Dekabrniñ 28-nde, Rusiyeniñ Yuqarı mahkemesi "Memorial" halqarna cemiyetini qapatmağa qararına keldi. Baş Prokuratura teşkilâtnıñ muntazam olaraq çetel agentler aqqında qanunını bozğanında israr etti. Yekün oturışta müessiseniñ temsilcisi, teşkilât "ŞSCB-ni terrorcı devlet kibi köstergenini, natsist cinayetçilerni aqlay ve reabilitatsiya ete", dep bildirdi. Dekabrniñ 29-nda ise Moskva prokuraturasınıñ Rusiye Adliye nazirliginiñ qararınen "çetel agent" olaraq tanılğan "Memorial" aq qoruyıcı merkezini qapatmaq talabını qanaatlendirdi. Prokuratura, "Memorial" qoruyıcı merkezini "çetel agentleri" qanunınıñ "sert ve sistematik" bozuluvları sebebinden qapatmağa talap etti. "Memorial" aq qoruyıcı merkezi öz faaliyetinde Qırımda yüz bergen vaqialarğa buyuq diqqat bere edi.
Ne içün "Halqara Memorial" ve "Memorial" aq qoruyıcı merkezi qapatıla? Eki "Memorial"nıñ zemaneviy Qırım içün emiyeti nedir? Zemaneviy Rusiyede ve işğal etilgen Qırımda siyasiy mabüslerniñ tanılmaması meselesinde endi aq qoruyıcı teşkilâtları kimlerge esasnlanacaqdar? Bu ve diger sualler Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yaynında aq qoruyıcı, İçtimaiy azatlıqlar merkeziniñ reberi Oleksandra Matviyçuk ve Harkiv aq qoruyıcı gruppasınıñ müdiri Yevgen Zaharov ile muzakere etildi.
Rusiye prokuraturasınıñ "Halqara Memorial"ğa ve "Memorial" aq qoruyıcı merkezine qarşı aynı iddiaları edi: eki teşkilât resmiy olaraq "çetel agentler" aqqında qanunınlarnı defalarca bozğanında qabaatlandı. Munaqaşalar vaqtında prokuror Aleksey Jafârov, misal olaraq, "Memorial"nıñ afızanı ebediyleştirmek içün bir teşkilât kibi yaratılğanını, şimdi ise onıñ bozıp kösterilmesinen, şu cümleden Ulu Vatan cenki de, oğraşqanını bildirdi.
"Memoriallarnı" qorumaq mümkün olmasa, Rusiyede kimse ve bir şey qorulmağanOleksandra Matviyçuk
Aq qoruyıcı Oleksandra Matviyçuk, "Memorial" cemiyetiniñ eki teşkilâtınıñ qapatılması - Rusiyede azatlıqlarnıñ sıñırlanması esnasınıñ kulminatsiyası degil, memleketniñ siyasiy qurulışınıñ temel deñiştirilmedir, dep bildirdi.
"Bu kulminatsiya degil. Bunıñ yañı keyfiyetniñ başlanğıçı olğanını añlamaq müimdir. Bu qararlar Rusiyede yañı qorqunç devirni aça. Ve tam bu sebepten, "Memoriallarnı" qorumaq mümkün olmasa, Rusiyede kimse ve bir şey qorulmağanı episimiz içün aşkârdır", - dedi o.
Rusiyedeki "Memorial"lar içtimaiy ruhqa ya da Kremlde alınğan qararlarğa belli bir derecede tesir etmedi. Amma "Memoriallar"nıñ emiyeti, cemiyetniñ ŞSCB-de ve bugünde Rusiyede yüz bergen vaqialar aqqında fikirlerini ölçemesi daa qolay olğan kamertonlar olğanındadır.
Misal olaraq, Oleksandra Matviyçuk Anna Arendtniñ "Banalnost zla: Eyhman v İyerusalime" kitabını ketirdi. Bu kitapta natsist klerk Adolf Eyhman aqqında ikâye etile. Onıñ yaşayışında, bugünde insanlıqqa qarşı cinayet kibi sayılğanı adiy şeydir. Mahkeme etilgende "yeudi meselesiniñ soñ qararından" mesül olğan Adolf Eyhman, yalıñız natsist Almaniyanıñ qanunlarını yerine ketirgenini iddia etken edi.
"Memoriallarnıñ" qapatılması - içtimaiy alannı oña qarşı er angi açıq beyanatlardan tamamınen temizlemek ıntıluvdırOleksandra Matviyçuk
"Menimce, müellif meraqlı bir fikirni aydınlata. Bu, buña qarşı açıq seslerniñ olmamasıdır. Ve mahkemede Eyhman bunıñ aqqında bir qaç kere ayta. "Kimse iç qarşı çıqmadı". Er kes, böyledir, dey edi. Ve yahşılıq ve yamanlıq arasındaki bu sıñır yoq oldı. Maña köre, "Memoriallarnıñ" qapatılması - içtimaiy alannı oña qarşı er angi açıq beyanatlardan tamamınen temizlemek ıntıluvdır. "Memoriallarnıñ" müim vazifesi, olarnıñ oriyentir, kamerton olması, "biz qarşımız" dep, adamlarnıñ ekseriyetine ayvan olmağa bermemesi edi. Qırımnıñ işğali - halqara uquqnıñ bozuluvı, Ukrainağa qarşı cenk - cinayet, yani şerlerni öz adınen adlandıra edi", - dep qayd ete Matviyçuk.
Zemaneviy Rusiyede ve onıñ nezaretinde olğan topraqlarda uquq qoruyıcı ve mahkeme sistemasınıñ tecribesini ögrengen "Memorial" aq qoruyıcı mekrezi öz faaliyetinde Qırımda yüz bergen vaqialarğa büyük diqqat ete edi.
Teşkilâtnıñ saytında Qırım yarımadasına bağışlanğan 500-den ziyade yayın. Bu esasen haberler ya da taliliy beyanatlar, siyasiy mabüslerniñ dosyeleri ve siyasiy esnaslar aqqında materiallar. Qırım.Aqiqat sıq-sıq "Memorial"nıñ ekspertlerine esaslana edi.
Qırımda ve qomşu Rusiyede adiy insannıñ Kremlniñ aq qoruyıcı areketke ücümini ne qadar tez is etecegi sualine, Oleksandra Matviyçuk dedi ki, bu deñişmeler er keske tesir ete, amma malüm olğan sebeplerge köre er keç isün aydın degil.
Tek Ukraina, Çehiya ve Frenkistanda üç bölügi bar. Rusiyeniñ yurisdiktsiyası iç bir şekilde bu bölüklerge tesir etmezYevgen Zaharov
Harkiv aq qoruyıcı merkeziniñ müdiri Yevgen Zaharov Harkivdeki "Memorial"nı daa Şuralar Birligi vaqtında teşkil etti. 1994 senesinden bugünge qadar, o, "Halqara Memorial"nıñ azasıdır.
"Mahkemeniñ "Memorial" halqara cemiyetini ve onıñ bölüklerini qapatmağa qararı külünçlidir, çünki tek Ukraina, Çehiya ve Frenkistanda üç bölügi bar. Rusiyeniñ yurisdiktsiyası iç bir şekilde bu bölüklerge tesir etmez. Bu manasız qarar", - dedi Zaharov.
Aq qoruyıcınıñ fikrince, "Memorialnı" qapatmaq imkânsızdır. Yevgen Zaharov, İnsan aqları Avropa mahkemesi aq qoruyıcı cemiyetlerniñ qapatıluv qararlarına cevap bergenine diqqat ete. İAAM yazğan mektüpte, "Memorial" halqara tarihiy-maarif cemiyetiniñ ve "Memorial" aq qaoruyıcı merkeziniñ qapatalması aqqında mahkeme qararlarnıñ yerine ketirilmesini toqtatmağa çağırdı. Mektüpte qayd etile ki, qapatıluvnı eñ azından İAAM "çetel agentler" aqqında qanunğa qarşı 2013 senesi Rusiyeniñ 11 ticariy olmağan teşkilâtı, şu cümleden "Memorial" aq qoruyıcı merkezi ve "Halqara Memorial" tarafından berilgen şikâyet boyunca qarar qabul etilgenini qadar toqtatılmalıdır.
Rusiyede "Halqara Memorial"nıñ qapatılmasını Avropa Şurasınıñ baş kâtibi Mariya Peyçinoviç-Büriç, ABD-niñ Rusiyedeki elçisi Jo Sallivan, Şarqiy Avropa ve Merkeziy Asiyada Amnesty International müdiri Mari Strazers takbih ettiler.
"QırımSOS" cemaat teşkilâtı bir sıra diger uquq qoruyıcı teşkilâtlarnen birlikte dünya toplulığını "Halqara Memorial" ve uquq qoruyıcı "Memorial"nıñ qapatılmasına alâqası olğanlarğa sanktsiyalar qoymağa çağırdı. Muvafıq arizanı Vatandaş azatlıqları merkezi, ZMINA insan aqları merkezi, "Diya" uquq qoruyıdı merkez, Kreml siyasiy mabüsleriniñ tuvğanlarınıñ birleşmesi, "Almenda" Vatandaş maarif merkezi, Siyasiy mabüslerniñ azat etüv platforması imzaladılar.
"Memorial"nıñ destegine Change.org-daki istidaname 139 biñden ziyade imza topladı. Rusiye İlimler akademiyasınıñ 62 akademigi ve aza mühbiri, 300-den ziyade Rusiye ve çetel medeniyet erbabı, şu cümleden aktör ve yazıcı Stiven Fray ve dramaturg Tom Stoppard "Memorial"nıñ taqip etilmesine qarşı açıq mektüp yazdılar. Nobel sulh mukâfatınıñ laureatları Mihail Gorbaçov ve Dmitriy Muratov prokuraturanı iddialarından red etmege çağırdı, yazıcı Lüdmila Petruşevskaya ise Devlet mukâfatınıñ laureatı unvanından red etti.
Rusiye apsinde tutulğan qırımlılar
2014 senesi baarde Qırımnıñ Rusiye işğalinden soñ yarımadada Rusiye quvetçileri mustaqil jurnalist, vatandaş faalleri, qırımtatar milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» ve «Tebliğ Cemaatı» teşkilâtlarınen alâqaları bar olğanından şübheli sayılğan insanlarnı apiske alıp başladı.
Ukraina Yuqarı Radasınıñ İnsan aqları vekâletlisi Lüdmila Denisovanıñ kâtibiyeti 2020 senesi noyabr ayında Rusiye tarafından siyasiy sebeplerden taqip etilgen insanlarnıñ sayısı 130 ola, dep bildirgen edi.
Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ malümatına köre, 2020 senesi oktâbr ayınıñ soñuna qadar eñ az 110 kişi Qırımda siyasiy sebepli ya da diniy cinaiy taqipler çerçivesinde azatlıqtan marum etildi.
Siyasiy mabüslerge qol tutuv programmasınıñ reberi, «Memorial» aq qorçalayıcı merkeziniñ şura azası Sergey Davidisniñ bildirgenine köre, merkezleriniñ cedvelinde 315 insan bar, 59-ı – qırımtatarıdır.
Aq qorçalayıcılar ve advokatlar bu cinaiy davalarnı siyasiy, milliy ya da diniy sebeplerden taqip dep adlandıra. Rusiye akimiyeti bu sebeplerni inkâr ete.
