"Biz adlarnı deñiştirmeymiz, biz eski adlarnı qaytaramız". Ukrayina Qırımnıñ tarihiy toponimikasını eski alına ketire

Ukrayina Nazirler kabineti Qırımda mesken yerlerniñ qaytarılğan tarihiy adlarınıñ qullanılmasına yardım etecek qarar azırlay. Qarar Qırımtatar tili meseleleri milliy komissiyasınıñ buyurığı ve Ukrayinada Rusiye imperiyası siyasetiniñ propagandasınıñ takbih ve yasaq etilmesi ve toponimikanıñ müstemlekesizleştirilmesi aqqında qabul etilgen qanunnıñ yerine ketirilmesi maqsadı ile azırlana. Ukrayinanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarınıñ reintegratsiyası nazirliginiñ matbuat hızmetiniñ haber etkeni kibi, al-azırda mediada ve ilmiy işlerde, yol işaretlerinde ve haritalarnıñ azırlanmasında latin elifbesi yer alacaq adlarnıñ qullanmasına izin berecek mehanizmler ile bağlı muzakereler kete.

Ne içün adlarnıñ deñiştirilmesi esasen qırımtatar toponimlerine aittir? Cemiyetniñ eski, "alışılğan" adlarnı qullanmaqtan vazgeçmesi içün ne yapılması kerek? İşğal etilgen Qırımda insanlarnıñ bu kibi adlar deñiştirilmesine manasebeti nasıldır? Bunıñ aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcı Sergey Mokruşin Qırımtatar resurs merkeziniñ kommunikatsiyalar idarecisi Tetâna Savçuk, Ukrayina prezidentiniñ Qırım MC daimiy temsilcisiniñ muavini Olğa Kurişko ve tarih ilimleri namzeti Sergiy Gromenko ile laf etti.

İşğal etilgen Qırımnıñ 1500-den çoq mesken yerinden 70-niñ tarihiy adı qaytarılğan. Bu Ukrayinada Rusiye imperiyası siyasetiniñ propagandasınıñ takbih ve yasaq etilmesi ve toponimikanıñ müstemlekesizleştirilmesi aqqında qabul etilgen qanunnıñ yerine ketirilmesi sayesinde mümkün oldı. Qırımtatar resurs merkezi bir qaç yıldır bu esnasnı tezleştirmek içün "Adlarnı qaytarsaq, Qırımnı da qaytarırmız" adlı bir malümat kampaniyasını alıp bara. Merkeziniñ kommunikatsiyalar idarecisi Tetâna Savçuknıñ sözlerine köre, bu kampaniya keniş kütleni qavrap ala. Soñki yıl içinde yalıñız içtimaiy ağlarda onen 600 biñ insan tanışqan.

"Qırım toponimleriniñ qaytarılması Qırımnıñ işğalden azat etilmesi ve onıñ keri qaytarılması içün alettir. Qırımnıñ kerçek saibiniñ kim olğanını añlatmğa tırışamız. Ukrayina haritalarında olacaq adlar halqara haritalarında da olacaq. Simferopol, Sevestopol dep oqunda, bu şeerlerni Rusiye ile alâqalandıramız. Amma Aqmescit, Aqyar, Kezlev dep oqusaq idraq da başqa olacaq ve Qırımnıñ Rusiyege ait olmağanını tüşünecekmiz", - dep bildirdi o.

Savçuknıñ sözlerine köre, çoqusını ne içün esasen qırımtatar adları qaytarılğanı meraqlandıra, Qırımda ne olacağına yalıñız ukrayinlerniñ qarar bere bilecegini aytalar. Digerleri, adlarnıñ deñiştirilmesi aqqında aytmaq daa erte, başta Qırımnı işğalden azat etmek kerek dep aytalar. Onın fikirce ise, tarihiy adaletniñ tiklenilmesi ile oğraşqan Ukrayina devletidir ve bunı şimdi yapmaq kerek. Yarımada işğalden azat etilgen soñ başqa aktual problemer de olacağında emin.

"Buña aqıl ile yanaşmaq kerek. Körüşüvler keçirmek, adlarnıñ qaytarılması ne içün müim olğanın, ne içün bu ya da başqa yerniñ adı deñiştirilgeni añlatmaq kerek. Rusiye imperiyası, Şuralar Birligi, Rusiye Federatsiyası hatıranı, tarihnı yoq etmek maqsadınen Qırımda adlarnı deñiştire edi. Tarihnı, tamır halqlarnıñ Qırım ile bağını, doğru bilgilerni saqlamağa istegenimizni añlatmaq kerekmiz. Biz işğalciler degilmiz ve dlarnı deñiştirmegenimizni, eski adlarnı qaytarmağanımıznı köstermek kerekmiz", - dep aytp Savçuk.

Qırımda onlarnen mesken yerniñ adı al-azırda deñiştirilgenine baqmadan, media ve bazıda Ukrayina akimiyet organları sovet adlarnı qullanmaqnı devam ete.

Yañılarına alışmaq kerek, bunıñ içün ise olarnı populârlaştırmaq kerek, dep saya Ukrayina prezidentiniñ Qırım MC daimiy temsilcisiniñ muavini Olğa Kurişko. Bundan ğayrı buña para da kerek.

"Adlarnıñ deñiştirilmeleri olğanda buña bücetten para ayırılmaq kerek. Bu adnıñ tezden qullanılıp başlaması içün, misal olaraq, levhalar, kitaplarnıñ basıluvı azırlanmalı. Tarihiy vaqialar ile alâqalandırılğanda pek yahşıdır. Yani tarihiy vaqialar vastasınen añlatıla, ne içün bu ad degil de bu olmalı. O zaman bu aqılda daa yahşı qala", - dep ayttı Kürişko.

Qırım toponimleriniñ haritası 2016 senesi taqdim etildi. Leyhanıñ teşebbüsçisi o zaman "İstoriçeskaya pravda"nıñ baş muarriri Vahtang Kipiani edi.

Bu taqdimatta tarihçı Sergiy Gromenok iştirak etken edi. O zaman, o, Ukrayina akimiyeti adlarnıñ qayturuv meselesini çezmege azır degil edi, dep qayd etken edi.

"Nasıldır sebepten Donbasta adlarnıñ deñiştirilmesi qanunğa köre oldı. Nezaret olıp olmağanına baqmadan işğal etilgen adlar yañı adlar aldı. Aynı zamanda Qırımğa kelgende, bir millet vekilniñ sözünen kommunistik adlarnı işğalden azat etilgen soñ deñiştirmege teklif etildi. Neticede işğal altındaki Donbasta ukrayin adları, Qırımda ise yoq", - dep qayd etti o.

Tarihçınıñ sözlerine köre, Rusiyeniñ Ukrayinağa büyük cenkni başlağan soñ tarihiy adlarnıñ keri qaytarılmasını desteklegen delillerniñ cedveli qaldı ya de da büyük oldı. Aynı zamanda şimdi bunı yapmaq daa qıyın olacaq - o, kelişken vaqıt ğayıp etilgeninden emin.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.