Amerikalı siyasetşınas Ariel Cohen Rusiyeniñ Ukrainağa qarşı kerçekleştire bilecek ücümi aqqında

Dekabr ayında «Newsweek» Amerika mecmuasında yañı kerginleşüv ve Rusiyeniñ Ukrainağa qarşı yapqan basqısı aqqında maqale çıqtı. Neticede bu metinniñ bir parçası bir çoq Rusiye devlet mediası tarafından «Ukraina Qırımnı Rusiyege öz isteginen berdi» serlevasınen yañıdan bastırıldı. Maqale müellifi – energetika saasında halqara munasebetlerni tedqiq etken amerikalı alim ve siyasetşınas Ariel Cohen. Cohen, Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında 2014 senesi Qırımnıñ zapt etilüvi aqqında ne tüşüngenini, Ukraina küçlü bir memleket olmaq içün neler yapmalı ve angi Ukraina regionlarında Moskva iddiada bulunmağa azır olğanını tarif etti.

Ariel Cohenniñ balalığı Qırımnıñ Cenübiy yalısında keçti. O, Yaltada doğdı ve 1968 senesi Saratovğa köçti. Cohen, 16 yaşını toldurğanda 1976 senesi Sovetler Birligini terk etmezden ve ana-babasınen beraber İsrailge ketmezden evel Qırımğa muntazam sürette bara edi. İsrailniñ Ramat-Gan şeerinde Cohen Bar-İlan Universitetiniñ uquq fakültetini bitirip, 1987 senesi Amerika Birleşken Devletlerine köçti ve Fletcher diplomatiya ve uquq mektebinde magistr derecesini aldı ve Rusiye ve sovet imperiyasınıñ dağıluvınen bağlı doktorlıq işini qorçaladı. Soñra «Rusiye imperializmi: inkişaf ve buhran» kitabını ve gaznıñ Ukrainadaki cenk ceetinden silâ olaraq rolü de tarif etilgen daa altı kitap ve monografiyanı bastırdı.

ABDde Cohen The Heritage Foundationda Rusiye-Avrasiya yönelişini idare etip, energetika siyaseti programmasını qurdı. Bugün o – Atlantika Şurasınıñ üyken eksperti ve Washingtondaki Halqara bergi ve yatırım merkeziniñ energiya, artuv ve telükesizlik programmasınıñ yolbaşçısıdır. ABD Senatı ve Temsilciler palatası, Halqara inkişaf agentligi ve Dünya bankına mesleat bere.

Qırımda Cohenniñ dostları ve ana tarafından uzaq soyları yaşay, dep tarif etti o, Qırım.Aqiqat mühbirine. Özü ise yarımadağa soñki sefer 2011 senesi barğan edi. O vaqıt bile Qırımda ruslarnı ya da rus tilli ealini ayırımğa oğratuv barmı dep añlamağa tırıştı, amma tanışlarından iç kimse bu aqta bir şey aytmadı, dep hatırlay Cohen.

«Yalta ve Aqyarda laf etken insanlarım arasında daa kimse [ayırım aqqında] bir şey aytmadı. Er kes qabarcılıq bar, bir şeyni tutıp alğanlar, «moskaller» keldi, yalıda bir şey satın aldılar, dep şikâyet etken edi, amma umumen vaziyet bayağı tınç edi», – dep ayta Cohen Qırım.Aqiqat intervyüsında.

O, emin ki, Qırımda rus tilli ealini diskriminatsiyağa oğratuv problemi «suniy, siyasiy esaslı ve köpürtilgen» ola.

Cohen 2014 senesiniñ adise-vaqialarını hatırlap, Ukraina ordusınıñ «yeşil adamçıqlarğa» iç tirenmegenine şaşqan edi. Keçmişte siyasetşınas – İsrail silâlı quvetleriniñ askeri. Onıñ içün duşmanğa qarşı cevap olaraq bir ateş açılmağanda topraqnıñ zapt etilüvi «nonsens» oldı.

Aqımdaki seneniñ dekabr ayında Cohen «Newsweek» mecmuası içün maqale yazıp, Qırımda Ukraina ordusınıñ areketlerini «self-sabotage» sözünen ifade ete.

«Ukraina ordusı gave up – Qırım ve Ukraina flotunı teslim etti. Onı teslim etti. E, oña qarşı silâ doğrultıldı, amma o, cevap olaraq ateş açmadı ve cenkleşmedi», – dep hatırlay o künlerniñ adise-vaqialarını Cohen.

O, onıñ «Newsweek» mecmuasında çıqqan maqalesi diqqat celp etti ve Rusiye propagandacıları tarafından qullanıldı, onıñ fikirince, olar aselet yañlış tercime yaptı.

Self-sabotage – «özüne zarar ketirüv» Ukraina elitalarına Qırımsız da has, dep ayta Cohen. Leonid Kuçma ve Viktor Yuşçenko prezidentlikleri vaqtında Cohen Amerika-Ukraina energetika saasındaki problemlerni al etüv mütehassıslar iş gruppasınıñ reislerinden biri edi. O vaqıt bile bu gruppanıñ ekspertleri Ukraina qabarcılıq ile küreşmeli, mustaqil adliyeni qurmalı ve bürokratiya seviyesini eksiltmeli, lâkin bu islâatlarnı öyle de keçirip olamadılar.

Aslında, Cohen aytqanına köre, kerekli islâatlarnıñ büyük qısmı alâ daa yerine ketirilmedi. Bazı müsbet deñişmeler Petro Poroşenko ve Volodımır Zelenskıynıñ prezidentligi vaqtında oldı, amma eki kere de bütün islâatlar toqtatıldı, dep ayta Cohen.

«Merkeziy Avropanıñ diger memleketlerine baqılsa, Ukraina iqtisadiy idarecilik ceetinden bayağı keri qala. Ukrainanıñ yüksek seviyeli idarecileri pek az. Ukraina energetika islâatlarında da muvafaqiyetli olamadı. […] Menim fikirimce, Ukraina küçlü mustkaqil bir devlet olmaq içün çoq şey yapmadı. Bu bir facia. Ukrainalılarnıñ faciası, avropalılarnıñ faciası ve acısını paylaşqan er kesniñ faciasıdır. Ümüt etem ki, daa keç degildir, Ukraina qaytamaycaq noqtasına kelmegendir», – dedi Cohen.

Cohen, Rusiyeniñ Ukrainağa yapa bilecek ücüminen bağlı Rusiye-Ukraina munasebetleriniñ şimdiki kerginleşüvi aqqında aytıp, Ukraina cenk zıddiyeti variantlarını baqa, dep emin. Aynı vaqıtta, siyasetşınasnıñ aytqanına köre, zıddiyet «sıcaq» safhasına kelse, Ukraina qullanacaq mudafaa variantını ciddiy seviyede tüşünmeli.

Aynı vaqıtta, Ukraina Rusiye akimiyeti istilâ etmege istemeycek bir toprağını qoruv variantını tüşünmeli. Bu – «realpolitik», ücüm o qadar paalı olmalı ki, ücümci ücüm etmekten vazgeçmeli, dep ayta Cohen.

Ancaq Ukraina sıñırlarında qayd etilgen Rusiye askerleriniñ sayısı Moskva almağa istegen topraqlarnı zapt etmek içün yeterli degildir, dep qoşa o. Cohen, Moskvada Rusiye akimiyeti bir sıra Ukraina regionını kontrol altına almağa istegenini şahsen eşitti, dep qayd etti.

«Harkiv ve Kyivnen beraber Ukrainanıñ bütün sol tarafı ve atta cenüp: Mariupol, Mıkolayıv, Herson ve Odesa. Bunıñ içün […] yahşı ögretilgen 300-500 biñ asker kerek. Rusiyede barmı o qadar, emin degilim. Soñra da [daa] o qadarı [bu topraqlarnı] işğal etmek içün kerek. Iraqta kördik, işğal bir bala oyunı degil. Ukrainalılar ğarpta ya da cenüpte tirenecek. Bu bir kezinti olmaycaq. Bu daa bir Qırım olmaycaq», – dep ayta Cohen.

Ukraina iqtisadiy, içtimaiy, energetik ceetten ne qadar zayıf olsa, Rusiyeniñ büyük arbiy tedbirlerge qarar bermek içün o qadar çoq fırsatı olacaq, dep qoşa o.

Aynı vaqıtta Cohen, Rusiye Qırım yarımadasını suvnen temin etmek içün arbiy tedbirler qararını alacağından şübhelene. Onıñ fikirince, yañı suv boruları ve atta tatlılaştıruv tertibatlarınıñ qoyuluvı cenkten daa ucuz çıqacaq.

Bugünki künde Amerika Birleşken Devletleriniñ eñ büyük duşmanı Qıtay ola, dep ayta Cohen. Amerika pek büyük küçüni Asiyağa şimdiden avuştıra ve Qıtaynı tutmaq içün keniş bir koalitsiyanı qura. Şunıñ içün prezident Joseph Biden Rusiyenen añlaşmağa ve onı Avropada «tınç vaziyette tutmağa» mecbur.

ABD Rusiye ile añlaşmağa tırışacaq mevzulardan biri NATOnıñ Ukrainada açacaq ya da açmaycaq silâ çeşitleri olacaq, dep tüşüne Cohen. Bu muzakereler Ukrainanıñ NATOğa kirüv istiqballerini «10 yılğa daa çekecektir», dep emin siyasetşınas. Aslında, onıñ aytqanına köre, Almaniya ve Frenkistan Ukrainanı bugün de İttifaq terkibine qabul etmege azır degiller.

Ariel Cohenniñ fikirince, dünya «suvuq cenk» vaziyetine keçti. Ancaq, şimdiki «suvuq cenk» 20-nci asırnıñ ekinci yarısında olğanından farqlı olacaq.

«20-nci asırda arbiy areketlerge olğan istek bugün yoq. Biz er şeyniñ bağlı olğan bir dünyada yaşağanımıznı añlaymız. Covid ne qadar bağlı olğanını köstere», – dep ayta Cohen, amma ABD, Rusiye energetikasına bağlı Ğarbiy Avropa memleketlerinden farqlı olıp, bugün Rusiyege bağlı degil, dep qayd ete.

«Avropa bunı özü, öz ellerinen yaptı. O, atom energetikasından vazgeçti, amma ital etilgen gazğa mecbur olmamaq, şist gazını işlep çıqarmamaq içün bitmez energiya menbalarını inkişaf ettirip olamadı… Avropa bugün yuqlağan töşegini özü azırladı», – dep ayttı Cohen.

Ariel Cohen, bugün Moskva Qırım üzerindeki kontrolni Kyivge qaytarmağa azır olacaq vaziyetni tasavvur etmek zor, dep ayta. Siyasetşınasnıñ aytqanına köre, bunıñ içün «Rusiyede keyfiyetli başqa reberlik kerek», onıñ ne vaqıt iqtidarğa kelecegini ise kimse bilmey.

«Amma, er vaqıt tekrarlağanım kibi, – bir vaqıt asla deme», – dedi Cohen.