Mahsus Qırım.Aqiqat içün

Aqşeyh – Qırımda «internet vastasınen terrorizmni aqlav ve propagandasınen» bağlı daa bir cinaiy dava peyda oldı. Eki ay evelsi FSB qırımtatarı, tiş tehniki Server Bariyevni tuttı, amma aqşamğa yaqın bir yerge ketmeycek şartınen evine yiberdi. Rusiye mahsus hızmetleri Bariyevni nede qabaatlay, «Qırım birdemligi» birleşmesi tarif ete.

Server Bariyev – Qırım devlet tibbiyet universitetiniñ mezunı, soñki yılları stomatologik hızmet kösterdi. Şimdi ise yañı deñişmelerge azırlanmalı – Bariyevni FSBde tahqiqat tedbirleri ve mahkeme toplaşuvları bekley.

Aqşeyhli tiş tehniki Rusiye uquq qoruyıcıları tarafından Rusiye Ceza kodeksiniñ 205.2 maddesiniñ 2-nci qısmına istianden cinayet yapqanından («terror faaliyetini kerçekleştirüvge açıq çağıruv, terrorizmni açıq aqlav ya da internet vastasınen terrorizm propagandası») şübheli sayıla. Daa evel Qırımda aynı maddege istinaden qırımtatar faali, qırımlı vatandaş jurnalisti Nariman Memedeminov apiske alınıp mahkeme etilgen edi.

«Qollarına baş arqasına al!»

Aprelniñ 6-nda saba erte «Qırım birdemligi» aq qorçalayıcı cemaat areketi Aqşeyh qasabasında keçirilgen daa bir tintüv aqqında bildirdi – bu sefer qırımtatarı Server Bariyevge kelgenler. Evi ögünde adet üzre GAZel tura edi, anda Rusiye OMON hadimleri bar edi ve qasevetlengen qomşular çapıp keldi.

Bariyevge kelgen Rusiye quvet müessiselerini kimse bilmey edi. 2019 senesi yanvar ayında «E»Merkeziniñ hadimleri onı endi «ziyaret etken» edi, amma o vaqıt onı tutmadılar. Soñra faal taqip etilgenini kördi.

«Bugün saba saat altı buçuqta bizge tintüv keçirmege keldiler, ana-babamıznıñ qapusını qaqıp başladılar. Server taqırdı eşitip çıqtı. Olar ev kilitini sındırıp kirgenler. Aqayım özü açar dep, qapunı tiymemege rica etti. Oña qıçırıp başladılar: «Qollar baş arqasına!». Maña da aynısını aytqanlar. Men kiçik balam bar dedim, onı qaldırıp olamayım. Maña kene de çıqıñız dediler. Qollarında avtomatlar bar edi, Serverge ters ketmege emir etkenler», – dep hatırlay Server Bariyevniñ ömür arqadaşı Leniyara Davlâtova.

Qadınnıñ aytqanına köre, soñra uquq qoruyıcılar bütün evni baqıp, anda bulunğanlarnı baqmağa istedi. Evge eki şaat kirdi.

«Baqıp başladılar, ayaqqaplarınen kirdiler. Büyük oğlum uyandı, qorqtı. Meni balalarımnen qaldırdılar, yanımızda bir erkek turdı, amma soñra onı ana-babamıznıñ evine alğanlar, bizge ise çıqmağa izin bermediler. «Ne içün tintüv keçiresiñiz?», – dep sorasam, soñra añlatırlar, dep aytqanlar.

Soñra bir erkek kirdi, protokol yazıp başladılar. Qaç yıldan berli evlimiz, qaç yıldan berli beraber yaşaymız, dep soradı. Soñra ev vesiqalarını qıdırdılar, men haberim yoq, dep ayttım. Bu vesiqalarnen aqayıma ketkenler», – dep devam ete Leniyara.

Tintüv saba doquzğa qadar devam etti. Qoranta advokatlarnen bağlanıp olamadı: cep telefonları alındı. Tışarıda turğan qomşu ve soy-soplarını uquq qoruyıcılar çetleştirdi. Olarğa video ve foto çıqarmağa yasaq etildi.

«Balalarğa ayaq yolğa çıqmağa bermediler, qızımnı yuqlatmağa istedim, amma buña da izin bermediler. Başqa odalarda ne oldı – bilip olamadım. Maña protokol qaldırmayıp, aqayımnı alıp ketkenler, qalğanını – bilmeyim», – dep tarif ete Leniyara.

Server ve Leniyaranıñ çağına yetmegen eki balası bar, tintüv vaqtında olar da evde edi.

Hırsızlanğanına dair ariza

Server Bariyev alıp ketirilgen soñ, ömür arqadaşı aqayı hırsızlanğanına dair ariza bermek içün Aqşeyh rayonınıñ polisine ketti.

«Aqayım Bariyev Serverniñ hırsızlanğanına dair ariza yazmaq içün poliske kettik. Bizni soraştırğanlar, saba 6-dan soñ kelgenler, özüni tanıtmadılar, bir protokol qaldırmadılar, eki evde tintüv keçirgenler, dep ayttım. Qayda alıp ketkenlerini aytmadılar, bulunğan yerini bilmeyim. Cep telefonlarımıznı da alğanlar, kimsenen bağlanıp olamayım. Arizada er şey nasıl olğanını yazdım. Onı qabul etip, bekleñiz dediler. Yerli poliste aqayım yoq edi», – dep tarif etti Leniyara.

Vaqıt keçken soñ Leniyara prokuraturağa telefon etti:

– Uquq qoruyıcılar tintüv keçirmege kelgende vesiqalar bere, – dep aytqanlar oña prokuraturada.

– Maña bir şey qaldırmadılar.

– Poliske telefon etmeñizni tevsiye etem, bunı çezsinler.

– Ariza yazdım, telefon eterler, dep ayttılar.

– Uquq qoruyıcı organınıñ hadimi sizge telefon eter, demek. Prokuratura insanlarnı qıdırmay ve telefonda mesleat keçirmey, – dep ayttı özüni tanıtmağan prokuratura hadimi ve qapattı telefonnı.

Sekiz saattan soñ Server Bariyevni Qırımnıñ Advokatlar palatası yardımınen tapıp oldılar – erkek içün devlet advokatı çağırıldı. Soy-sopları başqa imayecinen – qırımlı mustaqil advokat Edem Semedlâyevnen añlaşqanlar. O, yerli FSB idaresine yol aldı, amma onı kirsetmediler. Aqşamğa doğru advokat müvekkilinen körüşip oldı. Server Bariyev bir yerge ketmeycek şartınen yiberildi.

Server Bariyev evge qaytıp, FSB hadimleri evine sürip kirdi ve sert bir şekilde onı tuttı, dep tarif etti. «Laflarından kim olğanlarını añladım. Turıp kiyindim, apayımnı tenbiledim», – dep hatırlay erkek.

Avtomatlı Rusiye uquq qoruyıcıları oña ters ketmege emir berip, qırçma taqtı, soñra sorğu başladı. Silâlı tintüvniñ sebebi olaraq «VKontakte» içtimaiy ağında «terrorizm propagandası»olaraq tanılğan islâm mevzulı paylaşuv aydınlatıldı. Bariyev içtimaiy ağdaki saife ve paylaşuv onıñ olğanını tanığan kâğıtlarnı imzaladı. Sorğuda qırçma çıqarıldı.

Tintüvden soñ Bariyev beyaz mikroavtobusqa mindirildi, mahsus hızmetlerniñ hadimleri ise daa sert yanaşıp başladı.

«Sessiz olayım dep, köksüme urğanlar. «Ağzını qapatıp, indeme» dep aytqanlar, közlerime şapka kiyildi, ögdeki oturğıçqa zıncırnen bağladılar. Soñra sessiz kete edik. Başta qayda ketkenimizni añlamadım, çünki yollarda anda-mında burula edik. Soñra Aqmescitke ketkenimizni añladım», – dep hatırlay Bariyev.

Qırımdaki Rusiye FSBsiniñ idaresi binasına kelgende hadimlerden biri Bariyevge gaz maskasını kösterdi. «Bunı işkence iması olaraq añladım. Soñra daa eki mazallı ketirildi. Mennen laf etip başladılar», – dep ayta qırımtatarı.

Bariyevni çeşit odalarğa aldılar, içtimaiy ağda paylaşqanlarını imzalamağa ayttılar. Soñra alt qatqa başqa tahqiqatçığa ozğardılar – tekrar aynı şey oldı. Bariyevge advokat aqqı teklif etildi ve o, «Qırım birdemliginen» işbirligi yapmağa niyetlene, dep bildirdi. Rusiye uquq qoruyıcıları olarnıñ faaliyetini añlamağanlarını aytıp, cemaat teşkilâtlarınen işbirliginden vazgeçtirmege tırıştı. Soñra añlaşılğanına köre, advokat Edem Semedlâyev şu vaqıt binağa kirsetilmegen edi.

«Men olarğa «Qırım birdemligi» olmasa, Qırımda insanlarğa ne olacağı belli olmaz edi, dep ayttım. Menim advokatlarnıñ tışarıda turğanından ve olarnı kirsetmegenlerinden haberim yoq edi. Şunıñ içün eñ azından devlet advokatı – Qırım palatasından çağırılsın dedim. Soñra imayeciler Edem Semedlâyev ve Nazim Şeyhmambetov bina ögünde edi, amma olarnı kirsetmegenlerini bildim», – dep ayttı Bariyev.

O, devlet imayecisi yardım etmege istemegen edi, dep qoştı: «O, menim içün müim şeylerni añlatmayıp, vaziyetni maña qaldırdı. Menim uquqiy tasilim yoq. Qarar alıp, kâğıtlarnı añlamaq zor edi».

Soñra oña advokatınen beraber FSB binasını terk etmege izin berildi. «Olar insanlarnı işkencege oğratmay, dep aytqanlar. Men itiraz bildirip, Qırımdaki adiselerni, hususan Renat Paralamovnıñ hırsızlanıp işkencege oğratılğanını hatırlattım. Bunı yahşı hatırlaymız. Olar inkâr ete ediler», – dep ayttı Bariyev.

Server Bariyev tışarı çıqqanda añlaşqan advokatınen körüşti ve bütün kün neler olğanını – sabadan FSB idaresiniñ binasından çıqqanına qadar neler olğanını tarif etti.

«Bu adiseni er kes yerini bilsin dep cemaatqa qarşı yapılğan basqı ve belli bir işaret dep sayam. Amma sağlam cemiyette buña yer yoq», – dedi Bariyev.

«Hizb ut-Tahrir» islâm firqasınıñ ğayelerinen tanış oldı»

Rusiye tahqiqatınıñ versiyasına köre, 28 yaşında Server Bariyev 2016 senesinden başlap «Rusiye Federatsiyasında yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» islâm firqasınıñ mefküresinen «VKontakte» içtimaiy ağında tanış oldı», ve «terrorizm mefküresi ve ameliyatını doğru, qoltutulması ve riayet etilmesi kerek kibi tanığan edi».

Cinaiy dava açuv qararında 2022 senesi aprelniñ 6-na qadar Bariyev içtimaiy ağında, tahqiqat mütehassıslarınıñ hulâsasına köre, «Hizb ut-Tahrir» faaliyetini aqlav alâmetli paylaşuvlar yaptı, dep qayd etile.

Mekzür teşkilât 2003 senesi Rusiyede terror teşkilâtı olaraq tanıldı, amma Ukrainada ve çoqusı Avropa memleketinde yasaqlanmadı. Rusiyedeki aq qorçalayıcılar bu yasaqnı yıllarnen temyiz ete ve bu firqanı terror teşkilâtları cedveline kirsetüv qararını hata dep saya. 2014 senesi Rusiye Qırımnı işğal etken soñ, eñ az 90 qırımlı musulman bu teşkilâtnen alâqası bar olğanında qabaatlanıp apiske alındı. Olar terror faaliyetine bağlı olğanlarını inkâr ete, apiske alınğanlarını ise «siyasiy ve diniy fikirleri sebebinden repressiya» dep adlandıra. Tutulğanlarnıñ 98%-ı – qırımtatarlarıdır, dep qayd ete «Qırım birdemligi».

«Bariyevniñ areketlerinde Rusiye Federatsiyası Ceza kodeksiniñ 205.2 maddesi 2-nci qısmındaki cinayet («Terror faaliyetine açıq çağıruv, terrorizm aqlavı ya da internet vastasınen terrorizm propagandası») yapqanını köstergen malümatnı köz ögüne alıp, qarar çıqarıldı: cinaiy dava açılacaq», – dep yaza Rusiye FSB üyken tahqiqatçısı Aleksandr Lavrov.

Maddege köre, üç yüz biñden bir million rublege qadar para cezası ya da beş yıldan yedi yılğa qadar apis cezası berile.

Advokat Edem Semelâyev içtimaiy ağdaki paylaşuv aqqında tarif etti: «Bu «Ar-Raya» gazetasınıñ maqalesi, tahqiqatçı onı Hizb ut-Tahrirniñ propagandası olaraq tasnif ete. Server Bariyev FSBde olğanda «VKontakte» içtimaiy ağında bu maqaleni paylaştı ve onı silmege azır olğanını bildirdi. «Ar-Raya» gazetası aftada bir kere islâm siyasiy firqasınıñ parasına arapça basıla, dep qayd ete «Qırım birdemligi».

Edem Semedlâyevniñ bildirgenine köre, imaye, Rusiye FSBsi çalışqan mütehassıs ve ekspertlerniñ hulâsalarını ve cinaiy davanıñ diger malümatını mahkemede temyiz etecek.

«Mütehassısnıñ hulâsası bar. Cinaiy dava çerçivesinde ekspertiza olacaq», – dep ayttı Bariyevniñ imayecisi.

FSB tintüviniñ videosı

Tintüvden bir afta keçken soñ, aprelniñ 13-nde, Rusiye kontrolindeki Qırım ükümeti tarafından kontrol etilgen «Krıminform» neşiri Rusiye FSBsi Server Bariyevni tutqan operativ çekimniñ parçalarını aydınlattı.

Videoda – kamuflâjlı silâlı insanlar Server Bariyevniñ ev qorasından atlay, «Svitâz» pulemöt pıştavları ev tarafına baqa. Operativ çekim ne içün o qadar vaqıttan soñ derc etildi – belli degil. Rusiye FSBsi bir şey izaatlamay, tek iş versiyası aqqında ayta.

«Ters çıqamız!», – dep qıçırdı Rusiye uquq qoruyıcılarından biri daa uyanamağan Bariyevge. Bariyev qollarını köterip kete edi. Soñra Bariyevni urbasından tutıp, divarğa ite, işdeşleri ise qollarına qırçma tqa. Server Bariyev evelden evniñ araba qapusına kelgen maşinağa mindirildi, kimse tutulğanını körmesin dep yapqanlar. Soñunda onı Aqmescitteki FSB idaresiniñ binasına ketireler ve merdivenden yuqarı çıqalar.

Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısı Sergey Aksenov bu paylaşuvnı Telegram kanalında qısqa izaatlap, Rusiye mahsus hızmetlerine daa bir kere minnetdarlıq bildirdi.

Server Bariyev bu çekimlerni «azırlanğan» dep, FSB evinde tintüv keçirmek içün silâlı insanlarnı boşuna celp etti, dep tüşüne.

«Doğğanımdan berli Aqşeyh qasabasında yaşayım – ana-babam anda köçken edi. Babam qasabada tişçi olıp çalıştı ve tanılğan edi. Oquğan soñ men mında tişçi olıp çalışıp başladım. İnsanlar meni bu saada mütehassıs ve din kütken musulman dep bile, men namaz qılam, qorantam islâm dinine köre yaşay. Meni terrorizmde qabaatlamağa tırışalar, amma insanlar – qomşu, dost, soy-soplarım buña qulaq asmağanını körem. Qırımtatar halqı buña inanmay», – dep ayta Server Bariyev.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.