Qırımtatar halqınıñ lideri, Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilev Stenford universitetinde (Kaliforniya AQŞ) Qırım aqqında lektsiya ile çıqış yptı. O, yarımadadaki repressiyalar, askeriyleştirilmesiniñ artması ve bunıñ kibi de Qırım işğaliniñ toqtatılması perspektivalarına baqışları ile paylaştı.
Mustafa Cemilevniñ aytqanına köre, Qırımda bugünki vaziyet keçken asırnıñ 30-ncı senelerini añdıra, bazı noqtalarda ise sovet devrindekinden de beterdir.
«Sovet vaqtında adamlarnıñ bunıñ kibi alıp qaçuv ameliyatı kenişletilmegen edi. Em de keçmişte nasıldır protokollar ve tintüv keçirilmesiniñ qaideleri bar edi. Şimdi ise bütün operativ tedbirler soñ derecede sert şekilde ve adamlarnı aşalamaq niyetinen ötkerileler. Dersiñ ki, telükesizlik hadimleri öz qurbanlarına keskin areketler yaptıracaq olıp, ondan soñ cezalarını arttırmaq isteyler», – dep paylaştı o.
Qırımtatar lideri, başqaca fikirlev içün ilk evelâ qırımtatarlar total şekilde közetile, insanlarnı qorquzalar ve atta içtimaiy ağlardaki postlar ve «layk»lar içün cezalandılarlar.
Qırımnıñ askeriyleştirilmesi körüşüvniñ ayrı bir mevzusı oldı.
Telükesizlik hadimleri öz qurbanlarına keskin areketler yaptıracaq ola, operativ tedbirler soñ derecede sert şekilde ötkerilelerMustafa Cemilev
Cemilev: «Yarımadada Rusiye arbiy hadimleri ve arbiy tehnikasınıñ toqtamayıp arttırılması közetile. Parallel şekilde mahsus hizmetler hadimleriniñ sayısı arta. Ealiniñ bir canına kelgen FSB zabitleriniñ sayısı, Rusiye boyunca orta sayısını endi 10-15 qat arta. Asılında, işğal etilgen territoriyalarnıñ statusı aqqında konventsiyanı bozaraq, suniy tarzda Qırımdaki tamır ealisiniñ deñiştirilmesi yapıla.
Ondan ğayrı rusiyeliler gece-kündüz Qırımdaki nükleer bazasını ğayrıdan tikleyler. Başta qurucılıq işlerine qırımtatarlarnı bile celp ete ediler, ve biz yapılğan işlerniñ bütün tafsilâtlarını bile edik. Lâkin daa soñra, qurucılıq işleriniñ yekünleyici basamaqlarında Qırımnıñ bütün tamır ealisini olarda iştirak etüvden çetleştirip, yalıñız Rusiyeden kelgen işçilerni celp ettiler. Amma biz, bu bazağa arbiy başlıqlarnıñ artıq ketirilgeni aqqında malümatnı eki mustaqil menbadan ala bildik.
Ayrıca umum Qırım «Tavrida» trassası aqqında aytmalı. O, qurulırken, top-top ösümlikler kesile ve medeniyet abideleri mahv etileler», – dep qayd etti.
Qırımtatarlarnıñ lideri Moskvanıñ, Qırımda arbiy quvetini numayış etip, arbiy tehnikası nomaylığınıñ körünişini yaratmaq istegenini qayd etti.
«Yerli sakinler Qırımnıñ türlü rayonlarında yürgen tanklarnıñ nomerlerini yazıp ala. Meger ki, bu ep aynı tanklardır», – dep bildirdi o.
Mustafa Cemilev ayrıca Qırım ilhaqınıñ detalleri ve şu cümleden o adiselerde Rusiye Qara deñiz flotunıñ rolü aqqında ikâye etti:
«Artıq 2008 senesinde Rusiyeniñ Qara deñiz flotu gemileri Gürcistanğa qarşı arbiy areketlerinde iştirak etip, Rusiye Ukrainanı da öz cenkine vastalı tarzda celp etmege tırışqanda Qırımtatar Milliy Meclisi Qırımda Rusiye flotunıñ yerleştirilmesi aqqında muqavele denonsatsiya etilmeli, yerli ukümet munasip şekilde deñiştirilmeli ve çatışmanıñ çıqması taqdirinde Qara deñiz flotuna qarşılıq köstere bilecek Ukraina arbiy quvetleriniñ mahsus gruppirovkası yarımadağa yollanılmalı, dep beyan etti. Lâkin bulardan iç biri yapılmadı. Yanukoviçniñ vaqtında ise er şey tam tersine yapıldı. Muqavele uzatıldı, yerli SBU ise Kyivge daima, Meclisniñ «Qırımda baş separatist teşkilâtı» olğanını bildire edi».
Cemilev, Qırımnıñ ilhaqından soñ ukrainlerniñ qırımtatarlarğa munasebeti deñişkenini ve Rusiyeniñ bu halq aqqında propagandasına endi az kişi inanğanını qayd etti. Halqara toplulıq tarafından Qırımdaki vaziyet ve tamır halqınıñ problemalarına kösterilgen qarşılıq ise, bazan, halqara uquqqa sadıqattan ziyade devletlerniñ iqtisadiy menfaatlarınen bağlı ola.
Qırım Ukraina terkibine qaytarılmağance bütün dünya nizamı telüke altında qalacaqtırMustafa Cemilev
Mustafa Cemilev, Qırım.Aqiqat muhbiriniñ sualine cevap bererek: «Misal içün, İtaliyanıñ parlamentinde maña, ülkeleriniñ Rusiyege qarşı sanktsiyalardan zarar körgenini bildirdiler. Buña qarşı men, azatlıq içün belli bir bedelniñ ödenmesi kerek, dedim. Lâkin Büyük Britaniya TİNi başlığı Boris Consonnıñ yanaşuvı bundan bayağı qattı edi. Qoşma Ştatları da Qırım meselesi boyunca sert bir yanaşuv köstereler. Daa sade aytqanda, bir de-bir devlet Rusiye nefti ya da gazına ne derecede muhtac olsa, onıñ Qırım meselesi boyunca qarşılığı da o derecede yımşaqtır. Misal içün, «referendum» dep adlandırılğan tedbirniñ keçirilmesinden aman soñra biz Türkiyege, Rusiyege qarşı sert bir çareler körmek ve şu cümlerden Bosfor boğazını gemileri içün qapatmaq ricasınen muracaat ettik. Amma olar, bunıñ yalıñız NATOnıñ umumiy qararı ile yapıla bilecegini aytıp, böyle bir sert çareler körip olamadı. Faqat biz türklernen, Qırımda insan aqlarınıñ bozuluvına alâqaları olğanlarğa Türkiyege barmaq imkânınıñ berilmemesi aqqında kelişe bildik. Yani er bir devlet Rusiyeniñ areketlerine qarşılığını, öz imkânlarına köre köstere. Lâkin, teessüf ki, kimerde bir şu anlik iqtisadiy mamürlikten vazgeçmek kerek olğanını er kes añlamay. Asılında, Avropa ülkeleri sanktsiyalardan pek az zarar köre. Ondan ğayrı, Qırım Ukraina terkibine qaytarılmağance ve halqara uquqnıñ normaları ğayrıdan tiklenilmegence bütün dünya nizamı telüke altında qalacaqtır», – dep hatırlattı.
Qırımtatarlarnıñ lideri, bazı devletlerniñ qararsızlığına baqmadan, emindir ki: Qırım işğaliniñ toqtatılması qaçınılmaz. Onıñ başlanmasına doğru atıla bilecek bir adım olaraq o, öz vaqtında Budapeşt memorandumını imzalağan devletler iştirakinen muzakereler etüv platformasını meydanğa ketirmekni teklif etti.
İşğalniñ er bir ayı – halqımız içün eñ acımasız bir darbedirMustafa Cemilev
Mustafa Cemilev: «Rusiyege qarşı sanktsiyalar onıñ iqtisadiyatına endi olduqça ciddiy surette tesir ete. Olarnıñ neticesinde başlağan bazı ceryanlar ise keri qaytarılmaz harakterge malikler. Qırım Ukrainağa qaytarılmağance sanktsiyalarnıñ alıp taşlanmaycağını sert bir şekilde bildirgen Qoşma Ştatlarğa ayrıca minnetdarlığımı bildirmek isteyim. Men Vaşingtonda, sanktsiyalar cedvelinden adlarınıñ alıp taşlanması içün büyükten büyük qabarlar bermege azır olğan Rusiye oligarhlarını şahsen körgen edim. Lâkin olarnıñ ıntılışları neticesiz qaldı. Elbette, Rusiyeden eñ ciddiy sanktsiyalar alıp taşlansa, o, Qırımdaki vaziyetni buzlatılğan çatışma alına keçire bilmek mümkündir. Amma halqımız içün bu variant qabul etilemez. İşğalniñ er bir ayı – halqımız içün eñ acımasız bir darbedir. Bizde Qırımdan başqa vatan yoq ve biz işğaliniñ toqtatılması içün küreşecekmiz», – dep yekün çekti.
