İyül 1-de Kyivde «Hıdır dede» qırımtatar masal filminiñ ilk kösterilüvi keçti. Ukraina telükesizlik hizmeti, Rusiyedeki «ziyankâr merkez»ge çalışqan kişilerniñ filmniñ kösterilüvine yol bermeycek olğanlarını bildire. Mahsus hizmetniñ malümatına köre, olar kinoteatr yanına piket ile çıqmaq ve filmniñ yaratılması teşebbüsçileri üstüne zelönka (yeşil tüste tibbiy spirtli irinti) tökmek istey ediler. Faqat, SBUnıñ bildirgenine köre, suiqastçılar planlarını ömürge keçirmeden evel yaqalandı.
«Hıdır dede»niñ Ukrainada ilk kösterilüvi Kyivdeki «Jovten» kinoteatrında keçmekte edi. Qırımtatar masal filmini Qaradeniz production yarattı.
Studiyanıñ matbuat ilânında: «Hıdır dede»niñ premyera kösterilüvinde bulunmaq nasip olğan insanlar 18-nci asırdaki Qırımnıñ avasına daldı. Filmniñ qaramanları – büyüklerge ürmet köstergen, yolcularnen ötmegini paylaşqan, alicenaplıq ve merametke seslengen, sevgen ve sevgini coymağa qorqqan, adaletsizlikten qıynalğan ve yamanlıqqa qarşı küreşken adiy insanlardır», – denile.
Premyera tolu zal topladı. Kösterilüvde, pek çoq Kyivde yaşağan qırımtatar milliy areketiniñ iştirakçisi ve olarnıñ balaları buluna ediler. Filmni taqdim etmek içün Qırımdan film stsenaristlerinden biri Lilâ Bucurova ve Qaradeniz production studiyasınıñ baş müdüri Elzara İslâmova keldiler. Toplaşqanlar ögünde Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilev de çıqışta bulundı.
Tedbir endi bitken soñ SBUnıñ saytında, nasıldır şahıslar kino kösterilüvine yol bermemekni planlaştırdı, lâkin yaqalandılar, dep bildirildi.
Cemiyet ğıdalanuv müessisesinde qamaçavğa alıp tutuv
Ukraina telükesizlik hizmeti, filmniñ taqdimine «Rusiyedeki ziyankâr merkezge tabi olğan şahıslar» keder etecek ediler, dep iddia ete. Bildirüvde olarnıñ soyadları bildirilmey.
SBUnıñ versiyasına köre, provokatsiyanıñ teşkilâtçıları «Kyivde 100 kişini para ile tutıp, olarnı, sanki ukrain milletçileri olğan, üç gruppağa bölmek kerek ediler». Ukraina telükesizlik hadimleriniñ bildirgenine köre, birinci gruppa qırımtatar halqınıñ liderlerine qarşı narazılıq tedbirini keçirmek, ekincisi – zalda vereqalar atıp, dağıtmaq ve üçüncisi – film yaratılmasınıñ teşebbüsçileri üstüne zelönka tökmek kerek ediler.
Faqat, SBUnıñ malümatına köre, tedbirniñ teşkilâtçıları cemiyet ğıdalanuv müessiseleriniñ birinde azırlıq keñeşi esnasında yaqalandı. Olardan zelönka, plakatlar, vereqalar ve atta «ecnebiy kuratorlardan alınğan talimatname» müsadere etildi.
SBUnıñ matbuat hizmeti, yaqalanuv esnasında müsadere etildi dep tanıtılğan predmetlerniñ fotoresimlerini derc etti. Olarnıñ arasında A4 yapraqlarında bastırılğan ve üstünde «Hıdır dede» filminiñ stsenaristi Lilâ Bucurova ile Rusiye tarafından tayin etilgen Qırım başlığı Sergey Aksönov qol tutuşqan fotosuretler de bar. Bu fotosuret altında «Hanba zradnıkam» (satqınlarğa ayıp olsun – QA) yazısı yazılğan. Yaqalanuv vaqtında müsadere etilgen dep bildirilgen plakatlarda «İudalar! Ukrainanı qaç parağa sattıñız!» ve «Moskov çömezlerine ayıp olsun» yazılğan.
Bu adise münasebeti ile SBU Ukraina Cinayet kodeksindeki 161-nci maddeniñ 3-nci qısmı – ırqqa, milletke ya da dinge ait olğanlarına köre vatandaşlarnıñ müsaviyligini bozuv – boyunca cinaiy işniñ alıp barılmasını başlattı. Bu maddeniñ sanktsiyası, 2 yıldan 5 yılğace azatlıqtan marum etüvni tayin ete.
Mahsus hizmet yaqalanğanlarnıñ ne soyadlarını, ne de temsil etken teşkilâtlarını bildirip, yalıñız olar, iyün 20-de Macaristannıñ Ukrainadaki elçihanesi yanında narazılıq tedbirini teşkil etkenlernen aynı kişiler olğanını bildirdi. «Golos UA» agentligi, bu tedbirde onlarca insan iştirak etip, Macaristannıñ baş naziri Viktor Orbannıñ areketlerine qarşı narazılıq köstergenlerini bildire. Tedbirde çıqarılğan videoda onıñ alıp barıcısı Macaristan ükümetini, Ukrainadan Zakarpatyeni tutıp almaq istegeninde qabaatlay. Tedbir esnasında piketçiler Viktor Orban sıfatındaki qorqulıqnı çıqarıp, kötekledi ve yaqmağa tırıştılar.
«Golos UA»nıñ bildirüvinde Macaristan elçihanesi yanında narazılıq köstergenlerge «Kyiv Volontörlar yüzlügi»niñ faaliyetçileri denile. Mediada böyle bir teşkilât başqa iç de añılmay. Buña oşağan adı ile «Dobrovolâ Volontörlar yüzlügi» adlı birleşüv bar. Onıñ rehberi Natalya Voronkova Qırım.Aqiqat muhbirine, teşkilâtınıñ Macaristan elçihanesi yanındaki piketke iç bir alâqası olmağanını bildirdi.
Birinci skandal degil
«Hıdır dede»niñ Kyivdeki kösterilüvinde çoq polis hadimi buluna edi. Arttırılğan telükesizlik tedbirleri nenen bağlı, seyircilerge bildirmediler. Azırlanması iddia etilgen provokatsiya aqqında endi kösterilüvden soñ belli oldı.
Meclis reisi Refat Çubarovnıñ aytqanına köre, bazılar, böyle provokatsiyanıñ kerçekten de azırlanğanından şübhelene edi.
Çubarov Facebookta: «Ne olsa da, Ukraina uquqqoruyıcı organları – SBU ve Ukraina Milliy polisine, eñ azından yarısı balalar olıp, yüzlerce insan toplanğan yerde ideal tertipniñ temin etilmesi içün minnetdarlığımı bildirmek isteyim. Bildirüvniñ doğrulığına kelgende ise, yarın sabadan SBUğa, provokatsiyanıñ azırlanması aqqında, provokatsiyanı icra etecek olğan şahıslarnıñ soyadları ve adlarınıñ bildirilmesi ile açıq surette daa tolu malümatnı bermek daveti ile müracaat etecem», – dep yazdı.
Meclis başlığı tafsilâtlarnı ögrene bildimi – belli degil. Onıñ telefonı bütün kün qapalı edi. SBU spikeri Yelena Gitlânskaya Qırım.Aqiqat içün yaqalanğanlar aqqında malümatnı izalamaq istemedi.
«Hıdır dede»niñ Kyivdeki taqdiminden evel bu masal, yaratılğan yeri olğan Qırımda taqdim etildi. Ondan soñ da mediada qızğın davalar başlandı. Lâkin sebebi başqa edi.
Taqdimge Qırımnıñ şimdiki medeniyet naziri Arina Novoselskaya keldi. Öz çıqışında o, Qaradeniz production müdüriniñ muavini Lilâ Bucurovağa, Qırım ükümeti ile emekdaşlıq yapqanları içün minnetdarlıq bildirdi. Buña cevaben Bucurova Facebookta, «indemeyip bildirilgen razılığı ile telükesizlik hadimleri başqa türlü fikirlev içün qırımtatarlarnı taqip etken» ükümetnen emekdaşlıq yapmağanını yazdı.
«Hıdır dede»niñ taqdiminden soñ «Krıminform» haber agentligi bir bildirüv darqattı. Onda, film Rusiyede oynatma şeadetnamesini Qırım Medeniyet nazirliginiñ sayesinde aldı, dep bildirildi. Qaradeniz production bu malümatnı red etip, litsenziyanı müstaqil surette alğanını bildirdi.
