Qırımtatar KHV angi şartlarda yaşay? Yarımadfada qırımtatar oquyucısı içün çıqqan mediabazar ne alda? Qırımtmtatarlar ana tilinde ziyade oqup başaladımı?
Bu ve diger sualllerge Qırım.Aqiqat Radiosı efirinde Qırım gazetasınıñ muarriri Bekir Mamut cevap bere.
– Qırımda qırımtatar tilinde çoq gazeta neşir etile edimi? Siziñ neşir ne zaman teşkil olunğan edi?
– Ta 1989 senesi. Bizden ğayrı, 1992 senesi Taşkentten yarımadağa köçip kelgen «Yañı dünya» gazetası da qırımtatar tilinde çıqa edi. Ondan da ğayrı Sudaq regional gazetası da bar edi. İşte, olğanı bu. «Yañı dünya» er zaman ükümet gazetası edi, «Qırım» ise, - iç olmağanda 1991 senesine qadar mustaqil edi. Bizim oquyıcılarımız – esasen konservetiv, pensiyağa çıqacaq ya da çıqqan insalardır. Amma siz şarq insanınıñ zihniyetini bilesiñiz: eger qorantağa gazeta kelip tursa ve içinde ibret berici, tarihnen alâqalı ya da problemli mevzu bar ise, o zaman o ailece muzakere etilgen meselege aylâna. Qırımda genç gazeta yoq. Buña baqmadan, men bellesem, Kyivdeki ukrain gazetalarınıñ tirajları bizimkisinen bir seviyededir.
– İqtisadiy ceetten bu maqsatqa ne qadar uyğundır? Sizge bar olğan abuneciñiz yetemi?
– Elbette, yetmey. Eger siz tek matbaa masraflarını alıp, jurnalist ve muarrirlerniñ aylıqlarını çıqarıp taşlasañız, o zaman 900 rublelik yıllıq abune esabına 1500 nüsha bastırmaq mumkün. İş aqqı az olğanı sebebinden jurnalistlerniñ evde çalışmasına, muarririyetke ise, aftada eki sefer kelmesine ruhset beremiz. Olar içün bu daa ziyade bir hobbi sayıla.
– Er angi birisi siziñ muarrirlik siyasetiñizge qarışmağa areket etken edimi?
– Maliy yardım berilgen vaqıtlarda bile, bizim muarrirlik işimizge kirişmey ve kim aqqında ne yazğanımıznı teşkermey edi. Belki biz özümizni öyle etip köstergendirmiz. Ukraina bizge bayağı qol tuta edi: 1997 senesi ana tilinde çıqqan gazetalar qanunı mücibi yılda aman-aman 42-43 biñ dollar ayıra turğan. Bazen aftada eki ya da üç kere çıqarğan vaqıtlarımız da olğan edi. 2014 senesinden soñ, «Qırım» aftada bir kere çıqa, lâkin tirajı arttı. Bizler ilhaqtan soñ Rusiyeniñ yerli Goskomnatsı tarafından teşkil etilgen mediamerkezge kirmedik. Qol tutulğan andaki gazeta hadimleriniñ aylıqları daa da yüksek, tehnikası bar ve saire. Amma, men bellesem, jurnalistler bunıñ içün daa da qıymetli bir soy imkânlardan marumlar.
– İşke yañı jurnalistler kelemi?
Qırımtatar jurnalisti – medeniyet erbabı sayıla, o ana tilini bilmekten ğayrı, keçmişini de bilmek kerek olğan umumiy tasil esnasınıñ bir unsurıdırBekir Mamut
– Keçken bütün zaman zarfında biz yañı birisini almadıq. Men muarrir vazifesine başlağanımda, çalışqanlarnıñ episi menden 15-20 yaş kiçik genç qız ve oğlanlar edi. Onıñ içün olar menim içün bir oğlan ve qız qardaşlarım kibidir, amma artıq çoqusı 50 yaşını tolduracaq. Olar endi közü mergin, tecribeli, qırımtatar tilini daa da yahşı bile, onı oquyucılar içün işleteler. Kerçek aytqanda, siz soramazdan evel, muarririyet terkibi aqqında asla da tüşünmegen edim. Aslında, qırımtatar jurnalisti -medeniyet erbabı sayıla, o ana tilini bilmekten ğayrı, keçmişini de bilmek kerek olğan umumiy tasil esanasınıñ bir unsurıdır. Eger bir boş yer açılsa, illâ ki birisini davet etermiz.
– Qırımdaki yañi Rusiye aqiqatları gazetañızğa nisbeten daa ziyade meraq uyandırdımı?
– Belki de, gençlerniñ ayatta qalmaq içün pek qıyın olğan soñki yıllarda başından keçken vaqialar, daa ziyadesiniñ anane, tarih ve tilinen meraqlanıp başlaması içün bir itev olur. Şahsen men qırımtatarlar daa ziyade laf etip başlağanını körem.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
