Noyabrniñ 2-sinde Qırımtatar resurs merkezi Kyivde "Maña babamnı qaytarıñız!" vesiqalı filmni ilân ete. Müellifler bu filmnen Ukraina ve dünya toplulığınıñ diqqatını yalıñız Qırımdaki siyasiy mabüslerniñ meselesine degil, em de olarnıñ evlâtlarınıñ meselesine celp etmek isteyler.
Qırımtatar resurs merkeziniñ bildirgenine köre, oktâbr ayına olğan malümatqa köre, işğal etilgen Qırımda 200-ge yaqın bala babasız qalğan. Olarnı Rusiye quvetçileri terrorcılıq ve aşırıcılıq ile qabaatlay. Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yaynında alıp barıcı Katerina Nekreçaya Qırımtatar resusrs merkeziniñ yolbaşçısı Eskender Bariyev, "Qırım balalığı" leyhasınıñ koordinatorı Mümine Saliyeva ve qırımtatar faali ve uquq qoruyıcı Lutfiye Zudiyeva ile yañı vesiqalı film ve siyasiy mabüslerniñ balalarına yardım aqqında laf etti.
–Eskender, bu filmni azırlarken, Qırımdaki siyasiy taqipniñ aqibetleri aqqında malümat bermekten ğayrı öz içün angi vazifeler qoydıñız?
On eki bala babaları endi tevqif etilgen soñ doğdıEskender Bariyev
Bariyev: Maqsadımız filmni duyğulı yapmaq edi. Bir qaç yıldan berli bunı arzu ettik ve resurslar qıdırdıq. Filmni kerçek yapmaq istedik. Yani balalar ezberden metinlerni degil, olarnıñ içinde olğanlarnı aytqanlarını istey edik.Şunıñ içün stsenariyni pek yahşı şekilde tüşündik. Filmde beş qaraman. Bu siyasiy mabüslerniñ ve bellisiz ğayıp olğanlarnıñ balaları. Olarnen ruhiyatçılar çalıştı,olarğa sualler berdi. Soñra bu ikâyelerni biz areketleştirüv vastasınen köstermege tırıştıq. Filmniñ azırlanılmasında ziyade bala iştirak etti, amma biz olardan tek beş ikâyeni sayladıq. Çekilgen materiallarnı tarihiy şaatlıq kibi qorantlarğa berecekmiz.
– Film qaç daqqa devam ete?
Bariyev: O yigirmi daqqa devam ete. Amma oña baqqanda ağlaycağıñ kele. Mına buña biz irişmege tırıştıq: seyircilerge babasız qalğan ve olarnı körip olamağan bu balalarnıñ faciasını is ettirmek. On eki bala babaları endi tevqif etilgen soñ doğdı, babalarını körmediler bile, yalıñız fetoresimlerde. Bazıları olarnı hatırlay, bazıları artıq yoq - ve bütün bu ağrı bizim filmimizde kösterilgen.
– Bu ikâyelerde sizge eñ çoq ne tesir etti?
Bariyev: Rustem İsmailov - filmde o babasınıñ fotoresmini alıp, onı sıypay edi. Bellesem, bunı ilk sefer körecek adamlarğa bu levha pek tesir eter.
– İlk nevbette bu film kimler içün yapılğan?
Bariyev: Onı türlü halqara meydanlarda, tedbirlerde köstermege isteymiz. Devamlığı tam olarnıñ talaplarına köre yapılğan. İlk kösterilüvi türlü memleketlerniñ Ukrainadaki elçileri içün olacaq. Bundan ğayrı film festivallerde iştirak etecek. Şunıñ içün televizion kanallarda onı yalıñız keledejk sene köstermek mümkün olacaq.
– Mümine, bu film siziñ "Qırım balalığı" leyhañızğa nasıldır yardım etip olurmı?
İnsan ya da cemiyet yüz-yüzge siyasiy tazyıqnen qarşılaşqanda bu ağrını toplamağa ve ümütke çevirmege ögrenmekni pek müimMümine Saliyeva
Saliyeva: Ağrı mahv etken ve icadiy ola bile. İnsan ya da cemiyet yüz-yüzge siyasiy tazyıqnen qarşılaşqanda bu ağrını toplamağa ve ümütke çevirmege ögrenmekni pek müim. Qırımtatar halqınıñ soñki yedi yıl devamında yüz bergen vaqialarğa qarşı özüni tutmağa ögrengeni esassız, qanunsız ve siyasiy sebeplerden apishanelerge qapatılğanlarnıñ mudafaası esnasına qoşulmağa maña küç berdi. Bugünde 197 bala babasız qaldı. Er bir ikâye menim göñlümde ayrı bir yer ala ve er biri eşitilmek kerek: bala tintüvni nasıl keçirdi, ayırılıqnı nasıl yaşay, nege irişti. Bütün bularnı "Qırım balalığı" saifesinde yayınlamağa tırışamız.
– Yani tintüv ayrı bir sınavdır?
Saliyeva: E, 2015 senesinden başlap Qırımda ilk böyle taqipler başlağanda biz balalarnıñ tintüv kününi pek ağır keçirgenlerini añladıq. İhtisasiy ruhiyatçılarnıñ yardımı kerek olğanını birden añladıq. Balarlarnen bugünde de ruhiyatçılar çalışa. Ruhiyatçılar saifelerimizge yazıp, göñülli olaraq yardım etmege azır olğanlarını aytalar. Cezahanede babaları ile körüşüv de stress, olarnı azırlamaq kerek. Daa diger reabilitatsiya türleri bar.
Saliyeva: Tintüvler olıp keçken soñ ilk aftaları balalar mektepke ketmege istemeyler. Olar cemaatnıñ, sınıfdaşlarınıñ, ocalarnıñ munasebetinden qorqalar. Ve bu qorqu oquv esnasını toqtata bile. Bazı vaziyetlerde analarnen beraber mektepke ketemiz, analarnı azırlaymız. Ruhiyatçılar da iç bir qorqu oquv esnasına tesir etmemek kerek olğanını balalarğa añlatmağa tırışılar. Siyasiy mabüslerniñ qorantaları ile yaqın temasta olğanlar propagandistlerge inanmaylar ve bu quvandıra.
– Lutfiye, pervasız olmağanlar babasız qalğan balalarğa nasıl etip yardım ete bileler?
Zudiyeva: İlk nevbette, uquq qoruyıcı teşkilâtlarnı ve Qırımda balalarnıñ aqları ile oğraşqan teşkilâtlarnı ve elbette pervasız olmağanlarnı bu balalarnıñ babalarınıñ azat etilmesi içün birleşmege çağıramız. Bu balalarğa kene bütün olğan qoranta yardım etip olur. Ve umumen bu balalarnıñ vaziyetini eyilleştirmek içün faydalı olğan er angi teşebbüs alğışlana. Adamlar "Qırım balalığı" leyhasınıñ koordinatorı Mümine Saliyevağa muracaat etip, öz yardımın teklif ete bileler.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Rusiye apsinde tutulğan qırımlılar
2014 senesi baarde Qırımnıñ Rusiye işğalinden soñ yarımadada Rusiye quvetçileri mustaqil jurnalist, vatandaş faalleri, qırımtatar milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» ve «Tebliğ Cemaatı» teşkilâtlarınen alâqaları bar olğanından şübheli sayılğan insanlarnı apiske alıp başladı.
Ukraina Yuqarı Radasınıñ İnsan aqları vekâletlisi Lüdmila Denisovanıñ kâtibiyeti 2020 senesi noyabr ayında Rusiye tarafından siyasiy sebeplerden taqip etilgen insanlarnıñ sayısı 130 ola, dep bildirgen edi.
Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ malümatına köre, 2020 senesi oktâbr ayınıñ soñuna qadar eñ az 110 kişi Qırımda siyasiy sebepli ya da diniy cinaiy taqipler çerçivesinde azatlıqtan marum etildi.
Siyasiy mabüslerge qol tutuv programmasınıñ reberi, «Memorial» aq qorçalayıcı merkeziniñ şura azası Sergey Davidisniñ bildirgenine köre, merkezleriniñ cedvelinde 315 insan bar, 59-ı – qırımtatarıdır.
Aq qorçalayıcılar ve advokatlar bu cinaiy davalarnı siyasiy, milliy ya da diniy sebeplerden taqip dep adlandıra. Rusiye akimiyeti bu sebeplerni inkâr ete.
