Kelecek sene Bağçasarayda musulmanlar içün diniy aliy oquv yurtu AOYu)qurulacaq, dep haber ete ilhaq etilgen Qırım adına Rusiye devlet dumasınıñ deputatı Ruslan Balbek. Onıñ sözlerine köre, aliy oquv yurtınıñ teşebbüsçisi Qırım ve Aqyar musulmanlarınıñ Diniy idaresi olğan eken. Balbek oquv yurtu rusiyelilerni ekstremistik mefküreden qorçalaycağından emin.
Qırımnıñ rusiyeli ükümeti oquv yurtunı, 1500 senesi Qırım hanı Mengli Giray tarafından qurulğan Zıncırlı-medrese esasında teşkil etmek niyetinde. Öz zamanında o Şarqiy Avropada eñ belli oquv yurtlardan biri sayılğan ve aman-aman 1920 yılğace çalışqan.
Ukrainalı tarihçı, «Ukrainada islâm dini» kitabınıñ muellifi Mihail Yakuboviç efsaneviy oquv yurtunıñ tarihı aqqında qısqa bir taqrizini yapa.
– Zıncırlı-medrese – aslında Şarqiy Avropada açılğan ilk AOY dep esaplana. Ondan evel, ta Uzbek-Han ve Altın Ordu devirlerinde, Qırımda diger medrese çalışqan, şimdi onıñ tek yıqılğan divarları qalğandır. XV asırda yarımada bu beñzegen ondan ziyade oquv yurtu olğan eken. Lâkin Zıncırlı-medrese – qırımtatar tasiliniñ timsali ola, bir de aliy derecedeki diniy fenler medreselerniñ epsinde berilmey edi. 1783 senesinden soñ menfiy deñişmeler ola. XVIII yüzyılnıñ soñunda qırımtatarlar icret etip başlay – hususan zekâ ve aqıl saipleri ketip başlaylâr. Tasil seviyesi de tüşe. Aynı zamanda Qazan, Peterburg, Orenburg arasında ilmiy bağlar quvetleşe, Osmanlı İmperatolığınen ise, ep zayıflaşa. Ondan soñ inqiraz başlay ve XIX asırnıñ soñunda İsmail Gasprinskiy yolbaşçılığı esasında yañartuv oğrundaki intellektual areket başlay.
Mihail Yakuboviç 1925 senesi Sovetler Birliginde daa islâm boyunca diniy tasil almaq mumkün olğanını, ancaq 1927 senesinden başlap din adamlarına qarşı repressiyalar başlatılıp, cami ve medreseler qapatılğanını, 1930 senesinden itibaren tasil alınuvı sıñırlanğanını qayd ete. Tarihçı 80-nci senelerniñ soñunda ise, Qırım musulmanları Diniy idaresi peyda olğanı ve arap sponsorlarınıñ paralarına cami ve medreseler açılıp başlağanını ayta.
Qırım ve Aqyar musulmanları diniy idaresi Qırım.Aqiqar Radiosı içün yañı musulman AOY-nıñ açıluv teşebbüsinen bağlı izaat bermekni red etti.
Qırım ve Kyiv musulmanları Diniy idaresiniñ müftisi Ayder Rustamov yarımadada medrese şeklinde bir AOY açılacağından şubelene.
Rusiye musulman cemaatçılığını içerden yıqmaq içün iç bir zaman iç bir şeyni ihmal etmegen ediAyder Rustamov
– Bu piar sayıla. Oquv yurtu acılacağı aqqında «Musulman devletlernin jurnalistleri medeniyetler işbirligi» adlı forumda beyan etilgen edi. Qırımdaki vaziyet ve Rusiyeniñ işğalden dolayı halqara seviyedeki imacini esapqa alaraq, onı Yaltada keçirilmesine qarar berilgen edi. Qırım ve Aqyar musulmanları diniy idaresi qırımtatarlar halqınıñ közünde öz itibarını bütünley coydı. Olar anda bir şeyler yapmağa ıntılğan taqdirde bile, bizler olarnıñ özlerine tarafdar tapmağa areket etkenlerini körermiz. Rusiye musulman cemaatçılığını içerden yıqmaq içün iç bir zaman iç bir şeyni ihmal etmegen edi. Bu esnasta, şübesiz ki, Ukrainanaıñ qıta qısmında yañı oquv yurtunıñ açılmasına ihtiyac bar ve bu açıq-aydın körünip turmaqta. Kyiv ve Kyiv vilâyetinde qırtımtatarlar sayısı ep artıp bara. İlk başta universitette bir fakultet açılsa yaramay olmaz edi.
Şarqşınas, Yaqınşarq tedqiqatları Merkezi müdiriniñ muavini Sergey Danilov Qırımda rusiyeli ükümet siyasiy maqsatlarına yetmek içün din saasını qullanğanını tahmin ete.
– 1990 senelerniñ soñunda Rusiye musulman tasiliniñ tolu tsiklıne saip olmağa isteyerek, buña para ayırıp başladı. Muayyen muvafaqiyetlerni elde eterek, insanlarnı azırlap başladılar ve diniy idarelerde çalışacaq insanlarğa diniy saada aliy tasil berip başladılar. Ondan da ğayrı Vladimir Putin müftilernen yapqan körüşüvinde, Rusiyeni dünyadaki islâm ilâhiyatı merkezlerinden biri yaparaq, rusiyeli musulmanlarnı çetel diniy merkezleriniñ tesirinden qurtarmaqnı maqsat etip qoyğan edi. Qırımda olar QAMDİ-ni bütünley öz sisteması içine kirsetken ediler. AOY teşkil etilüvi ise, Türkiyeli sporsorlar yardımınen qurulğan infrastruktura yerine bütünley özleri azırlağan kadrlarnı ketirmekniñ temin etilmesinen bağlı.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
