Qırımnıñ ilhaqı «Qırım baari» denilgen vaqianıñ tarafdarları ve duşmanları arasında açıq bir sıñır çizgisi keçirdi. Birincileri öz noqtai-nazarında aqlı olğanını iddia etecek. Ekincileri ise – «referendum» neticelerini iç bir şekilde qabul etmeycek.
Ancaq «qaranen» «beyazlar» arasında bir fikirge kelgen ve vaziyetke uyğanlarnı birleştirgen üçünki renkniñ bir çeşiti de olacaq. İşte, «kül tüsteki» bu gruppanıñ davranışı bir çoq unsurğa bağlıdır.Meselâ, er bir vaqia ya da adisede olar illâ ki yetişmegen bir tola qıdıracaqlar. İşte, bu da üstine qaviy «qara» ya da «beyaz» divar qurulacaq temelni teşkil etecek. Lâkin keççe olar bir fikirge kelip olamağan er kesni inanadırmağa areket etecek.
Üç yıl içinde qırımtatar muitinde al-azırdaki vaziyette qırımtatarğa Tatarstan qullanğan inkişaf yolunı saylâmaq uyğun olacağını tahmin etkenlerniñ sayısı pek çoq olmağan fikirdeşler gruppası şekillengen edi. Bu ğaye 2014 senesiniñ baarinde resmiy seviyedeki ziyaretler ve diger protokol inceliklerinen Qırım ve Tatarstan cumhuriyeti arasında bağlar oñarılğan soñ, onıñ tarafdarlarınıñ añında yahşı etip qaviyleşti. Şimdi vaziyet bütünley deñişkeni ve keçmişteki yaqın alâqa ve bağlardan yalıñız hatıra qalğanına baqmadan, insanlar öz noqtai nazarından vazgeçmey.
«Bu gruppanıñ temsilcileri alâ daa, - «Biz, İdil tatarları kibi, Rusiyede olsaq saqlanıp qalırmız. Olarnıñ öz cumhuriyeti, prezidenti ve olar bilgen bir til bar...» - degen deliller ketire. Olar bütün samimiyetinen buña inanıp oturalar. Resmiy olaraq «Rusiye milleti aqqında qanun» qabul etilmesi teklif etilgen devlette degenleri, belki de olur». Ya da Qırımnıñ sabıq prokurorı, Devlet Dumasınıñ deputatı Natalya Poklonskaya beyan etkeni kibi: «Rus, ukrain, ermeni ve rumlar – bir millet. Biz milliy mensübiyetimiz muim degil, biz epimiz çoqmilletli rus milletine aitmiz». Basit sözlernen aytqanda: sözlerniñ manasını deñiştirerek, «sovet insanına» beñzer obraz yaratmaqnıñ nevbetteki teşebbüsi.
Yalıñız meraqlı tarafı da şudır ki, «tatar misaliniñ» Qırımdaki tarafdarları Tarastan mektep talebeleri devlet tili olğan tatar tilini mecburiy olaraq ögrenmemege başlaycaqları aqqında haber etilgen soñ, öz ğayesine sadıq qalır ekenlermi, aceba?
Qırımtatarlar balalarınıñ ana tilinde tasil almasınen oğraşsalar bile, ıntıluvları muvafaqiyetsiz bite
«Rusiye Federatsiyasınıñ Tasil nazirligi Tatarstan yolbaşçılarınıñ tekliflerini köz ogüne alaraq,devlet sıñırları içinde devlet tillerini ögrenüv fursatları aftada ekişer saat olmaq üzre, ana-babalarnıñ yazılı razılığı esasında göñülli olaraq yapılacaq degen planınıñ variantını işlep çıqardı», – dep bildire cumhuriyet Devlet şurasınıñ toplaşuvında Tatarstan prokurorı İldus Nafikov. Onıñ qayd etkenine köre, prokuratura regionnıñ bütün tasil muessiselerini teşkerip çıqqan, mekteplerde rus tiliniñ oqutıluvı ve göñülli olaraq ögrenilgen diger tillernen bağlı hatalar tapqan. «Tasilnen bağlı federal qanun standartlarında közde tutulğan rus tili oqutıluvınıñ kölemi eksilgenini – teşkerilgen mekteplerden yalıñız 24 danesi talap etilgen şartlarğa uyğun çalışqanı belli ola», – dep malümat bere Tatarstan prokurorı. Onıñ sözlerine köre, bir danesinden ğayrı mekteplerniñ episi qanun bozulmasınen bağlu hatalarnı, artıq yoq etilip başlağan. Neler olğanı ceetinden «bir halq» añlamı ve cumleden er kes tarafından til ögrenilüvi de, bir etnosnıñ kimligi qorçalanması, uymağan kategoriyalarğa oşay. Devlet maşnası, umumiy olaraq qabul etilgen sistemağa qarşı olğan er bir ifadeni çıqarıp taşlamaq içün er şey yapa/yapar.
Birisi: Rusiye qanunında garantiyalar bar, dep itiraz eter. Ancaq, afsus ki, bu tek kâğıtta yazılı. Ayat ise başqa şeyni köstere -qırımtatarlar balalarınıñ ana tilinde tasil almasınen oğraşsalar bile, ıntıluvları muvafaqiyetsiz bite. Qırım mektepleriniñ müdirleri: oca, kitap, odalar ve saire yetişmey dep, illâ bir manaçıq tapıp, ana-babalarnıñ talabını red eteler. Halqqa bildirilmesi ve mahkemege muracaat etilmesinden soñ bile mesele çezilmey.
Boş hayal qurmañız, çünki bizler «bir halqmız».
Viktor Vladimirov, qırımlı (telüke havfı sebebinden muellifniñ adı ve soyadı deñiştirilgendir))
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mümkün