyıcıları "Qırım" gazetiniñ daa bir dergisi sebebinden teşkerüv keçirdi. Bu şiirler qırımtatar yırcısı, rus tili ve edebiyatı ocası Aliye Kenjaliyevanıñ şiirleri edi, olarda o, Rusiyeniñ Ğalebe Künü munasebetinen keçirilgen tantanalı tedbirlerni tenqit ete edi.
Aqmescitniñ Demiryol rayonı boyunca taqiqat bölüginiñ hadimleri Rusiye Ceza kodeksiniñ 354-ünci maddesiniñ 1-inci qısmı (nacizmni reabilitatsiya etüv) boyunca tahqiqatqa qadar teşkerüv keçirdiler .
Şairniñ añlatqanına köre, onıñ şiiriyeti Rusiyede cenk tapınmasını qabul etmemege, vaziyetniñ saçmalığına ve basqığa qarşı bir reaktsiyadır: ket, quvan, bayram et, ölüm bayram içün sebep olmağanda.
Qırımda çoqusı aynı şekilde duya, amma er kes seslenmey, çünki er şey kontrol altında, dep tüşüne yırcı.
Bu adise Qırımda çoq duyulğan oldı. Neticede Aliye Kenjaliyevanıñ şiirlerinde cinayet alâmetleri tapılmadı.
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi 2022 senesi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz
