«Fikir» rubrikası

Kreml Rusiye ve Türkiye prezidentleriniñ körüşüv kününi tasdıqladı. Vladimir Putin Recep Tayyip Erdoğannen sentâbrniñ 4-nde Soçide körüşecek.

Türkiye ve Rusiye liderleriniñ keçken körüşüvlerine köre bu muhakere hususiy olacaq. Hususiy, çünki Recep Tayyip Erdoğan bir qaç aftadan berli Vladimir Putinnen körüşmege istey. Türkiye prezidenti Moskva Qara deñiz aşlıq teşebbüsini uzatmağa istemegenini bildirmezden evel de Rusiye zenaatdaşınen körüşecek edi.

Türkiyede Ukrayına prezidenti Volodımır Zelenskıynen körüşüv ve «Azov» polku komandanlarınıñ bu memleketten qaytması Putin içün ciddiy bir işaret olacaq edi: Rusiye «aşlıq añlaşmasından» vazgeçse, Erdoğan Kreml isteklerine eyi munasebetini deñiştire bile. Lâkin böyle işaretlerge daima emiyet bergen Putin bu sefer qulaq asmadı. Ebet, Qara deñiz aşlıq añlaşmasından vazgeçmege qarar bergen endi, ve Ukrayına köy hocalığını yoq etmek ve dünyada aşlıq vaziyetini kerginleştirmek ıntıluvı onıñ içün eñ esası oldı.

Erdoğan bu yañı vaziyetke razı olmağa niyetlenmegen edi. Bütün diplomatik qabiliyetini qullandı. Putinniñ «aşlıq añlaşmasını» uzatuv fikirleri aynı dep, Ğarpnı şartlarını yerine ketirmegeninde qabaatlağan edi. Ve eñ esası – Putin Türkiyege kelecek ve müim añlaşmalarnıñ imkânları muzakere etilecek, dep vade etken edi.

Meraqlısı şu ki, Kreml böyle ziyaretni bir kere bile tasdıqlamadı. Türkiyede Putin içün bir telüke yoq. Memleket Roma statutını tasdıqlamadı ve Putinniñ apis qararını çıqarğan Halqara ceza mahkemesiniñ qararlarını yerine ketirmege mecbur degil. Amma Rusiye prezidentiniñ Türkiye zenaatdaşına barmağa ve atta onen laf etmege bile niyeti yoq edi.

Dünyada Erdoğannıñ missiyasında menfaatları olğanlar az degil

Rusiyeniñ Qara deñiz aşlıq teşebbüsinden vazgeçken soñ tek Tış işler nazirleri laf etti. Rusiye Tış işler naziri Sergey Lavrov Hakan Fidanğa yañı añlaşmalar tek Ukrayına iştirak etmese ola bile, dep ayttı.

Erdoğan tek bir qaç aftadan soñ Putinnen laf etip oldı. Bu dialog bir netice bermeyip, prezidentler körüşecekmi de añlamağa imkân bermedi. Türkiye lideri bu körüşüv neytral yerde ola bile, dep israr etip başladı. New Delhide «Yigirmi gruppası» (G-20) sammiti vaqtında ya da BM Baş assambleyasınıñ sessiya açılışında. Lâkin Putin bu körüşüvlerge barmaycaq edi. Ve Erdoğan Rusiyede muzakere keçirmege israr etip başladı. Bu da taktik yeñilüv. Çünki Rusiye prezidenti muzakerede kimniñ menfaatları olğanını köstere. Ve bu Putin degil.

Erdoğan menfaatlarını gizlemey. Rusiyeniñ Qara deñiz aşlıq teşebbüsine qaytması bir qaç sebepten müim ola. Birincisi – Kyiv ve Moskva arasında esas aracı olıp qalğanını köstermek. Şunıñ içün Türkiye Katar teklif etken yañı añlaşmanı qabul etmege istemey – dünyanıñ eñ fuqare memleketleri içün Katarnıñ aracılığı ve parasınen Rusiye aşlığınıñ satın alınması. Bu añlaşma Erdoğannıñ ekinci vazifesine de zıt kele – aşayt fiyatlarınıñ artmasına imkân bermemek, bu Türkiyede de iqtisadiyatniñ vaziyetine tesir ete bile. Ve üçünci vazife – Türkiyeniñ Global Cenüp memleketlerini tüşüngenini köstermek.

Bu ceetten Erdoğannıñ missiyasını beklegen dünyada çoq kişi bar – ve tek ğarbiy liderler arasında degil. Qıtay Halq Cumhuriyetiniñ yolbaşçısı Si Tszinpin de – çünki Qıtay Qara deñiz aşlıq koridorından ketken Ukrayına aşayt malınıñ esas alıcısı edi. Yaqında «Rusiye – Afrika» sammitine Putinge kelgen Afrika memleketleriniñ liderleri de, olar Rusiye liderine Ukrayına limanlarınıñ blok etilüvi neticesinde peyda ola bilecek ciddiy aqibetlerni ayttı.

Erdoğannıñ Putinni iqna etmek içün delilleri barmı?

Lâkin Erdoğan Putinni iqna etip olurmı suali açıq qala. Çünki bularnı Rusiye prezidenti «aşlıq añlaşmasından» çıqmaq qararını alğanda da yahşı bile edi. Qıtay, Türkiye, Afrika ve Asiya memleketleriniñ memnün qalmaycağını bile edi. Amma qararını deñiştirmedi. Em de «aşlıq añlaşması» imzalanğan ilk kününden vazgeçmege tırıştı. Türkiye Tış işler naziri Hakan Fidannıñ Moskva ziyareti ve Sergey Lavrov ve Sergey Şoygunen muzakereleri Moskvanıñ qararı deñişmegenini kösterdi.

Ve esas sualniñ cevabı alâ daa belli degil – Recep Tayyip Erdoğannıñ Vladimir Putinni iqna etmek içün ciddiy delilleri barmı?

Vitaliy Portnikov – jurnalist ve siyasiy izaatçı, Azatlıq Radiosı ve Qırım.Aqiqat müellifi

«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d2a3ebzji45ji0.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.