"Halqara telükesizlik sistamasınıñ islâatına ihtiyacımız bar". Qırımlı jurnalistlerni ve diger siyasiy mabüslerni nasıl azat etmek?

Qırımnıñ işğali vaqtında Rusiye mustaqil kütleviy haber vastalarını yoq etmekte ve qıtağa ketmege mecbur etmekte toqtamadı, aynı zamanda yarımadada qalğan ve kerçek vaziyetni aydınlatmağa tırışqanlarnı muntazam tarzda taqip ete. Uquq qoruyıcılarnıñ malümatına köre al-azırda Qırımda çalışqan eñ az 15 ihtisasiy ve cemaat jurnalisti apis yerlerinde buluna ve olarnıñ ekseriyeti Qırım sakinleridir. Olarnıñ Rusiye apishanesinden azat etilmesine ne yardım ete bile ve bu meseleniñ çezilmesiniñ qıyınlığı nedir? Bunıñ aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında Sergey Mokruşin Qırım uquq qoruyıcı gruppasınıñ yolbaşçısı Olğa Skrıpnik ve apis cezasına mahküm etilgen Vladislav Yesipenkonıñ apayı Katerına Yesipenko ile laf etti.

Ukrayinalı uquq qoruyıcalarnıñ malümatına köre, Rusiye qanunsız surette uydurma qabaatlardan sebep Qırımda çalışqan 15 jurnalistni apis etti.

1. Vladislav Yesipenko
2. Oleksiy Bessarabov
3. Seyran Saliyev
4. Marlen Asanov
5. Timur İbragimov
6. Server Mustafayev
7. İrına Danılovıç
8. Osman Arifmemetov
9. Remzi Bekirov
10. Ruslan Suleymanov
11. Rustem Şeyhaliyev
12. Amet Suleymanov
13. Asan Ahtemov
14. Vilen Temeryanov
15. Ernes Ametov

Qarım uquq qoruyıcı gruppasınıñ yolbaşçısı Olğa Skrıpnikniñ malümatına köre, Rusiye Qırımnı "malümat alanını qasıp etme ve söz serbestligini yoq etme usullarınıñ sınap baqılması içün ameliyathane" kibi qullanğan. Aynı zamanda onıñ qayd etkeni kibi, Rusiye apishanelerinden siyasiy mabüslerniñ azat etilmesi içün semereli mehanizmler yoqtır. Rusiyeniñ Ukrayinağa büyük istilâsı şaraitinde memleketler arasında arbiy esirlerniñ deñişmesi olıp keçe, lâkin arbiy olmağan şahıslar bu cedvellerde yoq.

"Qadın deñişmesi dep adlandırılğan almaşuv çerçivesinde arbiy olmağan şahıslarnıñ azat etilmesiniñ bir qaç örnegi bar. Bir qaç böyle şahısnı Rusiye arbiyler deñişmesine qoşqan edi. Amma bu sistematik bir şey degil", - depp bildire Skrıpnik.

Arbiy olmağan reinelerniñ (uquq qoruyıcılar Rusiye tarafından siyasiy sebeplerge köre mahküm etilgen qırımlılarnı böyle adlandıra – QA) azat etilmesiniñ mümkün olmamasınıñ esas sebebi Rusiyeniñ olarnı öz vatandaşı olaraq körmesi ve muzakerelerden red etmesidir. Ukrayina Tış işler naziriniñ birinci muavini Emine Ceppar, Ukrayina diplomatiyası muvafaqiyetli kommunikatsiya kampaniyalarnı keçirip olğanını dey. Bunıñ sayesinde de dünyada ukrayin siyaisy mabüsleriniñ meselesi aqqında bileler. Amma er şey mevcut halqara telükesizlik mimarlığına ve Rusiyeniñ halqara teşkilâtlardaki statusına pek bağlıdır. Şu cümleden, BMT Telükesizlik Şurası. Anda Rusiyeniñ veto aqqı bar ve o onı "ukrayinlerni öldürmek içün litsenziya" kibi qullana, dey Ceppar.

"Dünya yalıñız bizim etrafımızda aylanmay, aynı zamanda kendi meraqları bar ve biz de bunı añlamalımız. Şunıñ içün bugün BMT çerçivesinde bir qaç prioritet bar - insan aqları ile bağlı yıllıq qararlar. Yaqında bu qarar boyunca rey berüv olacaq. Biz artıq metinini azırladıq, ortaqlarımız ile bunıñ aqqında kelişemiz. Siyasiy mabüslerimizniñ adları olacaq. Bu qararlar er yıl olacaq. Bu qararlar esasında BMT Baş kâtibi esabatını azırlay. Belki de bu olarnı azat etmez, amma bu resmiy malümatnıñ toplanmasıdır. Biz onı soñra mahkemede qullanacaqmız. Ve bu pek müimdir", - dep bildirdi Ceppar.

Ceppar, Ukrayina akimiyeti Qırımdaki siyasiy mabüslerniñ azat etilmesine yardımcı olmaq içün bir çoq memlketke muracaat etkenini amma bu ıntıluvlar muvafaqiyet ile yekünlenmegenini ayta. Rusiye Federatsiyası bu reinelerni azat etmeycek ola ve bunıñ içün iç bir teklifni qabul etmeycek, dep bildirdi o. Amma ahır-soñu Rusiyeni tecavuzcı kibi tanıcaqlarını ve o cinayetleri içün ceza çekecegine emindir.

"Bizde BMT-nıñ Halqara mahkemesiniñ izi bar, mında Ukrayina üç şartname çerçivesinde Rusiyege qarşı dava açtı. Avropa insan aqları mahkemesi, Halqara cinayet prokuraturası bar. Bunıñ içün bütün esabatlada bu malümatnıñ toplanması ve yoqlanması Ukrayinanıñ delil bazasıdır ve o mıtlaqa Rusiyege qarşı qullanılacaq", - dep bildirdi o.

Olğa Skrıpnik de halqara telükesizlik sistemasındaki buhran aqqında ayta. Bugünde BMT, Avropada işbirlik ve telükesizilik teşkilâtı ve Qızıl Hac kibi teşkilâtlar semereli bir şekilde Rusiyege tesir etip olamaylar ve olarnıñ islâatqa ihtiyacı bar, dep saya o.

"Eger biz şimdi keregi kibi cevap bermesek, o vaqıt Rusiye kibi bütün tecavuzcı memleketler başqalarınıñ topraqlarını zapt etecekler, biñlernen adamnı öldürecekler. Ve bunı istegenleri zaman ya da bağışlañız manyak olğanları içün yapacaqlar. Harkiv vilâyetiniñ Groza köyünde ne olğanını özüñiz kördiñiz. Soñra bunı toqtatıp olamamız", - dep bildirdi Skrıpnik.

Diger taraftan Ukrayina akimiyetiniñ de üzerinde işlemeli olğanı çoq şey bar, dep saya uquq qoruyıcı. Memlekette arbiy olmağan reinelerniñ bir reyestri yoq. Aynı zamanda Ukrayina ükümeti Ğayıp kişiler vekâletlisini vazifesinden boşattı, dep ayta o.

"Biz öz tarafımızdan tam cedvellerge, soy-sopları ve işğal etilgen topraqlarda çalışqan ve malümat elde etip olğan er birisi ile kommunikatsiyağa saip olmaq içün elimizden kelgenini yapmalımız. Mına bu şimdilik Ukrayinada soñuna qadar yapılmağan", - dep qayd ete o.

Qırımda Rusiye mahkemesi tarafında apis cezasına mahküm etilgen Vladislav Yesipenkonıñ ömür arqadaşı Katerına Yesipenko da arbiy olmağan şahıslarnıñ Rusiye esirliginden azat etilmesi içün semereli algoritmler olmaması aqqında dey.

"Biz qırımlı jurnalistlerniñ iç birisini evde körmeymiz. Demek, ya da bir şey yapılmağan, ya da soñunace yapılmağan, ya da asla bir şey yapılmağan. Ukrayinada arbiy olmağan şahıslarnıñ Rusiyeden azat etilmesi içün mesüliyetli bir kişiniñ olmaması bellisizlik ve malümat yoqluğına sebeptir. Mesüliyetli yoq, soralıcaq kişi de yoq. Daa ne yapmamız kerek, bilmeyim", - dep ayta Katerına Yesipenko.

Katerina arada-sırada aqayınen telefondan laf etkenini ayta. Umumen advokatlarnıñ yardımı ile bağ tutalar. Vladislav "cezasınıñ yarısını" artıq çekti ve Rusiye qanunlarına köre, müddetinden evel azat etilmek içün muracaat ete bile. Katerınanıñ sözlerine o öylede yapqan, amma red cevabına alğan. O, FSB-ge siyasiy mabüslerni azat etmemek emir etilgeninde emin.

"Uydurma, siyasiy motivli davalar FSB tarafından idare etile. Vatandaşlarımıznı vaqtından evel azat etmemege ya da olarnı başqa yerlerge, daa sert şartlarda ceza çekmek içün yollamağa emir bar. Bozuvlar olmasa bile", - dep ayta o.

Vladislavnıñ tutulğan cezahaneniñ müdiriyeti onen nasıl davranmaq kerek olğanına dair emir alğanlarını gizlemeyler bile. O, aqayı müddetini bitken soñ bile azat etilmeyceginden qorqa.

Bugünde Vladislav ve diger siyasiy mabüslerge köstere bilecegimiz eñ büyük destek olar unutılmağanını bildirip, olarğa mektüpler yazmaqtır, dey Katerına Yesipenko.

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi 2022 senesi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d1ug5n8f9xpr1h.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.