Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Useyin Bodaninskiy – Bağçasaraynıñ qurtarıcısı


Useyin Bodaninskiy
Useyin Bodaninskiy

Mahsus Qırım.Aqiqat içün

Bağçasaraydaki Han sarayı – ifadesi uyğun ise, qırımtatar halqınıñ cisimlendirilgen tarihını körmek ve oña qolnen toqunmaq mümkün olğan, bu tarih nefis sanat eserleri, qaramanlarınıñ taqdiri vastasınen uzurımızğa taqdim etilgen dünyada yekâne yer, yekâne qırımtatar halqı mimarisiniñ abidesidir. Mezkür qaramanlarnıñ biri, ressam, etnograf, Bağçasaray sarayına cenk em de medeniyetsiz ve az oqumış canavarlarnıñ ücümleri ile tolu ağır zamanlarnı başından keçirmege yardım etken şuurlı bir qırımtatar vatandaşı Useyin Bodaninskiy (1877-1938) edi.

Bağçasaray sarayı daa 16-ncı asırnıñ başından özüne diqqat celp ete edi. Rusiye çarları oña diqqat ayırdı. Qırım cenki vaqtında onda arbiy hastahane bulundı. Amma inqilâp ve inqilâptan soñki yıllar hususan havflı edi. O vaqıt pek çoq adam dünyada misli olmağan bu abideni, öz mülkü yapmaq istemeseler bile, harap etmek ya da deñiştirmek istey edi.

Useyin Bodaninskiy olmasa, saraynıñ taqdiri ne olacaq edi, belli degil. O, Muvaqqat akimiyetni, saraynı muzeyge çevirmek ve ondan soñki yıllarda körülmege lâyıq eşyalarınıñ başqa muessiselerge dağıtılmasına yol bermemek kerekliginde qandıra bildi. Muzeyniñ birinci mudiri olğan Useyin Bodaninskiyniñ sayesinde Bağçasaraydaki saray muzeyi bizler içün 18-nci asırdan başlap belli olğan mimari şeklinde saqlanıp qaldı. Ondan ğayrı, Useyin Bodaninskiyniñ tüşünilip ve muntazam surette yapılğan işi sayesinde Bağçasaray ve Qırımnıñ başqa şeerlerinde arheologik tetqiqatlar başladı. Bağçasaray muzeyinde qırımtatar halqınıñ arheologik ve bediiy cıyıntıqlarınıñ şekillendirilmesini o, başladı. Ondan ğayrı o, qırımtatarlarnıñ tarihı ve medeniyetine bağışlanğan bir çoq ilmiy eserniñ muellifi edi.

Useyin Bodaninskiyniñ ayat ve ilimge faal munasebeti, onıñ şahsiyetine rejimniñ diqqatını, erte-keç, mutlaqa çekecek edi. Başta, 1929 senesinde onıñ içün ilim ve tetqiqat saalarındaki faaliyetleri içün imkânlar sıñırlandı. 1934 senesinde Bodaninskiyni Bağçasaray muzeyi mudiri vazifesinden alıp taşladılar. Ondan soñ adiseler, ğamlı ceetten belli olğan shema boyunca inkişaf ettiler: taqip ve tazyıq etüv, 1937 senesinde tevqif etilüv, ve 1938 senesinde alim qurşunğa tizildi. Bu, Aqmescitte yapıldı. Useyin Bodaninskiy idam etilgen büyük bir grup qırımtatar intellektualları, cemiyet ve medeniyet erbaplarından biri edi.

Qırımtatar etnografı, tarihçısı, alimi, Bağçasaray sarayı muzeyiniñ qurucısı ve birinci mudiri Useyin Bodaninskiyni hatırlaymız. Dekabrde doğğanına 140 yıl tola.

Bağçasaray sarayı muzeyi – aydın hatırasınıñ eñ güzel ediyesidir. Ve tecavuzkârlar, Qırımnı işğal etip, muzeyniñ tarihındaki bu qırımtatar saifesini yañıdan yazıp olamazlar.

Oksana Pelenskaya, tetqiqatçı, Azatlıq Radiosı hadimi

«Fikir» rubrikasında taqdim etilgen fikirler, müelliflerniñ öz noqtainazarını aks etip, muarririyetniñ noqtainazarını aks etmey bileler.

XS
SM
MD
LG