Keçken asırnıñ 80-90 yıllarında qırımtatarlarnıñ yarımadağa avdetini vesiqalaştırmağa imkân oldımı? Ne içün ukrain ve çetel jurnalistleri avdet mevzusınen meraqlanıp başladı? Halq acısını fotosuret vastasınen ifade etmek qıyınmı?
Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ «Qırım aqşamı» efirinde «Ukraina sesi» («Golos Ukrainı») neşiriniñ közeticisi ve fotojurnalisti Oleksandr Klimenkonen subetleşemiz.
– İlk işleriñizni ne zaman yapqan ediñiz?
İnsanlar narazılıq köstere, qırımtatarlar içün musaviylik talap ete edilerOleksandr Klimenko
– Men bunı ilk defa 1987 senesi Qarasuvbazar yanındaki Zuya qasabasında körgen edim. Maşnada ketken arada bir lager kördim. Anda qırımtatarlar turıp narazılıq köstere, ellerinde Lenin ve Gorbaçovnıñ resimleri bar edi. İnsanlar narazılıq köstere, qırımtatarlar içün musaviylik istey ediler. Bu maña hucur olıp köründi, çünki 1987 senesi edi, perestroyka kete, amma daa iç bir kütleviy narazılıq yapılmağan edi. Men bunı çekip, bu bir tarih olğanını is ete edim.
– 80-nci yıllardan soñ qırımtatar mevzunı taqip etken ediñizmi?
– Ebet taqip ettim, çünki meraqlı edi. 1989 senesi men bir daa Qırımğa bardı, o zaman «Silski visiti» gazetasında çalışa edim. Bizim Nataşa Litvinenko degen jurnalistimiz bar edi. Biz yaqında avdet etken insanlarnı taptıq. Men Elzara Batalovanı rast ketirdim, o zaman o kiçkene bir qızçıq edi. Şimdi ise o Ukraina halq artisti. Enver Mecitovnı hatırlayım. O, maña 1918 senesi Qırım, Bağçasarayda doğğan dep yazılğan pasportını köstergen edi, lâkin milleti – «tatar» dep yazılğan, qırımtatar dep yazmaq yasaq edi. Qarasuvbazarda yaşağan qartbaba ve qartananen beraber, olarnıñ sürgünden evel Sudaq yanında yaşağan Ay-Serez qasabasına ketmege qarar berdik. Kelip çıqqan soñ, olar eski mezarlıq yerini kösterip, baştaşlarından yasalğan bir şeyni kösterdiler. Olar evel yaşağan evine de bardıq. Anda başqa insanlar yaşay edi, kelip olarnen selâmlaştıq. Olar masa dontaqan edi. Lâkin ne qadar qılaysız alda olğanımnı hatırlayım.
– Bundan soñ Qırımğa ne qadar sıq bara ediñiz?
– 1992 senesi mayısnıñ 18-nde qırımtatarlarnıñ sürgün hatırası kününe barğan edim. Anda Mustafa Cemilev, ağlağan qartbaba ve qartanalar bar edi. Ondan soñ da pek çoq barğan edim.
– 2014 senesi Qırımğa barğan ediñizmi?
– Meydanda biraz yaralanğanım içün Qırımğa barıp olamadım.
– Maqaleler, reportajlar ve malümat olğan olsa, ne içün 2014 senesi Ukrainanıñ qıta qısmında qırımtatarlar aqqında pek çoq şey bilmey ediler?
– Men ve Qırımğa raatlanmağa barğan insanlar çoq şey bile ediler. Lâkin umumen bu aqta çoq aytmaq ve subetleşmek kerek edi.
– Qırımda angi yerni daa ziyade sevesiñiz?
– Biz apayım ve oğlumnen Qırımda 10 yıl raatlandıq. Eñ sevgen yerlerim – Yalta ve Aqyar. Anda menim dostlarım qaldı. Pek acınıqlı şey. Qırımda Rusiye Federatsiyasınıñ ilhaqı devam etkence, men anda asla barmam.
(Metinni Anna Danilova azırladı)
