«Qırım soñ devir SSCBge doğru yuvarlanıp kete»: ilhaq etilgen yarımadada Birinci mayıs bayramı

Birinci mayıs, ya da Emekdarlar birdemligi künü, Rusiye ve onıñ tarafından ilhaq etilgen Qırımda Baar ve emek künü olaraq qayd etile. Yarımadada bu yıl bayram programması ananeviydir: kontsertler ve büyük şeerlerde paradlar. Artıq 2015 senesinde Birinci mayısnıñ arfesinde Qırım sakinleri içtimaiy ağlarda, rehberler olarnı numayışlarğa çıqmağa mecbur ete, aks alda işten çıqaracaqları ile qorquzalar, dep şikâyet ete ediler. Em de, hususiy iş adamlarını bile paradda iştirak etmege mecbur ete ediler.

2017 senesinde Rusiyege tabi Qırım parlamentiniñ başlığı Vladimir Konstantinov Birinci mayısnıñ ekinci nefesi aqqında aytıp başladı. Tamam o vaqıt numayışta, Qırım medeniyet hadimleriniñ professional birligi, Rusiye milliyleştirilmesi dep bilingen milliyleştirme neticesinde ondan «Salüt» balalarnı sağlamlaştıruv lageriniñ qanunsız olaraq alınğanını beyan etti. Faqat professional birliginiñ azalarına bayram yürüşi esnasında narazılıqnı bildirmege bermediler.

Qırım faaliyetçisi, tarihçı Maksim Osadçuk, yarımadada Birinci mayıs Rusiye ukümetiniñ ğayreti ile değradatsiya etkeninden emin.

– Ne deseñiz de, Birinci mayıs – esas olaraq küreş künüdir. Bu bayram degil. 19-nci asırnıñ eñ soñunda bu künde işçiler, sekiz saatlıq iş künü talap etip, munayışqa çıqtılar. Lâkin bir provakatsiya neticesinde polisler olarğa qarşı ateş açtı. Faqat Sovet Birliginde o, bir merasimge, baar ve emek bayramına çevirildi, ve onıñ esas manası qısırlaştırılğan edi. Sabıq SSCBniñ devletlerinde bu, birinci nevbette, ukümetke sadıq küçlerniñ – devlet işhaneleriniñ memuriytlerine bir de-bir şekilde bağlı olğan teşkilâtlar ve professional birleşmelerniñ mumayışıdır. Soñki yıllarda Qırımda bu sovet trendi tekrar üstünlik qazandı, ve atta insanlarnıñ öz aqları içün küreşmesi saasında Ukraina zamanında elde etilgen progressiv deñişmeler bile yoqqa çevirildi. Teessüf ki, Qırım ve Rusiye pek tez keri, soñ devir Sovet Birligine doğru yuvarlanıp keteler.

Kremlniñ kontroli altında olğan Aqmescit şeer şurasınıñ Rusiye KPRF (Rusiye Fedratsiyası Kommunistik fırqası) fırqasından deputatı Stepan Kiskin, Qırım tam olaraq Sovet Birligine qaytsa, zarar olmaz edi, dep saya.

​– Bizde Qırımda asılında emekdarlar aman-aman qalmadı. Bütün fabrikalar, zavodlar endi çoqtan berli qapaldı. Bu sebepten hizmet berüv saası, bank hadimleri, turistik saa denilse doğru olacaq, tam manada emekdarlarımız pek az. Umumen aqlar kütüle, lâkin kapitalizm şartlarında er şey keregi kibi degil. Bizge sotsializm kerek – o zaman em emekdarlar, em pensionerler, em de balalarnıñ aqları qorçalanacaq. Kapitalizmde ise er şey olmaq mümkün. Er keske qıyın – em pensionerlerge, em çalışqanlarğa, em de çoq balalı qorantalarğa. Bizde fiyatlarnıñ öskenini özüñiz körip turasız: ayrıca beñzin soñki eki kün içinde 40 kapikke paallaştı. İndeksatsiyalar artlarından yetmey. Aylıqlar pek yüksek degil. İnsanlarnıñ memnüniyetsizligi arta, oligarhlarğa ise sanktsialar tatbiq etilgeni içün yardım eteler. Yani «keri kelecekke», sotsializmge doğru ketmek kerek.

Qırım tarihçısı, Qırım.Aqiqatnıñ muellifi Sergey Gromenko, Birinci mayıs numayışlarınıñ nasıl etip memuriy mecburiyetke çevirilgenleri aqqında fikir yürsete.

– SSCB, yeñgen işçi sınıfınıñ devleti sayıla edi. Buña köre, sovet proletariatına, kapitalistik devletlerde yapılğanı kibi, aqlar oğrunda küreşmek içün çıqmaq olmay edi, çünki onda öyle de er şey bar. Ve bu sebepten sovetler devriniñ Birinci mayıs numayışları tantanalı, zaferane surette, dülber bayraqlar ve diger beñzer şeylernen yapıla ediler. Amma Sovet Birligi dağılğan soñ bütün bu bayram muiti ve oña ilâve olaraq raatlıq künü ve memurlarğa işhaneler, mektepler ve diger muessiselerniñ mudirlerinden, isteklerine baqmadan, adamlarını yollamaqnı talap etmege imkân bergen idare sisteması miras olaraq qaldılar. Bu vaziyette işçiler sınıfı içün nasıl küreş olmaq mümkün? Bu vaziyette, bu mecburiyetni tezce eda etip, kebap aşamağa ketmek istek peyda olmaq mümkün. Qırımda Birinci mayıs – sovetler devri bayramınıñ hatıra künüdir. Anda Rusiye olmasa ise – o, şu daqqada emekdarlarnıñ degil de, kebap bayramına çevirilecek.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)