Aqmescit civarındaki «Abdal» musulman mezarlığında qora qurula, topraqnıñ bir qısmını hristian mezarlarğa berecek olalar. Şeerniñ Rusiye memuriyeti Rusiye kontrolindeki Qırım müftiligine 2020 senesi küzde muracaatta bulunğan edi: memurlar «Abdalnıñ» 12 gektarından yedisini bermege rica etti.
O vaqıt Aqmescitniñ Rusiye memuriyetiniñ yolbaşçısı olğan Yelena Protsenko, koronavirus pandemiyası sebebinden 2020 senesi vefat sayısı resmiy şekilde 8,5% arttı, şeer mezarlığında yer bite. Mesele tarqalğan soñ, Rusiye memurları müftilikke yapılğan muracaatnen beraber musulman mezarları içün yañı topraq bermege planlaştırıla, dep bildirdi. Müftilik ise qarar daa yoq, dep bildirgen edi. Aqmescitniñ musulman mezarlığı ne alda, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.
Keçken küzde Aqmescitniñ Rusiye memuriyetiniñ yolbaşçı muavini Vladimir Parinov «Krım 24» telekanalınıñ yayınında musulman mezarlıqları içün Aqmescit rayonında topraq qıdırıla, dep bildirdi:
«Mezarlıq yedekleri bar. Yaqın bir qaç yılğa yer bar, bunı köremiz. Şimdilik «Abdal» mezarlığınıñ yalıñız şeer sıñırlarındaki yedekleri aqqında aytamız, amma mezarlar içün yañı yer tapmaq içün faal iş kete. Naqliye imkânlarını, yollarnı saqlamaq topraq «Abdaldan» uzaq olmaycaq. Aqmescit rayonındaki işdeşlerimiznen faal çalışamız, çünki bu artıq Aqmescit şeeriniñ sıñırlarından çıqa. Sanitar-epidemiologik talil yapıla. Bugünki künde bu topraq damartıları degil – şahsiy mülkke ait qullanılmağan köy hocalıq payları satın alınacaq. Tahminiy meydan – aman-aman 100 gektar».
Qırımtatar faali Nariman Celâlnıñ Qırım.Aqiqatqa tarif etkenine köre, yarım yıl keçse de, Rusiye akimiyeti musulman mezarlığından ne qadar topraq alacağı kene de belli degil.
Bir çoq qırımtatarı vaziyetten raatsız, çünki bir vaqıtları mezarlıq toprağı büyük emeknen qazanılğan ediNariman Celâl
– Tünevin dostlarım «Abdalğa» bardı ve qora şimdilik bir qaç kün evelsi olğan alda tura. Qurucılıq devam etmedi. Müftilik hadimlerinden birine telefon etip, ne olğanını soradım. Vaziyet quvandırmay, amma topraqnıñ bir qısmını bermek qararı endi bar, dedi. Añlaşqa tek bir şeyleri bar – Yelena Protsenko rica etken 7 gektar degil, 3 gektar berilecek. Faqat qora daa qurulmadı, ve neticede musulman mezarlığından ne qadar alınacaq daa belli degil. O, boş topraq tarafına kete ve qayda aylandırılacaq aytmaq zor. Ebet, bir çoq qırımtatarı vaziyetten raatsız, çünki bir vaqıtları mezarlıq toprağı büyük emeknen qazanılğan edi.
Qırım.Aqiqat jurnalistleri Aqmescitniñ Rusiye memuriyetine ve Rusiye kontrolindeki Qırım musulmanları diniy idaresine izaatlarını almaq içün muracaat etti, faqat bir cevap olmadı.
Nariman Celâl, yerli akimiyet musulman mezarlığınıñ yerini deñiştirüvnen bağlı añlatuv ve teşkiliy işini beceremedi, dep tahmin ete.
Qırımtatarlarnıñ akimiyet ile işbirligi tarihına baqılsa, insanlar bunı musulmanlarğa qarşı tükürik dep sayalarNariman Celâl
– Müftilik de küzden berli resmiy resurslarında bu meseleni aydınlatmadı, añlatmadı – birden qora qurıp başlağanlar. Ebet, bir şeyler eşitir edik: bir-birimizge yardım etmek kerek ve ilâhre – amma suallerimiz qala. Mezarlıqnı planlaştırmaq qıyın degil, bu ter-temiz matematika. Bir çoq insan içün eñ çoq qasevetlendirgen şey, eşitkenim kibi: akimiyetke ev qurmağa, mesken kompleksi ya da «Tavrida» yolu içün topraq almağa kerek olsa, bunı tez çezeler. Mında ise bir qaç aydan berli bir şey yapıp olamaylar, neticede toprağımıznı alalar – dey insanlar. Dinde başqa din vekillerinen topraq paylaşmaq problem olmağanını bildim. Lâkin qırımtatarlarnıñ akimiyet ile işbirligi tarihına baqılsa, insanlar bunı musulmanlarğa qarşı tükürik dep sayalar.
2020 senesi dekabr ayında «Qırımnıñ milliy hatıra şirketiniñ» baş müdiri, işğal etilgen Qırımdaki Rusiye cenaze ve krematoriy birliginiñ prezident muavini Mihail Remez de Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında Qırımnıñ Rusiye akimiyetini mezarlıqlar meselesi sebebinden tenqit etti:
«Qoşma 100 gektar ayırmaq – bu ne yapılacağı belli ve yaqın 300-500 yılğa yetecek 100 gektar ayırmaqnen bir degil. Bunıñnen oğraşqanlarnıñ, ne yazıq ki, kerekli zenaatları yoq ve ne aytqanlarını añlamaylar. Almaniyada soñki 70 yılda yañı mezarlıq qurulmadı. Almanlar ölmeymi? Yoq, olar er şeyge emiyet bereler. Şimdi dünyada endi olğan mezarlıqlar çerçivesinde 40% yerler boşaltıla. Böyle usullar bar – amma kimsege kerekmey».
«Umma» Ukraina musulmanları diniy idaresiniñ müftisi Said İsmagilov emin ki, Rusiye akimiyetiniñ qırımtatarlarğa qarşı siyaseti onı populâr etmeycek.
Musulman cemiyetini pek yahşı añlayım: ebet, açuvlandıra, açuvlandırmaması mümkün degilSaid İsmagilov
– Musulman cemiyetini pek yahşı añlayım: ebet, açuvlandıra, açuvlandırmaması mümkün degil. Müftilik musulman cemiyeti buña menfiy baqacağını bilip, musulman mezarlığınıñ büyük qısmını sessiz bermege razı oldı, dep tüşünem. Qırım müftiliginiñ soñki yedi yılda alıp barğan kollaboratsionizm siyaseti vaziyetinde, bu siyasetni qabul etmeme ve Qırımdaki resmiy din adamlarına nefret müitinde – mezarlıqnıñ büyük qısmını berüv daa çoq nefret doğurır ve ürmetni ğayıp ettirir. Esas Ukrainanı aytsaq, mında er şey regionğa ve yerli akimiyetniñ azırlığına bağlı, çünki musulman cemiyetiniñ, hususan mezarlıqlar meselesini çezmek onıñ vazifesidir.
Said İsmagilovnıñ aytqanına köre, bazı ukrain regionlarında cemiyetniñ talabınen musulman mezarlıqları içün birden topraq berildi.
Paytahtımız Kyiv utansın, yerli akimiyet musulman mezarlığı meselesini soñki on yıl devamında çezmege istemeySaid İsmagilov
– Meselâ, Zaporijjâ, Severodonetsk, Lutsk ve Lvivde böyle oldı. Şeer memuriyeti yardım etti ve bu, şübhesiz, tek yerli akimiyetniñ degil, kütken dinlerge baqmadan vatandaşlarını tüşüngen memleket olaraq Ukrainanıñ itibarını arttıra. Ebet, problemli regionlar da bar, anda mezarlıqlar meselelerini çezmek qıyın ola, bazılarında ise iç çezip olamaylar. Paytahtımız Kyiv utansın, yerli akimiyet musulman mezarlığı meselesini soñki on yıl devamında çezmege istemey. Ölülerni defin etecek yer yoq, amma soñki eki yılda tek bir cevap eşitemiz: krematoriyni qullanıñız. Lâkin islâmda bu yasaq etile. Biz insan topraqqa qaytarılacağına işanamız. Bir çoq kyivli musulman tuvğanlarını başqa regionlarda defin etmege mecbur.
Said İsmagilovnıñ qayd etkenine köre, insanlarnıñ tuvğanlarını maniasız defin etmek ihtiyacı bar, devlet bunı semereli qarşılamalı. Muarririyet, tenqit etilgen Rusiye kontrolindeki Qırım musulmanları diniy idaresiniñ vekillerine fikirlerini bildirmege imkân bere – o, bu ya da ilerideki maqalelerde derc etilecektir.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
2014 senesi Rusiye Qırımnı işğal etken soñ Qırım musulmanları diniy idaresi yapqan areketlerini Qırımtatar Milliy Meclisi ile muzakere etmeyip, Rusiye qanunlarına köre Qırım ve Aqyar musulmanları diniy idaresi olaraq yañıdan qayd etilgen edi.
2016 senesi noyabr ayında Qırımdan köçip kelgen musulman cemiyetleri toplaşıp, esas Ukrainada Qırım Muhtar Cumhuriyeti musulmanlarınıñ diniy idaresini qurmağa qarar aldı. Müfti olaraq Ayder Rustemov saylandı.
2017 senesi oktâbr ayında Ukraina medeniyet nazirliginiñ millet ve din departamenti Rustemov yolbaşçılığında Qırım Muhtar Cumhuriyeti musulmanlarınıñ diniy idaresini qayd etti.
Sergey Mokruşin, Qırım.Aqiqat alıp barıcısı
