FSB, qırımlılarnı taqip ete. İnternette telükesizlikni nasıl temin etmek mümkün

Ukraina telükesizlik hızmeti, Rusiye FSBsiniñ hadimleri işğal etilgen Qırımda yaşağan vatandaşlarnı «gizli işbirligine razı olmağa» zorlay, dep bildire.

UTH malümatına köre, ilk evelâ teklifler internet hızmeti saasında çalışqanlarğa kele. Olardan şahsiy malümatnı gizli toplamaları, Rusiye mahsus hızmetleri içün Qırımnıñ Ukraina tarafdarı sakinleriniñ içtimaiy ağlardaki malümatı aqqında bildirmeleri talap etile.

Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ eksperti İrına Sedovanıñ aytqanına köre, Rusiye mahsus hızmetleri insannıñ baqqan saytları, onıñ Rusiye içtimaiy ağlarındaki subetlerine kontrolsiz kire bileler.

– Tehnologik ve fizik basqı – standart iş usulı, bir de bir malümatnı alacaq olsalar, onı qullanalar. İşkence, qorquzuv, basqı delilleri çoq kere qayd etilgen edi. Qırımdaki internet provayderlerinen bağlı olğan menbalarımdan biri trafik filtrden keçe, dep aytqan edi, ve mahsus hızmetler insannıñ açqan saytlarına dair malümatqa serbest irişe. FSB, mahkeme qararı olmasa da, bunı yapa bile. Rusiye içtimaiy ağlarına, «VKontakte», «Odnoklassniki» subetlerine irişüv açılğan cinaiy davalar boyunca körgenimiz kibi bar. Olar «Qırım – Ukrainadır» toplulığı kibi gruppalarğa kirmege tırışalar. FSB hadimi saife aça, gruppağa qoşula, ve anda yazmağa başlay, belli bir provokatsion yazılar, nefret doğurmağa tırışa. Olar esasen faal sürette Ukrainağa qoltutqanlarğa provokatsiya yapa. İrina Sedova dost isteklerini diqqatnen qabul etip, insannıñ kerçek olıp olmağanını teşkermek kerek, dep hatırlata.

– Bütün bu sahte saifeler Facebookta da bar, biz olarnı sıq-sıq tapamız. Sahte saife açqan insan, misal olaraq, qırımtatar saifesine qoşulmağa tırışqanına dair haber alamız. Pek muqayt olmaq kerek. Birisi dostlarıñızğa qoşulsa ya da qapalı gruppağa, bu saife ne qadar kerçek olğanını teşkermek kerek. Tek virtual tanışlarnı degil, onı tanığan kerçek insanlarnı da tapmağa tırışmaq kerek.

Qırımtatar faali İsmail Ramazanov oña qarşı dava nasıl uydurılğanını tarif ete.

– Taqip etilgen maddem Rusiyede belli. Men onı «Rusiye akimiyetini sevmegeni içün madde» dep adlandıram. Er angi aytılma, yazı, paylaşuv, ya da birisi sizni içtimaiy ağda qayd etse, Rusiye mahsus hızmetleri ileride bunı sizge qarşı qullana bile. Meni Zello internet ratsiyasında aytqanlarında qabaatladılar. 2014 senesi bu ratsiya pek keniş qullanılğan edi, onı tek barışıq maqsadlarında qullanğan edim. Qırımda «Automaydannı» teşkil eteyik dep. Ratsiyanen bağlanıp, «yeşil adamçıqlarnıñ» qanunsız areketleri, bozuvlarınıñ ögüni alğan edik. Bilesiñiz, qanunsız bir şey yapmadım – em o vaqıt, em 2017 senesi. 2017 senesi bu ratsiyanı endi qullanmağan edim. Amma maña qarşı yapılğan cinaiy davada bunı 2017 senesi yaptım, dep yazıla.

Ramazanov, FSB sorğu vaqtında qayd etken ses örneklerinden qabaatlanğan ibarelerni sahtelegenler, dep tüşüne.

Qırımlı advokat Emil Kurbedinovnıñ qayd etkenine köre, içtimaiy ağlardaki yazılar ciddiy cinayetlerde yeterli delil oldı.

– Qırımda içtimaiy ağlardaki yazılar belli cinayetlerde delil ola. Misal olaraq, bir çoq qırımlı lafta «terror» maddelerine istinaden apiste yata, ve cinaiy davalarda Ukrainağa qoltutqanını ya da diger baqışlarını köstergen içtimaiy ağlarnıñ skrinşotları bar. Menim davamda olğanı kibi, bu skrinşot Facebook ve «VKontakte» edi. Mahkeme içün yeterlidir.

Onıñ fikirince, «VKontakte» içtimaiy ağı Rusiye FSBsine ait.

– Eminim, al-azırda «VKontakte» bütünley FSBniñ kontroli altında buluna. Marlen Mustafayevniñ silgen saifesi tekrar peyda olğanını körgen edi, ve oña belli qabaatlar bir qaç kere aydınlatılğan edi. «VKontaktede» yazışsañız, subetiñiz er vaqıt kontrol altında qala kibi telüke bar. Bir misal ketireyim, balalar bir gruppa tizip yazışqan ediler, kezintige baracaq ediler, ve olardan birisine FSB hadimi telefon etip, işdeşlerinden biri olarnen beraber baracaq, dep ayttı.

Ukrainanıñ informatsion telükesizlik mütehassısı Nikolay Kostinân içtimaiy ağlarda özüni nasıl etip qorumaq mümkün olğanını añlata.

– Bir blok – bu bütün açıq malümat, yani açıq saifeler bar, içtimaiy ağlarda belli gruppalarda bulunamız. Anda diqqatlı olmaq kerek: ne yazamız, ne begenemiz, ne paylaşamız. Ekinci blok – poçtanı, içtimaiy ağlardaki saifelerni qorumaq. Rusiye içtimaiy ağları olsa, quvetçiler bütün malümatnı köre, meselâ, «VKontakte», Mail.ru, «Odnoklassniki», «Yandeks».

Bu başqa poçta olsa, meselâ, Gmail , ya da Facebook olsa, yahşı bir parol qoymaq kerek, çare olsa, eki faktorlı aynılav olmalı. İnternet provayderleri ve Operativ-qıdıruv tedbirleriniñ teminlevi içün tehnik vastalar sisteması (SORM) aqqında: olar er şeyni köremezler. SORM kirgen saytlarıñıznı köre, amma tam olaraq ne baqqanıñıznı körip olamaz, çünki bu sayt ile bağ qorunmaqta. Sistema Googleda ne qıdırğanıñıznı ya da Facebookta kimnen yazışqanıñıznı körmey.

(Metinni İvanna Tkaçuk azırladı)

Sergey Mokruşin, Qırım.Aqiqat alıp barıcısı