Yuqarı Rada «Milliy alâmetke köre sürgün etilgenlerge aqlarınıñ qaytarıp berilmesi aqqında» Ukraina qanunını daa 2014 senesiniñ aprelinde qabul etti. Onda sürgün etilgenlerniñ statusı tayin etilip, olar ve mirasçıları içün devlet garantiyaları ve tazminatlar tayin etile. Bu, hususan, sovet ukümetiniñ qararı ile mahsus yerleştirüv yerlerine zornen köçürilgen qırımtatarlarğa ve diger milletlerniñ vekillerine ve em de bu kişilerniñ aqrabalarına ait.
Daa soñra bu qanunğa, sürgün etilgenlerge mal-mülküniñ qaytarılmasını tayin etken madde kirsetildi. Evelden yaşağan evleri boş olmasa ya da saqlanıp qalmağan olsa, devlet onıñ fiyatını para qarşılığı ile qaytarmaq kerek.
Ondan ğayrı, 2014 senesinde qomşu Rusiyede Qırımdan sürgün etilgen ealiniñ aqlanması aqqında qanun peyda oldı. Onda yalıñız qırımtatarlar aqqında degil de, aynı zamanda ermeniler, bulğarlar, yunanlar ve almanlar aqqında söz yürsetile edi. Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov vesiqanı sert bir şekilde tenqit etip, oña «deklarativ» dedi.
Sürgün etilgen şahısqa tazminatnıñ berilmesine dair Ukrainadaki mahkeme işlerden birinde davacınıñ vekili olğan Meryem Useynova, Ukrainadaki tazminatlarğa dair normaları ile amelde er şey tüzgün olmağanını bildire.
Ukraina Nazirler kabinetiniñ qanunğa qoşma aktı olmasa, qanunnıñ amelde qullanılması sıq-sıq imkânsız ola. Onı daa 2014 senesiniñ ağustosında qabul etmek kerek edilerMeryem Useynova
– Ukraina Nazirler kabinetiniñ qanunğa qoşma aktı olmasa, qanunnıñ amelde qullanılması sıq-sıq imkânsız ola. Tazminatlar aqqında qanunğa kelgende, qanunğa qoşma aktını daa 2014 senesiniñ ağustosında qabul etmek kerek ediler. Bizim mahkememizde Nazirler kabineti bir top añlaşılmağan sebeplerni bildirip, ne içün qanunğa qoşma aktı ale daa yoq, degen sualge cevap bermemek içün çareler qıdıra edi. 2017 senesiniñ sentâbrinde Ukrainanıñ İnsan aqları boyunca Helsinki gruppası Nazirler kabinetine qarşı memuriy dava açtı, ve onı niayet munasip normalarnı qabul etmege mecbur etti. Bu dava ne qadarğa uzanır, bilmeyim. Esas işke kelgende, 2014 senesine qadar babam pek çoq iş yaptı ve, çay qaşıqlarına barğance, ailemizniñ sürgün etilmezden evelki mal-mülkü qayd etilgen arhiv vesiqalarını taptı. Mümkün olsa, em evni, em topraqnı qaytarmaq ister edik, çünki er bir qırımtatar içün bu – onıñ tarihıdır. Lâkin evni yıqtılar.
İnsan aqları boyunca Helsinki birleşmesiniñ adliyecisi Maksim Timoçko, zarur olğan qanunğa qoşma aktınıñ qabul etilmesinde musbet ilerilemeler endi başladı, dep qayd ete.
Ukümetniñ areketsizligine qarşı dava açqanımızdan soñ anda areket başlandı, nasıldır vesiqalarnı işlep çıqmağa başladılarMaksim Timoçko
– Ukrainada bu, keniş tarqalğan ameliyat: qanunda vatandaşlarğa altın tolu hazinelerni vade etken pek çoq deklaratsiya-normalar bar, lâkin Yuqarı Rada ile Nazirler kabineti arasında normal bağnıñ olmaması böyle allarğa yol aça. Artıq 2018 senesiniñ mayısı keldi, lâkin 2014 senesine ait qanun normalarınıñ amelge keçirilmesi boyunca bir şey yapılmadı. Şunı qayd etmeli ki, ukümetniñ areketsizligine qarşı dava açqanımızdan soñ anda areket başlandı, nasıldır vesiqalarnı işlep çıqmağa başladılar. Musbet tendentsiya közetile. Ayrıca şunı qayd etmeli ki, Nazirler kabineti tazminat mehanizmlerini Qırımnıñ işğali ile alâqalı olaraq tayin etmek kerek, lâkin qanunnıñ şimdiki versiyasında onıñ aqqında bir şey aytılmay. Umumen o, içtimaiy garantiyalar ve imtiyazlar aqqında degil de, ziyadesi ile Qırım sakinleriniñ mahkemelerde ukümetke qarşılıq köstermek ve onıñ eksikliklerine işaret etmek imkânı aqqındadır. Lâkin yarımadada şimdi bu, imkânsızdır.
2017 senesiniñ baarinde Ukraina Nazirler kabineti, milliy alâmetke köre sürgün etilgenlerniñ aqlarına dair qanunnı, olar tazminat aqqında arizalarını ilhaq etilgen Qırımda Ukraina anayasa qurumı ğayrıdan tiklengenilden soñ eñ keç üç yıldan soñ bersinler dep, tüzetmege teklif etti. Lâkin Yuqarı Radanıñ resmiy portalındaki malümatqa köre, bu tüzetüv parlament tarafından öyle de qabul etilmedi.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azası Gayana Yüksel, 2018 senesinde Qırımnıñ tamır halqı içün milliy-territorial muhtariyet meselesi, tazminattan daa muimdir, dep hulâsa çıqara.
Anayasağa deñişmeler kirsetüv ceryanı boyunca muayen neticelerni elde etmek, tamır halqınıñ statusı aqqında qanunlarnı qabul etmek kerekGayana Yüksel
– Uzun muddet içinde qırımtatarlarnıñ problemalarına diqqat etilmey edi, ve bu, Ukraina devletiniñ hatalarından biridir. Şimdi Qırımda olğan şeylerge 1 baası ile qıymet kesmek mümkün, amma onı 3-4 baalıq olaraq köstermege tırışalar. Elbette, yarımadada aqlav aqqında Rusiye qanunı qabul etildi, insanlar sürgün etilgenleri aqqında malümatnameler alıp, pensiyalar ve ödemelerge qoşumça para alalar. Lâkin de facto ve de jure Qırımğa, elbette, Ukraina akimiyetini beklemek kerek olacaq. Faqat, qıtada olıp keçkenlerni közeterken, şimdi kün tertibinde daa global meseleler turğanını ayta bilem. Çünki, ne olsa da, tazminatlar pek çoq vaqıt olmadı ve daa biraz vaqıt olmasalar bir şey printsipial surette deñişmez. Artıq eki yıldan berli devam etken Anayasağa deñişmeler kirsetüv ceryanı boyunca muayen neticelerni elde etmek, tamır halqınıñ statusı aqqında qanunlarnı qabul etmek kerek ve ilahre. Bu, eñ muimdir.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
