Mahsus Qırım.Aqiqat içün
İlhaq etilgen Qırım – imitatsiyalar ve ucuz piar territoriyası. Yerli memurlar içtimaiy ve milletlerara amanlıq suretini süslemege ya da sahteleştirmege tırışalar. Bir problemanıñ üstüni boşboğazlıq ya da propagandanıñ qalın qatlamınen örtmek mümkün olmasa, onı ekinci planğa çekmege, közden saqlamağa tırışalar. Böyle problemalardan biri, er yıl mayıs 18-de 1944 senesiniñ cinayetkârca sürgün etilgenini hatırlatqan ve tutıp alınğan aqlarnıñ qaytarılmasını talap etken qırımtatarlar edi.
Rusiyeniñ Qırım başlığı Sergey Aksönov «Qırımtatarlarnıñ şurası» oturışuvını keçirdi. Esas mesele – Ekinci Cian cenki yıllarında tamır halqınıñ sürgün etilmesiniñ nevbetteki yıllığına bağışlanğan tedbirlerniñ planı edi. Oturışuvnıñ başında o, matem künü, bütün milletlerge ait Qırım sakinleri ve qomşu Rusiye sakinleri içün muim bir vaqiadır, dep beyan etti. Sergey Aksönov: «Bir anane olaraq hatıra tedbirlerinde ukümet vekilleri iştirak ete. Bu kün soy-aqrabalar, tanışlar, dostlar ve yaqınlarğa sürgünlikten qaytmağanlar, ağır ayat vaziyetine tüşkenlerniñ hatırasına sayğı köstermege imkân bere. Amma aynı zamanda bu, kelecek içün qırımtatar halqınıñ medeniyeti ve ananeleriniñ inkişafı boyunca bizim umumiy planlarımızdır. Ve eñ esası, böyle vaziyetniñ tekrarlanmasına başqa iç bir vaqıt yol bermemektir», – dedi.
Kremlniñ kontroli altında olğan Qırımdaki milletlerara munasebetler boyunca komitetniñ rehberi Lenur Abduramanov tedbirler programmasını ilân etti: hatıra işaretlerge çiçek qoyuv, «Yüregiñde ateş yaq» tedbiri (Qırımtatar Milliy Meclisine yaqın teşkilâtlardan «borcğa alınğan» ğaye), camilerde dualar ve «bir sıra diger tedbirler». Esas tedbirniñ yapılması Bağçasaray rayonında, «Süren» («Siren») demiryol stantsiyası yanında planlaştırılğan. Belki Sergey Aksönovnıñ matbuat hizmeti «Qırımtatarlarnıñ şurası» oturışuvını pek «quru» şekilde tasvir etti de, körüşüvde matem tedbirlerini keçirmek içün başqa variantlar da muzakere etilgendir? Yoq, resmiy jurnalistlser bir şeyni qaçırmadı. Devlet milletlerara komitetiniñ matbuat hizmeti bergen esabatqa köre, Lenur Abduramanov keçken aftada rehberligi altında çalışqanlar ve diger muessiselerniñ vekilleri ile tıpqı böyle plannı muzakere etti: programmanıñ esas qısmı Bağçasaray rayonında – tarlada keçecek.
«Qırımtatarlarnıñ şurası» ukümetten, matem tedbirleriniñ ukümet içün oñaytlı olğan formatta – Aqmescitten ve diger şeerlerden uzaqça bir yerde keçirilmesine sımarış aldı
«Qırımtatarlarnıñ şurası» – ilhaq etilgen Qırımnıñ ukümetine tolusınen tabi olğan teşkilât. O, bu seneniñ fevralinde yarımadanıñ Rusiyege tabi muftisi Emirali Ablayevniñ rehberligi altında sözde Qırım «musulmanlarınıñ qurultayı»nda tesis etildi. «Şura»nıñ esas maqsadı – qırımtatarlar arasında Rusiye ukümetini populâr etüv, yurtdaşlarını memurlar tarafından teşkil etilgen siyasiy tedbirlerde iştirak etmeleri içün celp etüv, milletlerara barışıqlıqnıñ körünşini yaratuv. Cenap Ablayev ve onıñ safdaşları eki siyasiy mifke qol tutulması içün çalışa. Birincisi – sanki qırımtatarlar ilhaq etilüv vaqiasını qabul etmege ya da oña baş egmege azırlar. Ekincisi – Rusiye ve Qırım ukümeti tamır halqına «ihsanlar etti», onı «aqladı» ve milliy medeniyetiniñ inkişafı içün imkânlar yarattı. Ealini, qırımtatarlar Ukraina ukümeti vaqtında, sanki, al-azırda olğan, Rusiyedeki «milletler dostluğı»nıñ quturması vaziyetine köre daa yaramay yaşay ediler, dep qandırmaq isteyler.
Bu sefer «Qırımtatarlarnıñ şurası» ukümetten, matem tedbirleriniñ ukümet içün oñaytlı olğan formatta – Aqmescitten ve diger şeerlerden uzaqça bir yerde keçirilmesine sımarış aldı. Tamır halqı özüniñ kederli sıfatı ile Qırım ayatınıñ yañı şorbacılarınıñ keyfini bozmasın, dep. İlhaqtan evel de yerli ukümet, er yıl mayıs 18-de yarımadanıñ şeerlerinde keçken mitinglerge pek menfiy munasebet köstere edi. Eñ kütleviy vaqialar Aqmescitniñ merkezinde keçe edi. Anda bütün Qırımdan qırımtatarlar kelip, toplaşa ediler. Böyle duşmanlıqnıñ sebepleri türlü-türlü edi: memurlarnıñ, ola bilecek qarışıqlıqlardan, etnik esastaki çatışmalardan qorqu; Kyiv tarafından, yerli ukümetniñ tamır halqınen bir tilge kelip olamağanına dair ihtimallı iddialar.
Halqnıñ sürgün etilmesi esnasında elâk olğanlar içün yas tutuv, şovenistlerge, olar yat adamlarnıñ evlerine kirip yerleşken kelmeşekler olğanlarını hatırlata
Ondan ğayrı şovinizmni, qırımtatarlar ve ukrainler ile bağlı olğan er şeyniñ qabul etilmegenini añmaq kerek. Qırımnıñ ukümeti ve parlamentinde yerleşip pekingen gizli tatarofoblar ve Ukrainanı nefret etkenler içün mayıs 18 ya da Ukrainanıñ Mustaqillik künü (maneviy ceetten) ağrı berici adiseler edi. Halqnıñ sürgün etilmesi esnasında elâk olğanlar içün yas tutuv, şovenistlerge, olar yat adamlarnıñ evlerine kirip yerleşken kelmeşekler olğanlarını hatırlata edi. Ukrainanıñ mustaqilligi olarğa, siyasiy elitanıñ bir qısmı olmaq içün ukrain tilini ögrenmege aqılları yetmegenini hatırlata edi. Ukrain ya da qırımtatar «milletçiligi» ile küreş büyük ölçüde Qırım parlamentiniñ reisi Vladimir Konstantinov ve onıñ yaqın etrafındakilerniñ şahsiy kompleksleri ile bağlı edi. Bu sebepten ilhaqtan soñ Qırım ukümeti birinci nevbette qırımtatarlarnıñ er türlü kütleviy tedbirlerini yasaq etti ve milliy tillerde tasilniñ ğayıp etilmesine can ile berildi.
Ayın-oyunlarnıñ aqibetteki maqsadı – mayıs 18-ni, mayıs 9-nıñ nasıldır analogına çevirmek, matem kününi propagandistik tedbirler, siyasiy maskaradnıñ «çöpü» tübüne kömmektir
2014 senesinde mayıs 18 mitindi Aqmescitniñ çetinde Rusiye telükesizlik hadimleriniñ nezareti altında keçti. Ondan soñ şeerde buña oşağan kütleviy tedbirler olmadı. Şimdi endi tamır halqı içün «Süren» stantsiyasında «matem gettosı»nı meydanğa ketirip, «Qırımtatarlarnıñ şurası»na semetdeşleri arasında añlatuv işini keçirmege avale ettiler. Ve aynı zamanda halqnı, Rusiye qanunları ile garantiya etilgen formal aqlarından bile marum eteler. Bu ayın-oyunlarnıñ aqibetteki maqsadı – mayıs 18-ni, («ğalebe bayramı» denilgen) mayıs 9-nıñ nasıldır analogına çevirmek, matem kününi propagandistik tedbirler, halq şeñliklerine çevirilgen siyasiy maskaradnıñ «çöpü» tübüne kömmektir. Yalıñız bu taqdirde Qırımdaki Rusiyeniñ üst seviyeli rehberleri özüni yat adamlarnıñ evinde çağırılmağan musafir olaraq is etmeycekler.
İhtar: Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov, qırımtatarlarnı ilhaq etilgen Qırımda mayıs 18-de, Qırımtatar halqını Qırımdan sürgün etüv qurbanlarınıñ hatıra kününde umum Ukraina sessizlik daqqasına qatılmağa davet etti.
O, Ukrainanıñ qıtadaki qısmında, qırımtatar halqını sürgün etüv qurbanlarınıñ hatırasına matem tedbirleri Herson vilâyeti, Geniçesk rayonı, Novoalekseyevka, Odesa, Lviv ve tedbirler ukrain ve yeudi cemaatlarınıñ iştiraki ile Holokost muzeyinde yapılacaq Dneprde keçecekler, dep qayd etti.
Qırımdan qırımtatar halqını sürgün etüv qurbanlarını hatırlama künü er yıl mayıs 18-de qayd etile. Bu künde qırımtatarlar ile tolu birinci eşelon Orta Asiyağa yollanılğan edi. Umumen 180 biñden ziyade kişi sürgün etildi.
Sergey Stelmah, Qırım siyasiy közeticisi (telükesizlik maqsadı ile muellifniñ adı ve soyadı deñiştirildi)
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikirler muelliflerniñ öz fikirlerini ifade ete ve muarririyetniñ noqtai-nazarını er vaqıt aks etmezler