İlghaq etilgen Qırımda 10-unci sınıf talebeleri içün tarih dersligi numayış etildi, onda Ekinci Cian cenki vaqtında qırtımtatarlarnıñ natsist Almaniya ile işbirlik yapqan emiş dep yazıla.
Müellifler, qırımtatarlarnıñ çoqusı, nemselerni hoş qarşılağanı ve Adolf Gitlerni (Adolf Hitler) qurtarıcı kibi körgenlerini iddia ete. Amma aynı zamanda bu kitapta 1939-1941 seneleri Sovet Birliginiñ Üçünci Reyhnen işbirligi aqqında iç añılmay.
Qırım tarihçisi Gülnara Bekirova, sovet vaqtında qırımtatar halqınıñ böyle kütleviy qabaatlavınıñ siyasiy sebepleri bar olğanını hatırlattı.
- Bu derslik sözleri meni taaciplendirmey, mence anda başqa bir şey olmasınıñ inkanı yoq edi. Daa 2013 senesi biz, başqa tarihçilernen beraber, o vaqıttaki Qırım baş naziri Anatoliy Mogilövde toplanğan edik, ve ciddiy bir muzakere keçken edi - biz oña ve zenaatdaşlarımızğa, 1950-nci seneleri yazılğan ve “Qırımtatarlarsız Qırım” siyasetiniñ parçası olğan tarih tasvirlerine köre yaşamayıp, bir talay reabilitatsiya vesiqalarından soñ, Qırım tarihina, niayet, başqadan yanaşıp, sovet baqımından vazgeçmekniñ zaruretini añlata edik. Misal olaraq bir parçanı aytayım: “Qırımtatarlar, Qırımnıñ azat etilmesine qadar faşistlerniñ tarafında cenk etti, Ulu Vatan cenki vaqtında hainlik tasdıqlarını kimse red etmedi”. Bu - 1967 senesi yanvar-fevralde qırımtatarlarnıñ “reabilitatsiya” qararına azırlanğan vesiqa.
Gülnara Bekirova, işğal bitkeninden soñ qırımtatarlarnıñ yarımadağa qayması imkânsız olğanını iddia etken netice çıqarılğanını qayd ete, çünki bundan soñ yarımadada sanayı tertibi bozulacaq eken.
Rusiyeniñ qırımtatarlarnı aqaretlev tırışuvları devam etecekGülnara Bekirova
- Zemaneviy Rusiye memurları reabilitatsiya mevzusını iç sevmey, çünki olar - Stalinniñ halefleri, basqı maşnasını mükemmeleştirgen, onıñ eñ güzel talebeleri. Bu fikir yürsetüv tarzında Stalin - semereli idareci ve Rusiye içün bayağı şey yapqan, “Sovet Birligini tizlerinden kötergen”, cenkte ğalebe qazanğan adam. Bütün bular - Vladimir Putinniñ ekinci ve üçünci müddet işlemeleri. Biz Ukrainada da, belli manada, sovet tarih baqımınıñ çerçivesinde yaşay edik. Yazıq ki, bizim dersliklerimizde qırımtatarlar satqın, slavânlarnıñ duşmanı kibi kösterile edi ve sürgünluk aqlı bir şey kibi añlatıla edi. Rusiyeniñ qırımtatarlarnı aqaretlev tırışuvları devam etecek. Elbette ki, ciddiy tarihçiler tarafından bular endi çoqtan doğru olmağanı isbatlanğan. Elâk ve ğayp olğanlar pek çoq edi. Ebet, işbirlik yapqanlar da bar edi, er yerde kibi.
Qırım.Aqiqat Radiosı jurnalistleri, derslik müelliflerinden birisi, Aleksandr Formançukqa telefon etti ve qırımtatarlar kitapta bu sıfatta kösterilgeniniñ sebeplerini soradı, o mına ne cevabını berdi:
“Men bu mevzunı tefsir etmeyim. Siziñ meraqıñıznı añlayım… Men istemeyim. Bizde olğan malümat ve menbalar böyle neticeler çıqarmağa imkân bere. Bunı begenmegenler başqa menba qıdırdsın”.
Qırım tarihçısı Sergey Gromenko, derslik müellifleri yaramay niyetsiz, sadece eski ştampnı devam ettirgenleri aqqında fikir ete.
- Derslikniñ tertibine qiymet kesmek şimdilik qıyın, çünki onı saifelemege imkânım olmadı. Amma akademik tarihçiligi tarafında baqmasaq, pedagogikanıñ esas qanunlarına köre baqsaq, on abzats qırımtatarlarnıñ kollaboratsionizmi qıyın mevzusına bağışlanıp da, Qırımda ruslarnıñ nemselernen işbirligi ve ukrain milletçi yerastınıñ natsizmnen küreşi ve tesirleşüvi aqqında aynı kölemde yazılmağanı mümkün degil. Bu ideologik areket dep aytmaz edim, çünki “qırımtatarlar - duşmanlar” fikri mında müellifleniñ aselet istegisiz de keçe bildi. Nasıldır muarririyet şurası, o derslikni oqup çıqmaq ve oña köre qarar çıqarmaq zamet ve mesüliyetini özüne alğanında şübelenem.
Qırım tarihçisi Lenura Yengulatova, 10-uncı sınıf talebeleri dersliginde ekstremistik fikirler isbatlanğanında emin.
Bu derslikte bazıda qırımtatarlarğa nisbeten tolerant olmağan, tecavuz ve ekstremistik aytılmalar bar.Lenura Yengulatova
- Bu derslikte bazıda qırımtatarlarğa nisbeten tolerant olmağan, tecavuz ve ekstremistik aytılmalar bar. Bu tesbit-sözlerden, ştamplardan körüne: “satqınlar”, “kollaborantlar”, “nemse-faşist rejiminiñ hadimleri”.Bundan sebep biz imayeci zenaatdaşlarımıznen, nazir Natalya Gonçarova adına ariza yazıp, elektron ve sade poçtanen onı yolladıq. Bundan ğayrı biz, bu derslikte ekstremist ibareleriniñ teşkerüvini yapmaq talabınen, İçki İşler Nazirligi ve Ekstremizge qarşılıq köstergen Merkezge de ariza yazdıq.
Sergey Gromenko, derslik kerçekten yañıdan basıla boilgenini tahmin ete.
- Belli ki, neticede kimse cezalanmaz, mahkeme milletlerara zıddiyet çıqaruv alâmetlerini tapmaz, amma ertemi, keçmi bu adise memuriyet başlıqlarınace barır. Derslikte tehnik ya da sanitar hatalarnı tapıp, onı qaytarıp, başqadan basarlar. Bu davanı sessiz toqtatmaq tırışarlar, işte zemaneviy Rusiyede adet üzre yapılğanı kibi. Çünki dava bar, yüridik mehanizm bar.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
