Cemaat jurnalisti Nariman Memedeminov 2020 senesi sentâbrniñ 21-nde №8 yaşav tarzı koloniyasından çıqtı. Qorantası eki buçuq yıldır beklegen Qırımnıñ Zalanköy (Holmovka) köyündeki evine qayttı. Qırım işğalinden soñ birinci apis cezalarından soñ Nariman Memedeminov bu adise-vaqialarnı cemaat jurnalisti olaraq aydınlatqanlardan biri edi. Bazı Ukraina ve halqara neşirleri, şu cümleden Qırım.Aqiqat, Qırımdaki vaziyet aqqında tarif etmek içün onıñ maqalelerini qullanğan edi.
Qırımtatarı Nariman Memedeminov eki kere apiske alınğan edi: birinci kere memuriy madde boyunca, ekinci kere ise onı YouTube kanalındaki üç videosı içün «terror faaliyetine çağırğanında» qabaatladılar. Rusiye mahkemesi onı eki buçuq yıl yaşav tarzı koloniyasında qalmasına üküm etti. Daa soñra şartlı olaraq vaqtından azat etilmesi red etildi.
– Tintüv ya da tutuv yerine ilk kelişiñiz aqlıñızdamı? Nasıl olğanını tarif ete bilesiñizmi?
– İlk adise mında, Zalanköyde, Ernes Muslâdinov yaşağanda oldı. O, vefat etti, cenazesi oldı. Tornacı edi, bir çoq kişi ondan yardım istegen edi, pek ürmet etkenler. Cenazeden bir qaç aydan soñ evinde tintüv oldı. Bunı bile edim, ve o vaqıt ne yapacağımnı añlamay edim. Anda bardım, qomşular, tuvğanları keldi ve men Facebookta olğanlarnı yazdım. Özümni cemaat jurnalisti olaraq ilk sefer o vaqıt kördim, ğaliba.
– «Qırım birdemligi» soñramı oldı?
Keçken balalarnıñ fotoresimlerini yaptım, bunı saifeme qoya edim, o vaqıt başqa jurnalist yoq edi
– «Qırım birdemligi» az soñra peyda oldı. Soñra Aqyardaki «Hizb ut-Tahrir davası» boyunca mahkeme oturışuvları oldı. Keçken balalarnıñ fotoresimlerini yaptım, bunı saifeme qoya edim, o vaqıt başqa jurnalist yoq edi. Şaşa edim. Mustaqil jurnalistlerni degil, federal kanallarnı aytam. Mantıqqa köre, akimiyet «terroristlerni», pek telükeli cinayetçilerni yaqaladı. Akimiyetniñ versiyasına köre, uquq qoruyıcı organları doğru ve yahşı iş yapqanlar, amma federal kanallar bir söz aytmay. Ne içün? Em de Qırımda terrorizm aqqında eşitmegen Qırım ealisine böyle bir şey daa olmağanını köstermek yahşı olur edi. Bunı yapmaq kerek, dep tüşündim.
– Video vastasınen canlı yayınğa ilk sefer ne vaqıt çıqtıñız?
O vaqıt keyfiyetsiz adiy bir telefonım bar edi, ciddiy, tolu video yapmağa imkân yoq edi
– Seyran Saliyevniñ (Bağçasaraydaki ekinci «Hizb ut-Tahrir» davasınıñ mabüsi, 16 yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etildi – QA) evinde tintüv olğanda. Bu 12 künlik memuriy ceza olsa da, iç alışmağan şey edi. Quvetçiler gençlerge aselet provokatsiya ete edi. Mında ne içün turasıñ dep soray, urbasından çeke ediler ve ilâhre. O vaqıt keyfiyetsiz adiy bir telefonım bar edi, ciddiy, tolu video yapmağa imkân yoq edi. Em de mında ve şimdi olğanlarnı çıqarıp köstermek daa müim ola, dep tüşündim.
– Qırımnıñ şimdiki akimiyetine kelişmegeniñizni ne vaqıt añladıñız?
– Esnasımnıñ dava malümatlarını baqqanda maña qarşı teşkerüvler 2014 senesiniñ soñunda başlağanına dair vesiqalar bar edi. O vaqıt bunı, ebet, bilmey edim. Menim şahsiy fikrim degil, amma red etilmeycek bir şey bar: mahkemede imaye tarafınıñ şaatları bar edi, köyümizniñ esli-başlı insanları, olar Rostov-na-Donuğa mahkemege keldi. Prokuror (Aleksey Aydinov aqqında aytıla – QA) meraqlı bir sual berdi. Şaatlardan terrorizmde qabaatlanıp apiske alınğan diger qırımtatarlarnıñ acısını paylaşqanımnı eşittilermi dep soradı. Bu mahkeme oturışuvı qayd etildi, ve bu sual protokolğa kirsetildi. Mence, prokuror bir sual berip, apiske alınğanımnıñ ve maña qarşı cinaiy davanıñ kerçek sebepleri aqqında cevap berdi.
– Apiske alınğan künüñizni hatırlañız, 2018 senesi martnıñ 22-si. Nasıl tutqanlar?
Qapunı sındırğanlar, meni ayatta yerge qoyğanlar
– Saba erte olğanını hatırlayım, qapunı pek sert qaqqan ediler, apayımnı uyandırdım, kiyin dedim. Pencerege baqsam, olar (quvetçiler – QA) yolqapıdan atlap kire. İçeriden açıla, ne kerek atlamağa dep tüşündim. Çapıp ştanımnı kiydim. Baarniñ başı edi, avalar daa salqın edi. Qapuğa çapıp tüşünem: qapunı qırsalar, meni apiske alsalar, qorantam qapusız ne yapacaq, suvuq olacaq. Qapuğa yaqınlaşam, sındırmañız deyim, açmağa tırışam – açılmay. Ve qapudan – bir sıra küfür. Qapunı sındırğanlar, meni ayatta yerge qoyğanlar. Bir sıra adam urbada, bir qaç kişi adiy urbada, kameralı insanlar video çıqardı. Bundan soñ maña qarşı bir kere bile küç qullanılmadı.
– SİZOda ve yaşav tarzı koloniyasında siznen bir kamerada olğanlarnen munasebetiñiz nasıl edi?
Yaşav tarzı koloniyasında Qırımdan tek eki kişi bar edi, men ve genç bir oğlan
– Er kesnen yahşı munasebette edim, bir kere bile zıddiyet olmadı. Yaşav tarzı koloniyasında Qırımdan tek eki kişi bar edi, men ve genç bir oğlan. Şaşıp qaldı: Qırımdan çoqtan kimse olmadı dey. Em lagerde, em SİZOda, ne qadar SİZO olsa da, munasebetler yahşı edi. Añlay ediler. Bir şeyni beklep cezanı çekmek degil, yaşamaq kerek olğanını añlay ediler.
– Halqara teşkilâtlar sizni siyasiy mabüs dep tanıdı. Kamerada olğanlar ve SİZO, koloniya, Cezalarnı yerine ketirüv federal hızmetiniñ hadimleri sizge siyasiy mabüs olaraq yanaşqanlarını is ete ediñizmi?
FSB ile bağlı bir şey, sahte olğanını endi bileler
– Kamerada olğanlar ve mahkümlerden başlayıq: 205-inci madde aqqında eşitseler, angi qısım olğanını soramaylar. FSB ile bağlı bir şey, sahte olğanını endi bileler. Bu menim fikrim degil, olar aytqan edi. Buña quvanğan edim, insanlar añlay. Olar daa aytalar: sabır etiñiz, balalar. Hadimlerni aytsaq – olar içün bu madde siyasiy degil. Olar içün bu – terrorizm, ekstremizm ile küreştir. Amma SİZO hadiminen bir özüñ olsañ, meselâ, seni mahkemege alıp ketse, olar da ayta: e, anda ne olğanını bilemiz. Alıñız zor, balalar, deyler. Amma resmiyetni aytsaq – vesiqa ya da başqan bir tedbir, er şey mümkün olğanı qadar nezaketli edi, uquqçılarnıñ iddiaları olmasın dep, videoğa çıqarıldı. Er kes esnaslarımnı taqip eteler, dep añlay edi: bizni konsul, advokatlar ziyaret ete, mahkemelerge çoq insan kele.
– SİZO ve koloniyada turmuş şaraitleri nasıl edi? Tibbiy yardım vaqtında kösterile edimi? Kütüphaneni qullanmaq mümkün edimi?
Tsitramon bere bileler, daa ciddiy ilâclar – barıp satın alsañ, kerek olğanda ine urarlar. Almasañ – yapmazlar
– Er şey pek farqlı. Bir örnek aytayım – suv. Aqmescit SİZOsında, Qırımnıñ suv teminlev probleminden evel, tek suvuq suv bar edi, amma pek keyfiyetli ve temiz edi, musluqtan içmek mümkün edi. Şahtı şeerinde suv künde eki kere berile edi, saba ve saat 16-larda. Suvuq suvnı aytam. Rostov SİZOsında sıcaq suv bar, musluqtan aqa ve pek yahşı, ebet. Tibbiy yardım da farqlı. Tsitramon bere bileler, daa ciddiy ilâclar – barıp satın alsañ, kerek olğanda ine urarlar. Almasañ – yapmazlar.
– Yaşav tarzı koloniyasınıñ umumiy ve sert rejimli koloniyadan farqı ne, turmuş ceetinden?
– Farqları çoq: roba degil, serbest urba kiyesiñ, baraklar arasında yüre bilesiñ ve sport meydançığına serbest kire bilesiñ. Aslında, umumiy ve sert rejimli lagerniñ aynısıdır.
– Eki buçuq yıl apiste yattıñız. Siziñ fikiriñizce, zemaneviy Rusiye apishanesi birini kerçekten deñiştire bilemi?
– Bilmeyim. Amma Rostov SİZOsında «Arhipelag GULAG» kitabına rastkeldim. Kitapta tarif etilgen yıllar pek zor olğanına baqmasañ, zemaneviy Rusiye apishanesinen qıyaslağanda bir şey deñişmegen.
Şimdi cemaat jurnalisti evge Qırımğa qayttı. Zalanköyde onı ailesi bekledi: ana-babası, apayı Lemara ve üç çağına yetmegen balası. Taqiplerden soñ bile Nariman evini terk etmeycek.
– Apiske alınmazdan evel, ğaliba, vesiqalı film çıqarıp başlağan ediñiz. Ne aqqında olacaq ve çekimler devam etecekmi?
– Apiske alınğan insanlar aqqında vesiqalı film çıqarmaq ğayem bar edi. Qırım.Aqiqat buña oşağan bir şey yapqanını kördim, amma bu leyha devam etkeninden emin degilim. Er biri aqqında video ikâyesini yapıp, bu insanlar kim olğanını isbatlamağa istedim. Bu zeerli bir cemiyet degil, pek doğru, içtimaiy müsbet, muvafaqiyetli insanlar olğanını köstermege istedim.
– Cemaat jurnalistikasınen oğraşmağa niyetlenesiñizmi?
Jurnalistikanı zemaneviy cemiyet içün pek kerekli ve müim saa dep sayam
– Özümni cemaat jurnalisti dep sayam, ve meni böyle qabul eteler. İhtisasiy jurnalistler meni aytıp, olarnıñ zenaatdaşı olğanımnı aytqanlarından memnün olam. Çoq sağ olsunlar. Jurnalistikanı zemaneviy cemiyet içün pek kerekli ve müim saa dep sayam, şunıñ içün, ebet, faaliyetimni devam ettirmek ister edim.
– Qırımdan ketmeyceksiñiz, dep aytqan ediñiz. Kene taqip etilecegiñizden qorqmasıñızmı?
– Qanunsız, qorqunç ya da telükeli bir şey yapsa edim, ebet, qorqar edim. Amma bunı yapmayım, insanlarğa zarar ketirecek bir şey yapmayım. Ne içün qorqayım? Taqip etecek olsalar, eterler, qorqmağa acet yoq. Ne qadar sebepli olacaq? Evelki eki taqip sebepsiz edi.
Nariman Memedeminov – qırımtatar blogeri, cemaat jurnalistidir. Memedeminov apiske alınmazdan evel bir sıra Ukraina kütleviy haber vastası, hususan Qırım.Aqiqatnen iş birligi yapqan edi.
Rusiye quvetçileri onı 2018 senesi martnıñ soñunda tutıp aldı. Memedeminovnı Rusiye CK-nıñ 205 maddesiniñ 2-nci qısmına ait olğan cinayette (İnternet vastasınen terrosistik areketlerge açıq çağıruvlar) qabaatladılar.
Rusiye quvetçilerini Memedeminovnıñ 2013 senesinden 2015 senesine qadar alıp barğan YouTubedaki videoblogu açuvlandırdı. Anda siyasiy adise-vaqialarnıñ izaatları ve islâm normalarına riayet etmek çağıruvları, Rusiye devlet bayramları – Vatan imayecisi künü, Dünya qadınlar künü, Bala künü ve digerleri – aqqında fikirler mevcut.
2018 senesi martnıñ 23-nde QMC prokuraturası, Ukraina Cinaiy kodeksiniñ 146-ncı maddesiniñ 2-nci qısmı (insannı qanunsız olaraq azatlıqtan marum etüv ya da alıp qaçuv) ve 162-nci maddesiniñ 2-nci qısmında (mesken toqunılmazlığınıñ bozuluvı) qayd etilgen cinaiy qanun bozuluvlarınıñ alâmetleri boyunca malümatnı Mahkemeden eveldki tahqiqatlarnıñ umumiy cedveline kirsetti.
Ukraina Milliy jurnalistler birligi (UMJB) Qırımda Memedeminovnıñ tevqif etilmesine «fikir serbestligi ve, cümleden İnternet ağı vastasınen, informatsiyanı serbest almaq ve darqatmaq aqqınıñ bozuluvı» dedi.
