«Fikir» rubrikası, mahsus Qırım.Aqiqat içün
Rusiye Telükesizlik şurasınıñ reis muavini, sabıq Rusiye prezidenti Dmitriy Medvedev, Qırımnı Ukraina terkibine qaytaruv ğayesi bile «kerçek cenk başlaması» içün bir sebep ola. Qayd etmeli ki, Medvedev bu cenkte Ukrainanıñ ğalebesi topraq bütünliginiñ ğayrıdan tiklenmesi olacağını aytqan Ukraina reberleriniñ beyanatlarına bu şekilde cevap bermedi. Bu İtaliya barışıq planına berilgen bir cevap – İtaliya reberligi Rusiye ve Ukraina arasında cenk toqtatıluvınen bağlı muzakerelerniñ kün tertibini teklif etti.
Körgenimiz kibi, Avropada siyasetçiler Kreml betini qoruvnen ve halqara uquq normalarına qaytuvnen qasevetlengenini tüşünmege devam ete. Kreml ise aksine: Medvedev bütün dünya halqara uquqnı o ve Putin begengeni kibi qabul etmeli, dep tüşünedir. Yoqsa – cenk olur. Ve bu yanaşuv deñişmemeli: «Rusiyede Qırım taqdirini muzakere etmege razı olacaq siyasiy küç yoq ve olmaycaq. Bu milliy satqınlıq olur edi», – dep ayta Dmitriy Medvedev.
Qırım meselesi Putin içün bar oluv meselesi ola, çünki Qırım yarımadasınıñ işğali ve ilhaqı zemaneviy Rusiye rejimini şekillendirmege imkân berdi
Putin etrafında olğan esas oyuncılardan biriniñ aytqanları bizni vaziyetke kerçekçi olaraq baqmağa mecbur ete. Birinciden, Rusiye reberligi Ukraina topraq bütünligi meselesini nazariye olaraq bile baqmay. Putinniñ bam-başqa maqsadı bar, eminim – diger Ukraina regionlarında «Qırım modelini» qullanmaq ve bu sefer kene Rusiye topraq bütünligine qast etüv aqqında aytmaq. Ekinciden, Qırım meselesi Putin içün bar oluv meselesi ola, çünki Qırım yarımadasınıñ işğali ve ilhaqı zemaneviy Rusiye rejimini bir çoq ceetten şekillendirmege imkân berdi.
«Qırımdan evelki» Rusiyede bazı serbest tüşüncelerge izin berile edi ve resmiy kün tertibinen razı olmağan insan birden «milliy hain» olaraq ilân etilmegen edi. Amma Qırım işğalinden soñ büyük devlet kün tertibi tek devlet ve propagandasınıñ yönelişlerini degil, cemiyetniñ areketlerini de belgilep başladı. Putin içün Qırımdan vazgeçüv – rejimniñ özünden vazgeçüv kibidir.
Dmitriy Medvedevniñ yañılğan bir şeyi bar, dep tüşünem: zemaneviy avtoritar rejim viranelerinde peyda olacaq Rusiyede siyasiy küçlerniñ raqibeti olacaq, olar memleketni qomşularınen ve medeniy dünyanen işbirligine qaytaruv retseptlerinde raqip olacaqtır. Ve bu vaziyette, eminim, Qırımnı Rusiye olaraq körecekler çoq olmaycaq.
Putin içün Qırımdan vazgeçüv – rejimniñ özünden vazgeçüv kibidir
Amma bu – yıllar soñra. Şimdilik ise Moskva ve Kyivniñ muzakere iştirakçileriniñ laf eteceklerinen bağlı fikirleri bir-birine zıt kele – şunıñ içün bu muzakereler toqtadı. Ukraina içün muzakerelerniñ maqsadı – cenk toqtatıluvına irişmek, topraq bütünligini ğayrıdan tiklemek ve suveren inkişaf aqqını ğayrıdan tiklemek. Rusiye içün muzakereler Ukrainanıñ suverenitetinden vazgeçüvinen ve işğal altındaki topraqlarınıñ Rusiye olaraq qabul etmesinen yekünlenmeli, ğaliba. Şu sebepten diplomatlar degil, toplar laf etmege devam ete.
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
Vitaliy Portnikov, kyivli jurnalist, Qırım.Aqiqat müellifi