LVİV - «Babamnı qaytarıñız!» vesiqalı filmini bu künleri Qırımtatar resurs merkezi Ukrainanıñ şeerlerinde taqdim ete. Hususan, Lvivde taqdim merasimi olıp keçti. Bu beş ikâye babasız qalğan qırımlı aileler aqqında tarif ete. Bu, babaları siyasiy ya da diniy sebeplerden apiste tutulğan balalarnıñ facialarıdır.

Balalar babasız keçken balalıqları aqqında ayta, Qırım Rusiye tarafından işğal etilgen soñ babalarınıñ tutuluvı, hırsızlanması, ğayıp olmasınen bağlı fikirlerini bildire.

Balalar babalarını yıllarnen körmegen beş qorantanıñ ikâyesi. Beş beklev, ümüt ikâyesidir. Apis cezaları, hırsızlav, mahkeme, tutuvlar – babaları yanında olmağan balalar bu sözlerni qullana.

Mark Şaymardanov 10-uncı sınıfta oquy ve ayatınıñ yarısını endi Lvivde keçirdi. Oğlannıñ qalğan yılları Aqmescitnen bağlı. 2014 senesi yazda anasınen Lvivge kelgende er yerde ukraince eşitmek alışmağan edi.

Bugünde-bugün tek ukrain tilinde laf ete. Babası iş adamı Timur Şaymardanov Qırımda ukrain arbiylerine yardım etken edi. 2014 senesi mayısnıñ 26-nda oğlunı mektepten almağa kelmedi.

«Bu soñki kün edi. Babam sağ, belli sebepler bar olğanı içün bağğa çıqmaydır, dep tüşünem. O vaqıt sekiz yaşında edim. O vaqıt kiçik edim ve ne olğanını añlamağan edim, tezden Qırımğa qaytarmız, dep tüşündim. Bugün vaziyetni, onıñ büyükligini ve bazı tafsilâtlarnı daa yahşı añlayım. Şimdi daa zor alışmaq. Babamnen şeer tışına, tabiatqa, dağlarğa, Bağçasarayğa barğanımıznı hatırlayım. Qırım işğali başlağanda babam er vaqıt mitinglerge bara, Ukraina arbiylerine Qırımdan çıqıp, Ukrainağa ketmesine yardım ete edi. Bunı babam ve bir qaç dostu yapqan edi. Babam aqqında bir şey belli degil, qaydadır ve sağmı», – dep ayta Mark Şaymardanov Azatlıq Radiosına.

Timur Şaymardanov ğayıp olğan kibi sayıla. O vaqıt otuz üç yaşında edi.

• Riza Ömerov 2019 senesi iyünniñ 10-nda tutuldı. Sert rejimli koloniyada «Terror teşkilâtınıñ faaliyetinde iştirak etüv» maddesine istinaden 13 yılğa mahküm etildi. Evde onı apayı ve dört balası bekley.
• Rustem İsmailov 2016 senesi oktâbrniñ 12-nde tutuldı ve 13,5 yılğa azatlıqtan marum etildi. Rustem ve daa dört musulman Qırımda bir künde apiske alındı ve «Hizb ut-Tahrir» halqara islâm firqası ile alâqaları bar olğanında qabaatlandı. Rusiye Yuqarı mahkemesi «Hizb ut-Tahrirni» «terror» dep adlandırılğan birleşmeler cedveline kirsetip, 2003 senesi yasaqladı. Rusiyeniñ bu yasağı Qırımğa da tesir etti. Altı yıldan berli üç bala babasız yaşay.
• Cemil Gafarov 2017 senesi martnıñ 27-nde tutuldı ve mahkemesi alâ daa devam ete. Üç balası babasını sağına. Cemil Gafarovnıñ sağlıq vaziyeti fenalaştı, büyrek hastalığı ağırlaştı.
• Aq qorçalayıcı Emir-Usein Kuku 2016 senesi fevralniñ 11-nde apiske alındı. O, Yaltadaki «Hizb ut-Tahrir davasınıñ» mabüsi ola, 12 yılğa apiske alındı. Apayı ve eki balası onı tahqiqat izolâtorında ziyaret etken edi.

Balalar ayta

«Babamnı qaytarıñız!» filminde Kremlniñ siyasiy mabüsleriniñ balaları babaları tutulğanda neler yaşağanlarını samimiy aytıp bere:

– Evde bir sıra hucur insan bar edi. Bizni aşhanede qapattılar, ve biz olarnıñ yürgenlerini ve ekinci qatqa çıqqanlarını körgen edik. Babam ne içün ondan evel keteler, dep qıçırğan edi. Olar kitap tapıp, pek quvanğanlar. Kitap ter-temiz, tegiz edi ve anda olması mümkün degil edi. Anda iç bir vaqıt olmağanı belli edi. Babam alâ daa apiste. Babamnen pek küçlü bağım bar. 2017 senesi babam infarkt keçirdi ve bu şok edi. Bir qaç aydan soñ büyrek yetersizligi aqqında bildik.

– Er bir tintüvnen biz daa küçlü olamız ve bir-birimizge qoltutamız. Bunı yapqanlar bunı begenmey. Er vaqıt böyle olmaycaq. Dünyada ebediy şey yoq. 2016 senesi oktâbr ayında epimiz yuqlay edik ve küçlü bir ses eşittik. Babamnı yerge yatqızıp, qırçma taqqanlar. Soñra olar bir şey kösterdiler. FSBden birisi yanıma keldi, anam meni aldı, babamnı maşinanen alıp kettiler. Anam yaramadı. Men ökür-ökür ağladım.

– Qaytqanda beraber oynacaqmız. Onı pek sevem, onı sağınam.

– Balkonımız bar, dağlarğa baqmaq mümkün, anda tuman çöke. Baqmaq meraqlı ola, Yaltanı sevem. Mında deñiz, yalı. Qorantam – babam, anam, ağam ve men. Yaqında babam 45 yaşını toldurdı. Babamnıñ közlügi ve yahşı taqımları bar, dep hatırlayım. Babamnen keze edik, kiçik edim ve meni quçağına ala edi, men onıñ kiçik şahzadesi edim. Tintüvniñ saba erte olğanı aqlımda. Anam meni uyandırıp kiydirdi. Babam işke kete, dep tüşündim. O, qayttı ve soñra onı kene tutıp alğanlar. Babama onsız pek zor olğanını aytmağa ister edim: «Sen bir danemizsiñ, ayrı bir adamsıñ, ve seni pek sevemiz». Babalarımızğa apiste olmaq pek qıyın ve bizge, balalarğa, olarsız da pek qıyın. Dünyada insanlar babam cinayetçi olmağanını, qabaatı olmağanını bilsin isteyim.

Qırımda siyasiy mabüslerniñ sayısı ep arta

Qırımtatar resurs merkeziniñ malümatına köre:

• 2014 senesinden başlap 234 siyasiy mabüs ve «cinaiy davalar» boyunca taqip etilgen kişi, 165-i – qırımtatarı,
• 70 insan mahküm etildi ve koloniyalarda tutula (45-i qırımtatarı),
• 31 kişiniñ sıñırlavları ya da sınav müddeti bar (18-i qırımtatarı),
• 51 insan SİZOda buluna (44-ü qırımtatarı),
• 50 insan işten çıqarıldı (32-si qırımtatarı),
• 32 insan taqip etile (26-sı qırımtatarı),
• 57 kişi elâk oldı, 27-si qırımtatarı,
• 21 insan Qırımda hırsızlandı, 15-i – qırımtatarı,
• 200-den çoq bala babasız öse, babasınıñ vasiyligini ve yardımını alamay.

Bu sene noyabr ayında, Qırımtatar resurs merkeziniñ malümatına köre, Qırımda insan aqlarınıñ bir çoq bozuluvı qayd etildi: bir tintüv keçirildi, 53 insan tutuldı ya da tutula, 34 insan apiske alındı, 53 apis cezası, 53 kişi sorğuğa çekildi, soraştırıldı, olarnen «subetler» keçirildi, 39 para cezası berildi. Adaletli mahkeme aqqı 88 kere bozuldı. İnsanlarnıñ eñ yüksek bedeniy ve maneviy sağlıq seviyesi aqqınıñ 7 kere bozulğanı belli.

«İşğalniñ qurbanları tek büyükler degil, balalar da oldı. Bu filmde eki çeşit balalar aqqında tarif ettik. Biriniñ babası apiste, SİZOda ya da apishanede, biriniñ babası hırsızlandı ya da ğayıp oldı. Bulunğan yerlerini bilmeymiz. Babaları Qırım işğali vaqtında elâk olğan balalar bar. Olarnıñ sayısı 15. Qırımda onlarnen biñ bala ana tilini, ukrain tilini ögrenip olamay, propaganda olarğa Ukrainağa, ğarbiy, medeniy dünyağa nefret duyğusını aşlamağa tırışa», – dep ayta Eskender Bariyev, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ uquqiy meseleler ve çetel işleri idaresiniñ yolbaşçısı.

Qırımtatar resurs merkezi, ukrain ve halqara toplulıqnıñ diqqatını Qırımnıñ siyasiy mabüsleri, çekişken, amma bunı büyüklerge er vaqıt aytıp olamağan balalarına celp etmek içün filmni Ukrainanıñ şeerlerinde taqdim ete. Levha onı çetelde de baqsınlar dep, bir qaç tilge tercime etildi – ukrain, arap, alman, ingliz, türk, italyan ve ispan tillerine. Filmde balalarnıñ ikâyeleri animatsiyalarnen tasvir etildi.

Eskender Bariyev yerli deputatlarnı siyasiy mabüslerge şeflik yapmalarına çağırdı. Qırımnı işğalden qurtaruv ve qırımtatar halqı ile birdemlik halqara areketi «Deputat, Kremlniñ mabüslerine yardım et» aktsiyasını başlatqan edi. Tedbir çerçivesinde Ukraina ve Avropa deputatları apiske alınğan ya da repressiyalarğa oğratılğan qırımlılarnı şeflik altına ala bile.

«Babamnı qaytarıñız!» filmi 12 halqara festivalde iştirak etecek.

Dekabrniñ 9-nda BM Baş assambleyası işğal altındaki Qırımda insan aqları vaziyetinen bağlı quvetleştirilgen qarar leyhasını qabul etti. Bu vesiqa «Qırım platformasına» qoltutuvnı belgilemekte, BM Rusiyeni Qırımğa silâ ve asker ketirilmesini, Qara ve Azaq deñizlerinde areket serbestliginiñ bozuluvını toqtatmasına çağıra.