Qırımtatarlarğa qarşı diskriminatsiya quvetleşe – Zair Smedlâyev

Aprelniñ 26-nda saba rusiyeli küç idaresiniñ hadimleri Qarasuvbazarda qırımtatar iş adamı ve cemaat erbabı Resül Velilâyevke bağlı olğan evler ve iş obyektelerinde kütleviy operatsiya keçirdi. Tintüvler hususan, Velilâyevniñ öz evinde ve aqrabaları olğan: qardaşı Ekrem, qız qardaşı Zera, oğulları Ayder ve Rustemniñ evlerinde de yapıldı. Rusiye Taqiqat komiteti Velilâyevke ait «KrımOpt» distribütorlıq şirketine qarşı cinaiy iş açtı. Ondan da ğayrı, FSB hadimleri şirketniñ müdiri Ali Bariyev ve şirketniñ diger hadimi olğan Asan İbraimovnıñ everinde de tüntüv yaptı.

Tintüvden soñ, Resül Velilâyev ve Ali Bariyevni sorğulamaq içün Aqmescitke alıp kettiler. «KrımOpt» saiplerinden biri olğan onıñ qız qardaşı Zeranı da paytahtnıñ Rusiye Taqiqat komitetine alıp keteler, ancaq soñradan qoyıp yibereler.

​Qırımtatar faali Zair Smedlâyev Qırım.Aqiqatqa bergen intervyusında, bu vaqia tek repressiyalar vastasınen ifadelenmegen ve onıñ halqına qarşı yapılğan diskriminatsiya zıncırınıñ bir alqası olğanı aqqında ayta.

«Men bellesem, Resül Velilâyevniñ problemaları bir taraftan, onıñ hayriyeci faaliyetinen bağlıdır. O, er zaman qırımtatar medeniyetine qol tutıp kele edi. 2001 senesi Resül Qarasuvbazarda qırımtatar şairi ve alimi Bekir Çoban-zadeniñ eykeli qoyulmasına maddiy yardım köstergen edi. Ayrıca o, şu cümleden qırımtatar tilinde yazılğan eñ yahşı eserler içün de berilgen Bekir Çoban-zade adına edebiy mükâfatını tesis etken edi. Hayriyeci olaraq o elinden kelgeni qadar, milliy muelliflerimizge qol tutmağa areket ete edi. Bundan da ğayrı, Resül Qarasuvbazarda öz parasına üç yıl evelsi açılğan Cuma-Cami qurıp çıqtı. 2000 yıllarnıñ başında Velilâyev Qırım Yuqarı Şurasınıñ deputatı olaraq saylânğan edi ve belli bir zaman qırımtatar halqı Qurultayınıñ azası da olğan edi. Qırım ilhaqından soñ, Resül siyasetten uzaqlaşa, lâkin milliy medeniyet ve edebiyatqa qol tutmaqtan vazgeçmedi», – dep ikâye ete Zair Smedlâyev.

​Bu arada faal, Velilâyevni taqip etkende qorquzmağa istegenlerinden ğayrı, rusiyeli ükümetniñ şahsiy maddiy menfaatları bardır dep şübelene.

«Eger rusiyeli küç organları «KrımOpt»nı reyderlik tarzında basıp almaq isteseler bile, olardan kâr ve mal-mülknen «paylâş» degen teklif de berilir dep beklemek mumkün. İhtimal, uquqqorçalav organları Velilâyevniñ raqipleriniñ sımarışını eda etmektedirler. Resül, iç olmağanda, qanun bozacaq iç bir şey yapmağanından emin. İşte, bunıñ içün ajiotajdan qaçınmaq ve iç bir qabaatı olmağanı bile turıp,o insanlardan onıñ evi ögünde toplanmamağa rica etken edi», – dep izah ete Zair.

​Qırımtatar faali: iş adamı ve hayriyeci, onıñ ailesi ve zenaatdaşlarınıñ evinde yapılğan tintüv ve sorğulamalar, eki dane mahkeme qararı berilgen künge doğru keldi, dep qayd ete. Qırım.Aqiqat haber etkenine köre, aprelniñ 23-nde Rusiye nezareti altındaki İslâm-Terek rayon mahkemesi Eski Qırım sakini Zarema Kulametovanı politsiya hadimini aqaretlemesinde qabaatlı dep tanıdı. Oña 250 saatlıq mecburiy çalışma cezası ve o şahısqa maneviy zarar bergeni içün, 20 biñ ruble para cöremesi tayin etildi.

Ekinci künü Kreml nezareti altındaki Bağçasaray Barışıq mahkemesi qırımtatar faali Şevket Razzakovnı akimiyet hadimini aqaretlegeninde qabaatlı dep tanıyaraq, 20 biñ ruble para cöremesi tayin etti. Bu arada qabaatlağan taraf Razzakov içün 300 saatlıq mecburiy çalışma cezası tayin etilmesini istegen edi.

Zair Smedlâyev mecburiy çalışma cezası Qırım mahkemelerinde yaqında kirsetilgen cezalav usulı olğanını qayd ete.

«Qırım marafonı» aktsiyası, halq qol tutqan yerde mahkemeler çıqarğan qararlar pek ağır olmağanını kösterdi. Mecburiy çalışma cezası ise – farqlı bir usul. Mında, cezalanğan şahısqa kimse yardım etip olamaz, onıñ yerini başqası kelip çalışamaz. Bundan da ğayrı, bu işler insannı bir qaç ayğa faal ictimaiy ayattan qoparıp alaraq, ailesinden ve işlerinden uzaqlaştıra. Bu cezalav şeklinde aşalanuv unsurı da mevcut – zira insanlarğa esasen kirli ve prestiji olmağan işler teklif etile», – dep fikir yürsete faal.

Zair Smedlâyev, qırımtatar halqını aşalav tendentsiyalarına Qırımda rusiyeli Cemaatçılıq palatasınıñ reisi Grigoriy İoffeniñ, Qırımda yaşağan bazı milletlerge nisbeten «sürgün etilgen» ibaresini qullanılmaqtan vazgeçilmesinen bağlı teklifini de ilâve ete.

​«Aslında halqımızğa qarşı genotsid sayılğan bu ibareden vazgeçüv ve sürgün aqqında unutmağa çağıruv, qırımtatarlar içün, çufutlarnıñ Holokostnı tanımaqtan vazgeçmek degen manağa kele. Ayrıca bazı siyasetçiler aprelniñ 21-ni – qırımtatarlarnıñ aqlanuv (reabiliterlev) - «şeñlik künü» bayramı olaraq ilân etmekni teklif ete. Ancaq şimdilik bizler bayram yapılacaq bir sebep körmeymiz, zira halq tolusınen aqlanıp çıqmadı. Qırımtatarlarğa kimse çekip alınğan mal-mülkü, evleri, muhtariyet şeklinde olsa bile, milliy devletçiligini keri qaytarmadı. Meraqlısı şu ki, aynı zamanda ükümet kazaklarğa ait olğanı esasında kazaklarğa ayrı salahiyet aqqı tanığan başqa bir vesiqanı qabul etti. Bundan da ğayrı, bugünki künde er yerde teşkil etilgen «kazat otryadları» çoqusı allarda tarihiy kazak sınfinen alâqası yoq ve olar tamamile Kreml leyhası sayıla. Buña baqmadan, soñki vaqıtlarda «kazaklıqnı ğayrıdan tiklev leyhasına» istinaden zemaneviy kazaklarğa, şu cumleden topraq damartısı ve ev satın alması içün paralar ayırılacaq», – dep haber ete Zair.

Zair Smedlâyev, işbu leyha çerçivesinde aslında, qomşu Rusiyeden kazaklar Qırımğa köçürile ve böyleliknen Rusiye ükümeti siyasetiniñ devamı olaraq, yarımadada yaşağan tamır halq köçip kelgenlernen deñiştirilgenini qayd ete.

​«Böyleliknen, İoffe söz yürsetken «halqlarnıñ musaviyligine», kerçek ayatta riayet etilmey. Qırımtatarlarğa topraq ayıruv meselesi ale daa çezilmedi, ancaq başqa yerden köçip kelgenlerge ise, ep topraq damartısı ayırılmaqta. Aynı zamanda bizlerniñ, nice qurulışlar ve camiler yıqılğanından,«narazılıq meydanı» iştirakçileri tevqıf etilgeni ve saireden haberimiz bar. Buña diskriminatsiya demey de, ne aytmalımız. Bundan ğayrı, bazı alimler Rusiye prezidentiniñ memuriyeti teşebbüsçi olğan munaqaşa çerçivesinde, qırımtatarlar printsip olaraq yarımadanıñ tamır halqı olmağanını isbat etmege tutunğanlar», – dep qayd ete Zair.