Ankara Rusiye ve Ukraina munasebetlerinde aracı olmağa azır, dep bildirdi Türkiye prezidenti Recep Tayyip Erdoğan. Mütehassıslar bir qaç maqsadı bar, dep ayta. Bu aqta tafsilâtlıca – Azatlıq Radiosınıñ maqalesinde.

Ankara em Ukraina tarafı, em Rusiye prezidenti Vladimir Putinnen alâqa qurıp, işbirligine azır, dep bildirdi Türkiye lideri Aşhabatta İqtisadiy işbirligi teşkilâtınıñ sammiti vaqtında jurnalistlerge.

Türkiye – em Kyiv, em Moskvanen dostane munasebetleri olğan NATO azasıdır. Şunıñ içün mesele Erdoğannıñ aracılığı ne qadar semereli ola bileceginden ibarettir.

Minsk yerine Ankara

Ukraina ve Rusiye arasında Erdoğannıñ aracılığını kesen-kes inkâr etmege kerekmey, dep tüşüne Ukraina arbiy-uquq tedqiqatları merkeziniñ reberi Oleksandr Musiyenko.

«Bir format, bir imkân sınap baqılmaq mümkün. Eñ azından, muzakerelerniñ Minskten avuştıruv meselesi kesen-kes köterilecek, çünki Ukraina tarafı Minskke artıq kimse barmaycağını añlay. Belki, o vaqıt İstanbul ya da Ankara meydançıq olaraq teklif etilir? Ne içün olmasın?», – dep ayta mütehassıs.

Ankaradaki Siyasiy tedqiqatlar merkeziniñ eksperti Orhan Gafarlı şunı qayd ete: Rusiye ve Ukraina arasındaki muzakereler çoqtan berli yoq, ve Türkiye olarnı muzakere masası başına oturtıp olsa – bu kene de müsbet bir ilerilev olur.

«Minsk añlaşmaları, Normand formatı çalışmaylar. Muzakereler içün yañı formatlar qıdırıla. Türkiye meydançığını teklif ete. Bu em Qara deñizde, em Türkiye ve Ukraina, em de Türkiye ve Rusiye eyi qomşulıq munasebetleri içün müsbet olur», – dep ayta Gafarlı.

Ne içün Erdoğan?

«Erdoğan ne Ukraina meselesinde, ne de Rusiye meselelerinde yüz fayız bağlı degil. Çünki Türkiye bayağı pragmatik siyaset alıp bara: bir taraftan, Qırım ilhaqını tanımay ve Ukrainağa arbiy-tehnik işbirliginde yardım ete, diger taraftan – Rusiye ile ciddiy strategik leyhaları bar, S-400 ava mudafaa sistemalarını aluv ya da atom elektrik stantsiyalarınıñ quruluvı, gaz leyhaları ve ilâhre», – dep tüşüne Musiyenko.

Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıynıñ ofisinde Erdoğannıñ potentsial vastalığını vaqtınca işğal etilgen topraqlarda gumanitar meselelerni al etüv imkânı olaraq köreler, dep bildirdi Prezident ofisiniñ yolbaşçı mesleatçısı Mıhaylo Podolâk «Ukrayınska pravda» neşirine.

Erdoğannıñ beş maqsadı

Esas meselelerden biri – Ukraina ve Rusiye muzakerelerinde aracı olmağa istegen Türkiye lideriniñ maqsadı ne?

«Türkiye qırımtatarlarnıñ vaziyetini qayd etip, barışıq temin etilmesini istey. Biz bu meseleni bizge dost olğan Rusiyenen çoq laf ettik. Alâqalar devam ete. Region cenk meydanına çevirilmez ve barışıq tiklenir, dep ümüt etemiz», – dep añlattı niyetini Türkiye lideri.

Musiyenko, Türkiye, Rusiye ile beraber aracı rolüni oynağan Qarabağ zıddiyetindeki Azerbaycan muvafaqiyetlerinden ilham aldı, dep qayd ete. Ukraina ve Rusiye vaziyetinde Erdoğannıñ bir qaç maqsadı ola bile, dep tüşüne mütehassıslar.

1. İç siyaset

Türkşınas, professor ve Ukraina-Türkiye cemiyetiniñ yolbaşçısı Timur Masautovnıñ fikirince, Erdoğannıñ vastalığı Ukraina içün faydalı olsa da, daa çoq iç siyaset meselelerinde faydalı olacaq.

«Şimdi büyük problemleri bar. 1,5 yıldan keçirilecek prezident saylavları Türkiyede bugün olsa, şimdi andaki vaziyet (Erdoğan içün – QA) 50-ge 50. Şunıñ içün saylayıcılarını quvetleştire – (Türkiyedeki – QA) qırımtatarlarnı, şunıñ içün şimdi anda böyle oyun bar», – dep qayd ete Masautov.

2. Geopolitik

Musiyenko ise Türkiyeniñ regionda kerçekleştirmege tırışqan «pek ambitsioz geopolitik leyhaları» aqqında hatırlata – türk dünyası, orta Asiya, Azerbaycan ve diger devletlernen işbirligini terenleştirüv aqqında aytıla.

3. İqtisadiy

Türkiye mal ve hızmetlerniñ tranziti sebebinden Qara ve Aq deñizlerinde ve boğazlarda stabillik olmasını istey.

4. Region telükesizligi

Ankara regionda stabillik olsun istey, hususan qırımtatarlarğa ve Qırım meselelerine ve umumen iqtisadiy işbirliginiñ inkişafına qoltutqanı içün.

5. İtibar

Musiyenko, Türkiye region ve atta dünyanıñ ambitsioz oyuncısı olmağa tırışa, dep qayd ete. Erdoğan, Birleşken Milletlerde islâatlar keçirilmeli ve Türkiye BM Telükesizlik Şurasında olmalı, dep toqtamayıp qayd ete.

«Bunı dünya seviyesinde isbatlamaq içün Türkiyege muvafaqiyetli halqara faaliyet örnekleri kerek, misal olaraq, zıddiyet, bir-de-bir gumanitar buhran ve bunıñ kibi meselelerni çezüvde vastalıq etkeni, belli bir itibarı olmalı», – dep ayta ekspert.

Erdoğan kerçekten yardım etip oldımı?

Ekspertlerniñ bir qısmı taraflarnı muzakere masası başına oturtmaq müsbet bir netice olur, dep tüşünse, digerleri bir şey deñişmeycek, dep emin.

Timur Masautovnıñ fikirince, «Rusiyeniñ öz kün tertibi, Erdoğannıñ başqa kün tertibi bar. Bu daa çoq piar adımı».

Rusiye muzakere masası başına oturacaqmı?

Putinniñ spikeri Dmitriy Peskovnıñ fikirince, Rusiye, Ukraina ve Türkiye liderleriniñ iştirakinen üç taraflı sammit ğayesiniñ bir faydası yoq, çünki Moskva zıddiyet tarafı degil eken, dep bildire RBK. Şunıñ içün problemni al etüv yollarını tapmaq imkânsız ola, dedi Peskov.

Musiyenkonıñ fikirince, Rusiye muzakere masası başına oturacaqmı-yoqmı – muzakere ve munaqaşa meselesidir.

«Türkiye Rusiye içün munaqaşa yapılmaycaq bir devlet degil. Hususan Suriye zıddiyetini al etüv meselesinde de bir çoq problemleri ve farqlı fikirleri bar. Amma umumen alğanda Rusiyeniñ Türkiyege qarşı muhalifet baqışları yoq. Mence, munaqaşalar başlasa, Rusiyeniñ razılığını almağa mümkün olur edi», – dep ayta ekspert.

Timur Masautovnıñ fikirince, Rusiye muzakereler masası başına oturmağa razı olmaycaq, çünki Ukraina endi imzalanğan añlaşmalar çerçivesinde mecburiyetlerini yerine ketirmeli, dep israr ete.

Rusiye Türkiye lideriniñ teklifinden vazgeçüvi küçlü bir raqip ögünde emin olmağanını kösterecektir, dep ayttı Ukraina prezidenti ofisiniñ yolbaşçı muavini Mıhaylo Podolâk «Ukrayınska pravda» neşirine.

Potentsial telükeler

«Amma Erdoğannıñ vastalıq ğayesinde er şey o qadar adiy degil, dep tüşüne Musiyenko. Rusiye Qırım meselesi muzakere etilecek er angi meydançıqta iştirak etmege razı olmay. Türkiyeni aracı olaraq celp etip, Qırım aqqında bir söz aytmamaq da, bu formatta, belki, pek doğru olmaz. Çünki Qara deñizdeki qomşumız olğan Türkiyenen Qara deñiz, hususan işğal etilgen Qırım muzakere etilmese, başqa kimnen laf etilecek. Mında problem çıqa bile», – dep tüşüne ekspert.

Erdoğannıñ ilk teklifi degil

Aslında, Türkiye lideri memleketi tışında çeşit zıddiyetlerde aracı olmağa ilk sefer teklif etmey. Meselâ, 2017 senesi bu rolni endi oynağan edi, neticede Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reis muavinleri Ahtem Çiygoz ve İlmi Umerov Rusiye apsinden azat etildi ve Türkiye reberligine teslim etildi. İşğal etilgen Qırımdan olarnı başta Türkiyege ketirgenler. Anda prezident Recep Tayyip Erdoğannen körüşüvleri oldı.

Keçken afta Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy matbuat marafonı vaqtında soñki eki yıl devamında Rusiye ile tutulğanlar deñiştirilmegenini tefsir etip, Türkiye zenaatdaşınıñ rolüni qayd etti.

«Tasdıqlanğan tolu cedvelimiz bar, adaletli olğanını tüşünemiz, amma anda da hatalar ola bile. Cedvel Türkiyege berildi, yaqında prezident Erdoğannen laf ettim, Rusiye Federatsiyasınıñ prezidentinen körüşti, cedveller Rusiye tarafına berildi, oña minnetdarlıq bildirmege isteyim, bunı aytqanı, hususan qırımtatarlarnı birer-birer aytqanı içün. Bu onıñ şahsiy meselesidir. Oña teşekkürlerimni bildirdim, cevap bekleymiz, cevap şimdilik yoq», – dedi Zelenskıy.

Peskov, Erdoğannıñ Ukraina ile esirlerni deñişüv muzakerelerinde iştirak etkeni aqqında sualni tefsir etmedi.

Donbastaki silâlı zıddiyet 2014 senesinden berli Rusiyeniñ Qırım işğalinden soñ devam ete. Ukraina ve Ğarp Rusiyeni separatistlerge silâlı yardım köstergeninde qabaatlaylar. Kreml bu qabaatlarnı red ete ve Donbasta ancaq Rusiye «göñüllileri» buluna bile, dep israr ete.