Ediеlerni bergen danaylardan qorquñız – bu meşur ibreni ta qadimiy zamanlarda Vergiliy yazıp qaldırğan edi. Bu sözler Qırım işğal etilgen soñ, qırımtatarlar bulunğan vaziyetke pek kelişe. Keçken eki ay, Rusiyeniñ qırımtatarlarğa nisbeten yapılğan siyasiy ima-işaretleri ve edileri, sanki balanıñ qoluna kesek şekerni tuttırğan kibi oldı.
Ne içün şekerçik? Çünki, rusiyeli akimiyetniñ qırımtatarlarğa qarşı alıp barğan siyaseti, erke balanıñ oplamasına oşay. De, Qazan tatarlarnıñ yolbaşçısı yüzünde, dayanı tapıp çqaralar, de, cumhuriyette üçünci devlet tili olaraq qırımtatar tili olacağını bildirip, tınçlandıralar. Mına endi aqlanuv aqqında qanun da imzalandı. Olar ise, kene yüz çevirip, begenmeyler! Ne de erke halq eken! Bu kibi neticede da ilân etilmegen olsa, eñ yaqın vaqıtta beyan etilir, çünki öz kelecegini belgilemege ıntılğan qırımtatarlarğa qarşı infromatsion cenkni alıp barmaq içün, bu eñ kelişikli bir zaman.
Bugünki künde qırımlılarğa vade etilgen ve ya yapılğan areketler – bu şeker keseklerniñ tarqatıluvıdır, onı da halqnı bala sıfatında köstermek maqsadında yapalar. Küçük bala alına ketirlgen millet – kendi kelecegini belgilep olamaz, fikirini ifade etеmez. Talabı – qılıq, mevamı – quypalıq, tabiatı – inatlıq kibi qabul etilecektir. Bala, işte. Qoluna ne berseñ, begenmey. Onıñnen vaqıt coyacaqsıñmı?
Haberlerniñ metini ve nutuqlar kerçekten ayattan uzaq olsalar da, daa müim olğanda, bu kibi informatsion strategiyası kederli bir neticege ketire – sayı cietinden ufaq halqlar küçükleşip keteler, «aqılsız» olalar.
Bazıda bahşış yapmaq ıntıluvları eñ azı añlaşılmay, daa doğrusı işanç doğurmay. Şimdi «Ermeni, bulğar, yunan, qırım-tatar ve alman halqlarnıñ aqlanuvı ve devlet tarafından olarnıñ ilerilevine ve inkişafına qol tutuv tedbirleri» aqqında emir aqqında söz yürütile.
Fermannıñ iqtisadiy tarafına toqunmay, içtimaiy-medeniy meselelerni incelemege isteyim.
Qırımtatar halqını, Qırımda uzun vaqıt devamında yaşağan ve yerli olğan diger halqlarnen beraber, sadece vergul ile ayırğanları, qırımtatarlar tamır halqı statusını almağanı ve iç olmadım, milliy ve medeniye inkişafı yolunda bulunğanını köstermey. «Sıradan biri» olıp qala, amma aynı zamanda, sayısına köre, Qırımda eñ büyük etnik gruppalarından bir olıp, kendi siyasiy menfaatlarını faal şekilde bildirmekte.
Lâkin, birinci baqıştan közge çarpmağan diger şey müim. Bu «şey»,»aqlanuvnıñ» teren, maneviy manasınen bağlı.
«Aqlanuv» sözünde, iqtisadiy destekten ğayrı, daa teren timsaliy manna saqlı – halq yüzüniñ aqlanuvı, kendi ve miras olıp qalğan hatalarnıñ tüzetüvi, adaletsizlikten arınuvı közde tutula.
Arınuv, adaletniñ tiklenüvi – aqçadan daa emiyetli.
Bunda em aqlağan, em aqlanğan soyu müim. Olarnıñ munasebetleri eki taraflı ve daa büyük içtimaiy daireni qaplap almaqtalar. Aqlanuv tedbirleri er kim tarafından qabul etilgen ve tanılğanı taqdirde manasını coymaylar. Birinciden, halq ögünde yapılğan hatalarnı tanımaq kerek.
İşbu hatalarnı yapmağa devam etken devlet, aqlap olamaycaqtır (halqnıñ azatlığı içün küreşken, eñ çoq ürmet etilgen yetekçini qırımğa yibermemek qararı, qırımtatarlarnıñ taqdiri ve tarihına «ürmet»niñ numayışıdır).
Cemaatçılıq ve aqlanğannıñ büyük bir qısımı tarafından, adaletsiz ve zulum olaraq sayılğan devlet aqlap olamaycaqtır. Çünki bu kibi aqlanuv mantıqsız sayılır.
Onıñ içün Mustafa Cemilevniñ qırımtatarlarnıñ aqlanuv aqqında fermannıñ imzalanmasına: «Seniñ maña men kimim aytmağa ne aqqıñ bar» – cevabı ğayet tabiiydir. Küçük degil, ösip büyügen halq içün tabiiydir. Kendi qadirini bilgen adamlarnıñ cevabı. Tamam bu hususiyetler qırımtatarlarnı digerlerden farq ete.
Оlga Duhniç, siyasiy ruhiyatşınas
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
