Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Repressiyalar, azaplav, tutıp aluvlar: Rusiye prezidenti saylâvından soñ qırımtatarlarnı neler bekley


Nümünelik fotosuret
Nümünelik fotosuret

Rusiye FSBsine ilhaq etilgen yarımadada qırımtatarlarğa qarşı repressiyalarnı quvetlendirmesi avale etildi. Bu aqta martnıñ 13-nde qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilev Milliy Meclis temsilcileriniñ çetel elçilerinen keçirgen ananeviy körüşüvi esnasında ikâye etip berdi.

Körüşüvden bir kün evel Milliy Meclis qırımtatarlarğa muracaat eterek, yarımadada keçecek Rusiye prezidentiniñ saylâvlarında iştirak etmemege çağırdı.

Qomşu Rusiyede prezident saylâvları fonunda qırımtatarlarınıñ taqdiri aqqındaki esas suallerge Qırım.Aqiqat Radiosı efirinde qırımtatar milliy areketiniñ faali Nariman Celâl cevap bere.

Qırımnıñ rusiyeli akimiyeti içün prezident saylâvlarına barılması ne içün bu qadar muimdir?

Qırımda saylâvlarğa kütleviy tarzda qatnaşuv bütün dünyağa 2014 senesi Qırım sakinleri dersiñ, doğru bir qarar bergenlerini numayış etmekten ibaret
Nariman Celâl

​– 2016 senesi Devlet Duması saylâvlarında Qırım ve Aqyar pek yüksek netice kösteralmadı – umumen 40% yaqın. Men bellesem, yerli ve federal akimiyet içün bu bir şok oldı. Vladimir Putin ğayrıdan saylânması içün ilk-evelâ akimiyetke bağlı olğan saylâvcılarğa tazyıq yapıla. Şimdiki künde körgezmeli reklama pek az. Saylâvlarğa barmağa çağırğan bilbordlar ve bir qaç namzetniñ standart basma reklaması bar, lâkin pek az. Alış-veriş merkezlerinde pek çoq audioreklama mevcut, soqaq ekranlarında saylâvlarğa çağırğan rolikler numayış etile.Teşviqatqa para masraf etkenleri körünip tura. Umumen alğanda Qırımda saylâvlarğa kütleviy tarzda qatnaşuv bütün dünyağa 2014 senesi Qırım sakinleri dersiñ, doğru, añlı bir qarar bergenlerini numayış etmekten ve saireden ibaret. Bu saylâv kampaniyası prezident saylâvından ğayrı, image ve geosiyasiy saylâv esaplana.

Onıñ içün qırımtatarlarnıñ iştirak etmesi, işte bundan dolayı da pek muim, doğrumı?

– Ebet. Bizge asıl da qulaq asmasalar ola: Qırımda «rus dünyası» sevdaları ve başqaları zaten qarardan ziyade. Lâkin yoq işte, teşviqat meselesinde qırımtatarlarğa ve qırımtatar, rusiyeli siyasetçileriniñ faaliyetine Qırımda pek çoq diqqat ayırıla. Birleştirilgen pozitsıyamız içün dört yıl devamında bizler dünyanıñ kün tertibinde muayyen bir yer aldıq, qırımtatar meselesi eñ yüksek seviyelerde muzakere etile. Kreml içün ise, halqımıznıñ fikri deñişti ve o Putinge qol tutqanını numayış etmek pek muim.

Nariman Celâl
Nariman Celâl

​– Kreml buna irişip olamı?

​– Qırımtatar halqı bir çoq sebepten dolayı bu saylâvlarda (Rusiye prezidentiniñ – QA) iştirak etmez. Ekseriyet Ukraina tarafını tutıp, 2014 senesi yüz bergen territorial deñişmelernen razı degil. Bunıñ içün qırımtatarlarnıñ çoqusı taqip etile. Amma bir qısmı, şu cumleden Ukraina tarafdarı olğan bazı qırımlılar bile saylâvlarda iştirak etecek, çünki ciddiy bir qozquzma mevcut. Bücet saasında çalışqan insanlar, talebeler ve esnaflarnıñ ekseriyeti, çalışqan yerinde problema çıqmaması içün barmağa (saylâvlarğa – QA) mecbur olğanları aqqında aytalar. Amma bir şeyni esapqa almaq kerek: böyle esaretteki saylâvcılar saylâv bülletenni haraplayaraq, üzerini sızıp taşlap, kesen-kes Putinge rey bermeycegi belli.

Amma qırımtatarlarnıñ bazıları öz ihtiyarınen saylâvlarğa baracaqtır ebet, buña ne dersiñiz?

Qırımtatar halqı bu saylâvlarda iştirak etmez
Nariman Celâl

– Azlıqnı teşkil etken bir qısmı iştirak eter, çünki yol qurucılığı, pensiyasınıñ arttırıluvı, bedava ameliyat yapıluvı kibi belli bir ictimaiy deñişmeler yapılğanını köreler. Belki birisiniñ azbarında balalar bağçası qurulğanğandır da, insan minnetdardır. Kerçekten de, Rusiye bücetke para masraf ete. Ancaq qırımtatarlarnıñ ekseriyeti prentsipial noqta-i nazarından vazgeçmey. Mesele tek 2014 senesi olıp keçken vaqialarnen bitmey – bunıñ üstüne represssiyalar, daimiy tazyıq, faaller ile tesadüfiy insanlarnıñ tutlıp alınuvı, azaplavlar da qoşula. Aynı zamanda bizler, «Qırımnıñ keri qaytarıluvı içün» medal alğanlarnıñ ve dört yıl evel Rusiye içün teşviqat yapqan insanlarnıñ çoqusınıñ menfaatlarına toqunğanları sebebinden, bugün-de bugün yürekleri qaytqanını ve açuvlanğanlarını köremiz. Olar er şey yañlış ketkenini farq ettiler.

Saylâvlardan soñ neler beklemeli?

– Bizler martnıñ 18-nden soñ, Rusiye prezidenti tarafından merametlik kösterilmeycegine azırlanamız, çünki deñişmeden aynısı qalacaqtır. Men rusiyeli küç idaresi hadimlerinen körüştim – olar saylâvlardan evel şevqımıznı biraz zapt etmege rica ettiler. Ve olar, fikiriñizni aytıñız, o siziñ aqqıñızdır dediler. Amma biz şunı köremiz ki, basit sözler içün, bazı isim ve teşkilâtlar añğanıñızda ya cöreme, ya da bir qaç künlük apiske oğray bilesiñiz. Kün evelden iç bir şeyni bilip olamaysıñ. Çünki bu özüni beslegen ve toqtap olamağan bir maşna.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

XS
SM
MD
LG