«Qırım inciri. Çayır». üçünci antologiya çıqtı. Bu artıq ananeviy olğan ukrain-qırımtatar edebiy yarışınıñ eñ yahşı eserleri. Yarışta Ukrainanıñ aman-aman episi vilâyetlerinden ve Türkiye, Finlândiya, Almaniya ve Gürcistandan 250 müellif iştirak etti. Qırımdan ise Aqmescit, Bağçasaray, Keriç, Saq, Kezlev, Sudaq, İçki ve Qarasuvbazar sakinlerı iştirak etti. Ukrain ve qırımtatar edibeyatınıñ qavuşmasında yaratılğan zemaneviy müelliflerniñ nesrine ilâve olaraq, kitapta klassikler Oleksandr Dovjenko ve Taras Şevçenkonıñ eserleriniñ tercimeleri olğan bölükler de bar.
Cıyıntıq, emiyet ceetinden Nobel mukâfatı ananesine yaqın bir yerde olğan yaşayışımızdaki esas şey aqqında meşur publitsistlerniñ eksklüziv fikirlerini neşir etmek ananesini devam ete. Bu anane ekinci İncir toplamında, bugünde tefvqif etilgen Nariman Celâlnıñ nutqu ile başlandı. Ukrain-qırımtatar edebiyatınıñ üçünci antologiyası belli teatr ve kino aktrisası Ada Rogovtsevanıñ nutqu ile başlana.
Antologiyanıñ kiriş sözünde Qırım inciri yarışı ve festivaliniñ tesisçilerinden biri Alim Aliyevniñ yazğanına köre, ukrain ve qırımtatar müellifleriniñ eñ yahşı eserleriniñ üçünci cıyıntığı lokdaun ve pandemiya sebebinden eki yıllıq dağınıqtan soñ kene bir mental dalğada olmaq içün ukrain-qırımtatar dialogını yañartmağa maqsad qoya. Bu dialognıñ streotip çiberek ve paqlavalar, dağlar ve deñizlerden çıqıp, bizni birleştirgen daa mürekkep mevzularğa keçmesiniñ vaqtı keldi.
Alim Aliyevniñ fikrince, daa bir trek bar - bu qırımtatar-qırımtatar dialogı. Yani Qırımda ve Kyivde, Lvivde ya da Ankarada, İstanbulda yaşağan Qırımlılar arasında açıq dialog. Böyle dialog, qarımtatar tilini uçurımdan çıqarmağa, yañı medeniyetni qurmağa, milliy institutlarnı quvetleştirimege ve yañartmağa, evel yasaq etilgen meseleler aqqında sesnen aytıp başlaycaq ve kelecekniñ umumiy strategiyasını qurmağa yardım etecek yañı cemaat añlaşmasını qura.
Şunı da qayd etmek kerek ki, qırımtatar tilindeki metinler ve tercimeler kitapta em kirill, em latin urufatında bar. Bugünde Ukraina Nazirler kabineti qırımtatar tiliniñ latin urufatına keçmesine dair qarar qabul etti. Reintegratsiya naziri Oleksiy Reznikovnıñ qayd etkenine köre, qırımtatar tili 1991 senesinden soñ latin elifbesine keçken ve şimdki keçmege devam etken diger türkiy tiller ile daa büyük uyğunlıqtan inkişaf etecek.
"Qırımtatar tiliniñ ğayıp olmasına imkân bermeycek temelni qoyacaqmız, dep tüşünem. Özüm ögrenecegimmi? Epimiz ögrenmek kerek olacaqmız, söz sadece til bilgenimiz aqqında degil, tilniñ keyfiyeti aqqında da. Qırımtatarlar latin urufatına keçkende, Türkiye, Romaniyada yaşağan qırımtatarlarnen bir tilde oqup ve añlap olacaqlar. Bir çoq qırımtatar, hususan büyükler, latin urufatında oqumaylar. Qıyın olacaq, amma buña çoq vaqıt kerek olmaz, dep tüşünem. Til ğayrıdan tiklenmese bir millet olaraq ğayıp ola bilemiz. Ve biz bunı çoq şükür añlaymız. Biz içün, ukrain tiliniñ vaziyeti öyle, biz böyle bir şeyge yaqın vaqtta irişemecegimiz kibi körüne", - dedi Refat Çubarov.
Sual peyda ola, ne içün "çayır"? Böyle Qırım dağlarındaki meyva bağçalarına aytalar. Çayırlar dağ derelerinde suv yanında bağça terekleriniñ kiyik tereklerge aşılanıp yapa ediler. Olarnıñ aşları daa büyük ve suvlı ola edi. Bu Qırımlılarnıñ çiftçilik medeniyeti edi. 1944 senesi qırımtatarlar sürgün etilgen soñ o yoq oldı. Bugünde yarımadada bu medeniyet yavaş-yavaş ğayrıdan tiklenile.
Birinci ve ekinci cıyıntıqlar kibi, üçünci cıyıntıqta da ukrain ve qırımtatar tillerinden Qırım aqqında nesir, şiirler, tercimeler ve bala edebiyatı bar.
Kitapta daa "Söz serbestligi" kibi ayrı bölükler bar. Anda Rusiye akimiyeti tarafından qanunsız sürette yaqalanğan Qırım sakinleriniñ nesri ve şiirleri kirsetilgen. Üçünci antologiyada Server Mustafayevniñ "Zemaneviy yusuf medresesi" ve Vadim Siruknıñ "Palayuçi sertsâ" şiirleri basılğan. Daa qırımtatar şairleriniñ Aliye Kence-Ali, Zulbiye Sattarova, Seyran İbragim, Vasile Menusmannıñ şiirleri taqdim etilgen.
Muhtar Muhtarov Taras Şevçenkonıñ "Selbi" (Topolâ) poemasını tercime etti (latin urufatında).
Timur Kurtumerov ve Mamure Çabanova Oleksandr Dovjenkonıñ "Ukraina ateş içinde" (Ukraina u vogni) povestini tercime ettiler .
Üçünci "Qırım inciri. Çayır" kitabı Ukraina ve Qırım arasındaki tarihiy bağlarnen maraqlanğanlar, qırımtatar ve ukrain tillerini ögrengenler ve zaten zemaneviy edebiyatnı sevgenler içün meraqlı olacaq.
Mıkola Semena, qırımlı jurnalist, Qırım.Aqiqat müellifi
«Bloglar» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün