Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Şevket İdrisov: «Devlet bizni ne içün böyle etip cezaladı?!»


Sürgün etilüv yıllığı munasebetinen yapılğan matem mitingi. Aqmescit, 2004 senesi mayıs 18 künü
Sürgün etilüv yıllığı munasebetinen yapılğan matem mitingi. Aqmescit, 2004 senesi mayıs 18 künü

Ukrainada mayıs 18 künü – Qırımtatar halqına qarşı yapılğan genotsidniñ qurbanları künü. 1944 senesi mayıs 18-20 künlerinde SSCB Devlet mudafaa komitetiniñ qararınen NKVD-NKGBniñ mahsus operatsiyası ketişatında bütün qırımtatarlar, resmiy malümatqa köre 194 111 kişi, Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Uralğa sürgün etildi. «Unutma» adlı umumhalq tedbiri neticesinde qırımtatarlarğa qarşı yapılğan genotsid şaatlarınıñ 950-ge yaqın hatırlavı toplandı. Sürgün etilüvniñ 73 yıllığı çerçivesinde Qırım.Aqiqat, Qurultaynıñ qırımtatar halqınıñ genotsidini ögrenüv ve onuñ neticelerine qarşı çareler körüv boyunca mahsus komissiya ile birlikte bu tarihiy arhivlerden alınğan şaatlıqlarnı neşir ete.

Men, Şevket İdrisov, qırımtatarım, 1927 senesi mayısnıñ 17-sinde Qırım MSSCniñ Baygeldi köyünde (1948 senesinden başlap, Saq rayonınıñ Trudovoye köyü – AQ) doğdım.

Sürgün etilüvden evel qorantada olğanlar: babam, Ali İdrisov, anam, Meryem İdrisova, babamnıñ tatası, Hatice Çingizhanova, men, Şevket İdrisov, oğlan qardaşım, Eskender İdrisov (1930 s.d.), qız qardaşım, Gülnara İdrisova (1936 s.d.), oğlan qardaşım İlyas İdrisov (1940 s.d.). Sürgün etilüv vaqtında biz Hanışköyde (1945 senesinden başlap, Bağçasaray rayonınıñ Otradnoye köyü – QA) yaşay edik. Bizni anda nemselerniñ basıp kelmesinden qorqqan babam ketirgen edi. Nemseler, muvafaqiyetsiz sovet desantından soñ Kezlev sakinlerini sert bir şekilde cezalay ediler.

Men tuvarcı olıp çalışa edim. İşğal vaqtında ise degirmende çalığtım. Gecelernen partizanlarğa un taşıy edim. O otrâdnıñ komandanı Mihail Şuvalov edi. 70-nci yıllarda onıñnen körüştim, lâkin ondan partizanlarğa yardım etkenim aqqında yazılı şekilde bir delil almaq aqlıma kelmedi.

Qardaşım Abdulveli (1929 s.d.) Guryev şeerindeki Emek ordusına alındı.

Kimse kerçekte ne olğanını añlamay edi. Bir çoqları bombalav olacaq ve olarnı ondan qurtaralar, dep belley ediler

Sürgün etilüvniñ arfesinde iç bir adiseler böyle bir belâ olacağına işaret etmey ediler. Qapımıznı soldatlar qaqqanda qararnen saba saat beş edi. Şeylerimizni toplamaq içün 10-15 daqiqa berdiler. Azbarda qartlar, qadınlar ve balalar oturğan maşina tura edi. Kimse kerçekte ne olğanını añlamay edi. Bir çoqları bombalav olacaq ve olarnı ondan qurtaralar, dep belley ediler. Bizge sürgün etilüv aqqında qararnı oqudılar. Anam, Meryem, admlarğa yürek bermek içün bir yır tuttırdı. Sesi pek küçlü, temiz, amma yır pek ğamlı edi.

Yanımızğa bir şey alıp olamadıq. Bizni askerler refaqatında Bağçasaray stantsiyasına ketirdiler. Mal taşığan ve dizinfektsiyası yapılmağan yük vagonlarına yüklediler. Qorantamız bir vagonğa tüşti. Vagonda 60 kişiden ziyede edi – qartlar, qadınlar, balalar. İç bir sanitariya şaraiti yoq edi: ne ayaqyol, ne de yuvunmaq ya da içmek içün suv. Kimerde bir toqtağanda bılamıq bere ediler: kimniñ savutı olsa, alıp aşay bile edi. Vagonımızdan Halil adlı bir qart poyezdden qaldı – öyle de ğayıp oldı.

18 kün keçken soñ sağ qalğanlarnı Mimotinskaya stantsiyasında (Özbekistannıñ Cizaq vilâyeti Gallâaral rayonı – QA), poyezdden doğru maşinalarğa yüklep, gece dağlarğa doğru alıp kettiler. Etraf taş. Ne bir terek, ne de bir ev bar. Özlerimiz endeklerge oşağan bir şeyler qazıp çıqtıq. Daa soñra er bir qorantağa beşer gorbıl (bir tarafı boyuna pıçılğan ve diger tarafı pıçılmağan ya da bütün uzunlığına pıçılmağan terek kevdesiniñ kenar qısmı, qapaq tahtası – QA) berdiler. Qış ise bu yerler içün pek sert edi. Özbekler açuvlana edi. «Onı siz özüñiznen ketirdiñiz», – dey ediler. Olarğa, balalarnı aşağan quyruqlı adamlar kelecek, dep qulaqlarını toldurğan ediler. Propagandacı Kuznetsov ise tatarlarda mañlayda bir köz bar, dep ayta edi.

Gece ketirdi ve iyunniñ 4 künü sabasında işke taşlarnı parçalamağa yolladılar. Taş ocaqlarında künde 10-ar saat çalışa edik. Başta 11-er kilo un ve kürpe berdiler. Ondan soñ er şey toqtatıldı. İç bir yardım berilmedi: ne ev qurmaq içün, ne de şahsiy köy iqtisadiyatını teşkil etmek içün borc berdiler. Emek nizamını bozmaq qorqa edik.

İlk yıllarda özbekler ösmürlerni ura, qızlarnı zorlay ediler. Daa soñra, yıllar keçken soñ, bir çoqları dost oldı.

Tabiiy ki, biz, mahsus komendaturağa barıp, qayd etilmege borclu edik. Edem ağam (emce, dayı ya da tize oğlu – QA) Yaşlavskiy, qayd etilmege barmağanı içün 20 yıl apishanede yatıp çıqtı. Komendant Sergey Petroviç Slepçenko özü Qırımda doğdı, qırımtatarlarnı yahşı bile ve olarğa duyğudaşlıq ile baqa edi. Qırımtatarlar arasından saylap, onbaşılarnı tayin ete ediler. Olar komendantqa tatarlarnıñ yaşayışındaki deñişmelerni bildirmek kerek edi.

Açlıq er kesni çalğı kibi çala edi… Devlet bizni ne içün böyle etip cezaladı?!

1945 senesiniñ martında qardaşım Eskenderde dizenteriya oldı. Onı hastahanege yatqızdılar. Evde ise sıtma ile anam ve oğlan qardaşım qaldılar. Ne ilâcımız, ne paramız bar edi. Evde bir ötmek ufağı bile yoq edi. Aprelniñ 2-sinde anam öldi. Qabirini qardaşım Eskendernen qazdıq. Amanızğa sıcaq olsun dep, quray cıyıp, qabir içinde yaqa edik. Yardımğa çağıracaq kişimiz yoq edi. Babamız hasta yata edi. Eki künden soñ açlıqtan ve anağa asret çekkeninden kadâm İlyas öldi. Anam tarafından soy kelgen (belki de analarınıñ tatası – QA) Üriye tatamız hastahanede ciger yanğısından öldı. Babamıznıñ tatası Hatice Çingizhanova öldi. Açlıqtan bir künde qomşularımıznıñ bütün qorantası – baba, ana ve yetişken oğulları öldiler. Biz, ösmürler, olarnı kefensiz ve duasız köme edik.

Devlet bizni ne içün böyle etip cezaladı?!

Açlıq er kesni çalğı kibi çala edi. Qardaşım Eskender, volfram çıqarılğan artelge işke kirip, bizni ölümden qurtardı. Anda aylıqlar bonlarnen (qullanuvdan çıqqan kâğıt para – QA) berile edi. Bonlarğa erzaq ve istisal mallarını ala edik.

Ağam Abdulveli 1944 senesiniñ aprel ayında Guryev şeerine Emek ordusına alınğan edi. O, bizni tek 1946 senesinde tapıp oldı.

Sürgünlikte oqumağa çarem olmadı. Qırımda 4 sınıf bitirdim – bütün tasilim budır. Sürgünlikte dualarnı da serbest yapamay edik. Yapsaq, gizliden yapa edik: yabancı bir kişi kirmesin, dep, qapı yanında nevbet tuta edik. Vatanğa qaytuv meselelerini de serbest şekilde muzakere etalmay edik. Gizliden gece toplaşa edik.

Qırımğa 1989 senesinde qayttım, lâkin yahşı bir ev öyle de alıp olamadım: 6 kişilik qorantamız 29 kv.m. meydanlığında yaşay

1956 senesinde çıqqan fermandan soñ soylarımıznı serbest ziyaret etmege aqqımız oldı, lâkin Vatanğa qaytmağa aqqımız olmadı.

Babam, Ali İdrisov, afız edi (Qurannı ezberden bile edi – QA). Sesi yahşı edi. Özbekler onı bayram namazlarını qıldırmağa çağıra ediler.

Men Tacikistanğa maden ocağına kettim. Qaynaqçı olıp çalıştım, ve 1961 senesinde meni yahşı çalışqanım içün Gaz-21 maşınasınen mükâfatladılar.

Samarqand vilâyetiniñ Koytaş maden ocağında biz üç ağa-qardaş çalıştıq: men, Abdulveli ve Eskender. Umumiy madenci stajımız 100 yıl. Biz anda sağlığımıznı qaldırıp, hastalıqlar qazandıq. Eskender 2004 ve Abdulveli 2009 senesinde öldiler. Men saqat qaldım, közlerim bir şey körmey.

Ebet, Özbekistanda yaşlığımız keçti. Biz anda ağır emek ile, çekişip, er şeyge rağmen öz-özümizni yetiştirdik. Qırımğa qorantamnen beraber 1989 senesinde qayttım, lâkin yahşı bir ev öyle de alıp olamadım: 6 kişilik qorantamız 29 kv.m. meydanlığında yaşay.

Aqmescit rayonınıñ Cabanaq (Kubanskoye) köyünde yaşayım.

(Hatırlav 2009 senesi noyabr 3-nde qayd etildi)

Neşirge Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halqınıñ genotsidini ögrenüv ve onuñ neticelerine qarşı çareler körüv boyunca mahsus komissiyanıñ reis muavini.

XS
SM
MD
LG