Martnıñ 29-nda İstanbulda Ukraina ve Rusiye muzakerelerinde Ukraina eyyeti Qırım ve Aqyarğa ayrı maddesi bağışlanğan añlaşmanı teklif etti. Rusiyege eki memleketniñ kelecek 15 yılğa yarımadanen bağlı fikirlerini qayd etmege teklif etile.

Ukraina tarafınıñ teklifi aqqında jurnalistlerge Ukraina prezidenti Ofisiniñ reber mesleatçısı Mıhaylo Podolâk tarif etti.

«Qırım meselesine kelgende. Bu, Ukraina ve Rusiyeniñ fikirlerini qayd etip, 15 yıl devamında Qırım ve Aqyarnıñ statusınen bağlı eki taraflı muzakerelerni keçirmege teklif etken añlaşmanıñ ayrı maddesidir. Rusiye tarafına Ukraina ve Rusiye bu vaqıt devamında, muzakereler keçirilgende, Qırım meselesini çezmek içün arbiy ya da silâlı quvetlerni qullanmaycaq, dep ayrı maddenen teklif etemiz», – dep qayd etti o.

Podolâk, imzalamazdan evel bu añlaşma Ukraina referendumına çıqarılacaq, dep bildirdi. Vatandaşlar oña qoltutsa, ağlaşmanı kefil memleketler ve Ukraina parlamenti tasdıqlamalı.

Ukraina içün kefaletler

Ukraina muzakere gruppasınıñ azası, Sluğa narodu parlament fraktsiyasınıñ yolbaşçısı David Arahamiya añlaşma Budapeşt memorandumını tekrarlaymacaq şekilde tizilmeli, dep qayd etti. Onıñ aytqanına köre, añlaşmanı imzalaycaq Ukraina telükesizliginiñ kefil memleketleri, kerek olsa, üç kün içinde mesleat keçirip, Ukrainağa bütün kerekli yardımnı köstermege mecbur: asker, silâ, qapatılğan sema ve ilâhre. Lâkin bu kefaletler vaqtınca Rusiye işğali altındaki Qırım ve Donetsk ve Lugansk vilâyetleriniñ ayrı rayonlarına tarqalmaycaq.

Arahamiya bildirgenine köre, Ukraina telükesizliginiñ kefilleri olaraq, ilk evelâ, BM Telükesizlik Şurasınıñ memleketlerini köre: Britaniya, Qıtay, ABD, Frenkistan, Türkiye, Almaniya, Kanada, İtaliya, Poloniya ve İsrail.

Ukraina ile muzakerelerde Rusiye eyyetiniñ yolbaşçısı, Rusiye prezidentiniñ yardımcısı Vladimir Medinskiy Rusiye Qırım ve Aqyarnıñ diplomatik yolnen qaytarıluv imkânları ibaresinen razı degil, dep qayd etti.

«Bu teklifler eñ yaqın vaqıtta baqılacaq, prezidentke bildirilecek, ve kerekli cevap berilecek», – dedi o.

Ukraina-Rusiye añlaşmasında Qırımnıñ işğal etilgen topraq olğanı mıtlaqa qayd etilmeli – bunı jurnalistlerge Ukraina halq deputatı, qırımtatarlarnıñ lideri Mustafa Cemilev ayttı.

«Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarını işğalden qurtaruv qavrayışında küç qullanıluvı yoq. Rusiye işğal etilgen topraq olğanını tanısa ve (Qırım – QA) statusı aqqında muzakereler keçirse, Rusiye onı işğal altındaki topraq olaraq tanıy demek. 1949 senesiniñ işğal etilgen topraqlar aqqında Jeneva şartnamesine köre, işğal altındaki Qırımda Ukraina qanunları olmalı», – dep qayd etti Cemilev.

Qoltutqanlar ve qarşı çıqqanlar

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnı Ukraina eyyetiniñ aytqanları qasevetlendirdi. Teklif etilgen muzakere müddeti – 15 yıl – tüşünilemez, dep ayta.

Qırım ve Aqyarnıñ statusı aqqında Qırım.Aqiqatqa aytqan Çubarov olarnıñ statusı Ukraina Anayasasında bar ve olar Ukrainanıñ ayırılmaz parçaları ola, dep qayd etti.

«Tüşünip baqıñız: bir aydut eviñizni zapt etti ve sekiz yıl devamında eviñizde olğanını aytmağa bermey. Ve bir kün bu aydut razı olıp aytmağa mecbur ola: «Men zapt etken eviñizniñ statusı aqqında laf ete bilemiz ve siz bunı vaziyet yahşığa deñişti, dep sayarsıñız». Men bunı tüşünip olamayım. Bunı vaziyet bayağı deñişti, dep saymamaq kerek. Aydut özüne köre çaresini tapmağa tırışa, soñra sizni boğmaq içün», – dep ayta Çubarov.

Dünya siyaseti institutınıñ müdiri Yevğen Magdanıñ fikirince, Ukraina toprağınıñ «gangrenasını ala bile», dep tüşüne. Onıñ fikirince, Ukraina tarafınıñ teklifleri neticesinde Ukraina er şey güzel olğanını köstere bile, amma asılında er şey yahşı olmaycaq.

«Asılında bu Qırımdaki basqılarğa yol aça bile ve anda Ukraina vatandaşlığı olğan insanlarnı çıqarmağa tırışacaqlar. Muzakereler vaqtında – olarnı keçirmege imkân olsa – olar bitkende Qırımda Ukraina vatandaşları qalmaycaq. Ve Ukraina erkânına qaytuv içün rey berecek kimse olmaycaq. Rusiye ise temiz ellerini kösterip aytar: eller mında», – dep qayd etti Magda Qırım.Aqiqatqa.

Yaqın şarq tedqiqatları merkeziniñ müdiri İgor Semivolosnıñ fikirince, Rusiyede Ukraina tarafınıñ tekliflerinden memnün degiller, çünki olar istilâ neticelerini yoq ete.

«Ölgen, yaralanğanlar, tehnika, tüşken itibarları, sanktsiyalar ve Rusiyege iç siyaset buhranı ola bilecek vaziyet, – dep ayta Semivolos Qırım.Aqiqatqa. – Bu plan tek bir şartnen kerçek ola bile: Ukraina toprağı bu yıl fevralniñ 24-ne qadar olğanı kibi azat etilse. Bu ise Rusiye yeñildi, demektir».

Cenk – deñişicileri çoq olğan bir şey. Ukraina akimiyeti bugünniñ tarafsız kerçegine esaslana.

Ekspertniñ fikirince, siyasiy ceetten Ukrainanıñ fikirleri deñişmedi, çünki bundan evel de Qırımnı tek siyasiy-diplomatik yolnen qaytarmağa azır edi, Rusiyeniñ Qırım işğalini tanımağa ise planlaştırmay.

Semivolos vaziyetni dinamikada baqmağa teklif etip, taraflarnıñ teklifleri cenk muvafaqiyetlerine köre deñişecek, dep qayd ete. Ukraina muvafaqiyetli olsa, muzakereler de deñişecek.

«Cenk kete. Cenk – deñişicileri çoq olğan bir şey. Ukraina akimiyeti bugünniñ tarafsız kerçegine esaslana. Soñra aytacaqları o vaqıt olacaq vaziyetke bağlı, – dep qayd ete Semivolos. – Şunıñ içün bu kerçekniñ Ukraina akimiyeti içün yahşı olması içün elimizden kelgenini yapmalımız, Ukraina akimiyetiniñ sesi daa talapkârdır. O qadar».

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d2ud65mnh9spru.cloudfront.net/. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.